O ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

Transcription

1 O ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI Informatika asoslari kafedrasi C/C++ tilida dasturlash fanidan KURS ISHI Mavzu: Bir sanoq sistemasidan ikkinchi sanoq sistemasiga o'tkazishni o'rgatuvchi trinajyor programma tuzish Bajardi: guruh talabasi Abdukarimov S.S Toshkent

2 Mundarija KIRISH... 3 I bob. Nazariy qism C++ dasturlash tili haqida ma`lumot C++ da dasturlashning asosiy qismi C++ builder muhitida matematik ifodalarni hisoblash C++ da arifmetik amallar Mantiqiy solishtirish operatorlari Dastur ijro strukturalari II bob. Amaliy qism Dasturning asosiy ko rinishlari Blok sxema XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ILOVA

3 KIRISH Yangi XXI - asrda axborot texnologiyalari hayotimizning turli jabhalariga kirib borishi axborotlashgan jamiyatning shakllantirishga zamin yaratib bermoqda. "Internet", "Elektron pochta", "Elektron ta'lim", "Elektron boshqaruv", "Elektron hukumat", "Masofaviy ta'lim", "Ochiq ta'lim", "Axborotlashgan iqtisod" kabi tushunchalar hayotimizga kirib kelishi jamiyatimizning axborotlashishiga intensiv ta'sir ko`rsatmoqda. Axborot kommunikatsiyalari orqali mamlakatlarning milliy iqtisodi globallashib, axborotlashgan iqtisod shakliga o'tmoqda, ya'ni milliy iqtisoddagi axborot va bilimlarning atilgan axborot va bilimlarning 90 % so'nggi 30 yil mobaynida yaratilgan bo'lib, ular hajmining ko'payib borishi axborotkommunikatsiyalaridan samarali foydalanishni talab etmoqda. Ko'plab mamlakatlar o'zlarining istiqboldagi rivojlanishini axborotkommunikatsiyalari asosida yo'lga qo'yishni anglab yetishgan. Mustaqil O'zbekiston Respublikamizda ham jamiyatni axborotlashtirish, kompyuter ilmini o qitishni rivojlantirish bo'yicha Qonunlar qabul qilinib, ular asosida bir qator dastur va tadbirlar amalga oshirib kelinmoqda. Jumladan, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining «Axborotlashtirishni yanada rivojlantirish to'g'risida» yil 30 - maydagi PF-3080-son Farmoni asosida yilgacha Axborotkommunikatsiyalarini rivojlantirish bo'yicha milliy dastur ishlab chiqilgan bo'lib, u hozirda butun respublikamiz milliy iqtisodiyotning turli tarmoqlari va sohalarida tatbiq qilinmoqda. Jamiyat hayotiga axborotlarni kеng darajada kirib kеlishi fuqarolarga axborot olishga bo lgan imkoniyatlar eshigini ochib bеrdi. Mazkur o zgarishlar birinchi navbatda, yangi axborot kommunikatsiyalarini ta'siri ostida yuz bеrib, inson faoliyatining har bir sohasida axborotga bo lgan ehtiyojning ortishi bilan tavsiflanadi. Bugungi kunda mutaxassislar axborotni asosiy bеlgisi sifatida ma'lumotni qayta ishlash jarayonining muayyan bosqichlarga bo linishini e'tirof etadilar. Bu esa, o z navbatida, ushbu jarayonning batamom tartibga solinishi va uni avtomatlashtirilgan holga o tkazilishi uchun yangi imkoniyat yaratib bеrdi.hozirda jurnalistikani tezkor axborotlarsiz tassavvur qilish qiyin. OAV ning qaysi turiga 3

4 nazar tashlamang, axborotni istе'molchiga uzatish jarayonida, aynan jurnalistika hodimlari ishiga guvoh bo lasiz. XXI asr jahon hamjamiyati tomonidan axborot kommunikatsiyalari asri dеya e'tirof etilmoqda. Bunday sharoitda bilim, axborotga egalik ishlab chiqarish va iqtisodiy aloqalar ustidan hukmronlik qilish imkonini bеradi. Kompyutеr madaniyatining kirib kеlishi tufayli insonning o z ustida ishlashi, malakasini oshirishga intilishiga asoslangan fikrlash, bilim olishning yangi ko rinishi yuzaga kеldi.bu esa isonda axborotga bo lgan talabni kuchaytiradi.o z navbatida bu axborotlar kurashuvini belgilab beradi. 4

5 I BOB. NAZARIY QISM 1.1 C++ dasturlash tili haqida ma`lumot Ma lumki EHM berilgan algoritmlarni formal bajaruvchi avtomat hisoblanadi. Shuning uchun, biror masalani EHM da yechish uchun unga mos algoritmni berish zarur. Algoritmni EHM ga uzatishda esa uni maxsus «mashina tili»ga o girib, mashina kodida yozilgan dasturga aylantiriladi. Shu bilan bir qatorda, turli xil EHM lar uchun turli tillar yaratilgan bo lib, biror EHM uchun yozilgan dastur boshqa EHM uchun tushunarsiz bo lishi mumkin. Shunday qilib, har bir EHM faqat o zining «mashina tili»da yozilgan dasturlarnigina tushunishi va bajarishi mumkin. C++ dasturlash tili C tiliga asoslangan. C esa o'znavbatida B va BCPL tillaridan kelibchiqqan. BCPL 1967 yilda Martin Richards tomonidan tuzilgan va operatsion sistemalarni yozish uchun mo'ljallangan edi. Ken Thompson o'zining B tilida BCPL ning ko'p hossalarini kiritgan va B da UNIX operatsionsistemasiningbirinchiversiyalariniyozgan. BCPL ham, B ham tipsiz til bo'lgan.yani o'garuvchilarning ma'lum bir tipi bo'lmagan har bir o'zgaruvchi kompyuter hotirasida faqat bir bayt joy egallagan.o'zgaruvchini qanday sifatda ishlatish esa, yani butun sonni, kasrlisonmi yoki harfdekmi, dasturchi vazifasi bo'lgan. C tilini Dennis Ritchie B dan keltirib chiqardi va uni 1972 yili ilk bor Bell Laboratoriyasida, DEC PDP-11 kompyuterida qo'lladi. C o'zidan oldingi B va BCPL tillarining juda ko'p muhim tomonlarini o'zichiga olish bilan bir qatorda o'zgaruvchilarni tiplashtirdi va bir qator boshqa yangiliklarni kiritdi. Boshlanishda C asosan UNIX sistemalarida keng tarqaldi.hozirda operatsion sistemalarning asosiy qismi C/C++ da yozilmoqda. C mashina arhitekturasiga bog'langan tildir.lekin yaxshi rejalashtirish orqali dasturlarni turli kompyuter platformalarida ishlaydigan qilsa bo'ladi yilda, C tili keng tarqalganligi sababli, unistandartlash harakati boshlandi. Buning uchun Amerika Milliy Standartlar Komiteti (ANSI) qoshida X3J11 texnikkomitet tuzildi.va 1989 yilda ushbu standart qabul qilindi. 5

6 Standartnidunyobo'yichakengtarqatishmaqsadida 1990 yilda ANSI va Dunyo Standartlar Tashkiloti (ISO) hamkorlikda C ning ANSI/ISO 9899:1990 standartini qabul qilishdi. Shu sababli C da yozilgan dasturlar kammiqdordagi o'zgarishlar yoki umuman o'zgarishlarsiz juda ko'p kompyuter platformalarida ishlaydi. C yillar boshida Bjarne Stroustrup tomonidan C ga asoslangan tarzda tuzildi.c++ juda ko'p qo'shimchalarni o'zichiga olgan, lekinenga sosiysi u ob'ektlar bilan dasturlashga imkon beradi. Dasturlarni tez va sifatli yozish hozirgi kunda katta ahamiyat kasb etmoqda. Buni ta'minlash uchun ob'ektli dasturlash g'oyasi ilgari surildi.huddi 70-chi yillar boshi dastrukturalida sturlash kabi, programmalarni hayotdagi jismlarni modellashtiruvchi ob'ektlar orqali tuzishda sturlash sohasida inqilob qildi. C++ dan tashqari boshqa ko'p ob'ektli dasturlshga yo'naltirilgan tillar paydo bo'ldi. Shulardan eng ko'zga tashlanadigani Xerox ning Palo Altoda joylashgan ilmiy-qidiruv markazida (PARC) tuzilgan Smalltalk dasturlash tilidir.smalltalk da hamma narsa ob'ektlarga asoslangan. C++ esa gibrid tildir.unda C ga o'xshab strukturali dasturlash yoki yangicha, ob'ektlar bilan dasturlash mumkin. Yangicha deyishimiz ham nisbiydir.ob'ektli dasturlash falsafasi paydo bo'lganiga ham yigirma yildan oshayapti. 6

7 1.2 C++ da dasturlashning asosiy qismi C++ sistemasi asosan quyidagi qismlardan iborat. Bular dasturni yozish redaktori, C++ tili va standart kutubhonalardir. C# dasturi ma'lum bir fazalardan o'tadi. Birinchisi dasturni yozish va tahrirlash, ikkinchisi preprosessor amallarini bajarish, kompilyatsiya, kutubhonalardagi ob'ekt va funksiyalarni dastur bilan bog'lash (link), hotiraga yuklash (load) va bajarish (execute). 1.3 C++ builder muhitida matematik ifodalarni hisoblash C++ Builder muhitida vizual komponentalardan foydalanish Ilovalar interfeysini yaratish uchun C++Builder vizual komponentalarining keng to'plamini taqdim qiladi. Ularning asosiylari komponentalar palitrasining Standart,Additional va Win32 varaqlarida joylashgan. Standart varag idagi interfeys komponentalarining aksariyati Windows boshlang'ich versiyalirida ishlatilgan interfeys komponentalaridan iborat: Frames Freymlar; MainMenu - Asosiy Menu; PopurMenu - Paydo bo'luvchi menu; Label - Nishon, Foydalanuvchi sohasidagi biror joyni belgilash; Edit - Bir satrli matn tahrir; Memo - Ko'pqatorli matn taxriri; Button - Standart tugma; CheckBox - Bog'liqmas tanlash (belgilash) darchasi; RadioButton - Bog'liqmas tanlash (yagona); ListBox - Tanlanadigan satrlar ro'yxati; ComboBox - Ochiluvchi ro'yxatga ega tanlash; 7

8 ScrollBar - Soha bo yicha harakatlantirish yulagi; GroupBox - Nomlanadigan konteyner soha; RadioGroup - O'zaro bir-birini inkor qiluvchi tanlashlar guruhi; Panel - Konteyner soha; ActionList - Amallar (bog lanadigan funksiyalar) ro'yhati. Additional varag'ida komponentalar quyidagicha joylashgan: BitBtn - Rasmli tugma; SpeedButton - Tezkor murojaat tugmasi; MaskEdit - Qolip buyicha berilganlarni kiritish uchun bir qatorli tahrir; StringGrid Satrlarning ikki o lchamli jadvali; DrawGrid Rasm joylashtirish mumkin bo lgan jadval; Image - Grafik shakl joylshtiriladigan soha; Shape Standart geometrik shakllar; Bevel Bo rttilgan (o yilgan) shaffof to rtburchak soha; ScrollBox Harakatlanish mumkin bo lgan darcha; CheckListBox Tanlashlar (belgilashlar) ro yxati; Splitter Sohani ajratuvchi chiziq; Statictext - Statik (turg'un) satr; ControlBar - Vositalar paneli uchun konteyner; ApplicationEvents - Ilovaning hodisalari; Chart Diagrammalar, grafiklar chizishning vositasi. Vizual komponentalarning umumiy xususiyatlari Barcha vizual komponentalar uchun TControl sinfi asos hisoblanadi va u elementning o'lchami va joylashuvi, uning sarlavhasi, rangi va shunga uxshash parametrlaridan iborat asosiy funksional atributlarni ta'minlaydi. TControl sinfi 8

9 vizual komponentalar uchun umumiy bo'lgan xossalar, hodisalar va metodlarni o'z ichiga oladi. Vizual komponentalarni ikkita katta guruhga ajratish mumkin: 1. To'g'ri to'rtburchakli boshqaruv elementlari; 2. To'g'ri to'rtburchakli bo'lmagan boshqaruv elementlari. To'g'ri to'rtburchakli boshqaruv elementi o'zida ma lum bir maqsad uchun aniqlangan maxsus to'g'ri to'rtburchakni ifodalaydi. Bu elementlarga misol tariqasida boshqaruv tugmalarini, tahrir maydonlari, harakatlanish yo'laklarini ko'rsatishimiz mumkin. Ular uchun asos sinf TWinControl hisoblanadi. To'g'ri to'rtburchak elementlari qiymar kiritish fokuslarini ilishi mumkin. Elementni fokus olganligi ikki xil usulda kursatiladi : 1. Tahrir kursori yordamida; 2. To'g'ri to'rtburchak orqali. Matn tahrirlari bo'lgan Edit va Memo komponentalari o'z sohasida tahrir kursori (matn kursori) paydo bo'lishi orqali fokus (boshqaruvni) olganligini bildiradi. Mantlarni tahrirlash bilan bog'liq bo'lmagan komponentalarda qora punktir chiziqli to'g'ri to'rtburchak paydo bo'lishi uning fokus olganligini anglatadi. Masalan, Button tugmasi fokus olganda sarlavha atrofida to'g'ri to'rtburchak paydo bo'ladi, ListBox komponentada esa ro'yxatdagi ayni paytda tanlangan satrni ajratilgan holda (aksariyat hollarda ko'k fonda) ko'rsatishi boshqaruvni olganligini bildiradi. Bulardan tashqari, to'g'ri to'rtburchak boshqaruv elementlari konteyner sifatida o'z ichida boshqa boshqaruv elementlarini olishi mumkin. Bu holda boshqaruv elementi o'z ichidagilarga ota hisoblanadi. To'g'ri to'rtburchak bo'lmagan boshqaruv elementlari TGraphicControl sinfining avlodlari hisoblanadi. Bu guruh elementlarii qiymat kiritish fokusini olmaydi va interfeys elementlari uchun ota bo'la olmaydi. To'g'ri to'rtburchak bo'lmagan boshqaruv komponentalarining afzalligi - ularni nisbatan kam resurs talab qilishida. 9

10 Vizual komponentalarning xossalari Xossalar ilovalar yaratilishi va boshqarilishida komponentalar tashqi ko'rinishi va amal qilishini boshqarish imkonoyatini beradi. Odatda komponenta xossasinig qiymatlari ilovalarni yaratish vaqtida Ob'ektlar Inspektori yordamida amalga oshiriladi. Keltiriladigan misollarda tushunarli bo'lishi uchun xossalar qiymatlari qiymat berish operatori yordamida amalga oshiriladi. Shuni ta'kidlab o'tish kerakki, komponentalar barcha xossaga ega bo'lmasligi mumkin. Masalan, Edit tahriri Caption xossasiga ega emas, Label yozuvi ReadOnly xossasiga ega emas va hakazo. Quyida komponentalarda uchraydigan asosiy xossalarga izox beramiz. Caption xossasi komponenta sarlavhasini yozish satrini o'z ichiga oladi. Sarlavha satridagi ayrim belgilar tagiga chizilgan bo'lishi mumkin, ular tezkor murojaat tugmalarining kombinatsiyasini bildiradi. Ko'rsatilgan belgini <Alt> tugmasi bilan bir vaqtda bosilishi shu sarlavhadagi komponentaga sichqonchaning tugmasini bosish bilan bir xil amalni yuzaga keltiradi. Tezkor murojaat belgisini, shu belgi oldiga & belgisini quyish orqali belgilanadi, masalan: Label1->Caption= Avtobus &nomerini kiriting ; Button1->Caption= &Tamom ; Suni qayd etish kerakki, Caption xossasining qiymatlarini Object inspector darchasi Properties varagidagi mos qatoridagi satr maydonida kiritish ham mumkin. Align xossasi komponentani u joylashgan konteyner ichidagi joylashuv variantlarini aniqlaydi. Aksariyat hollarda konteyner sifatida Form formasi yoki Panel paneli keladi. Align xossasi quyidagi qiymatlarning birini qabul qilishi mumkin: alnone - to'g'rilash amalga oshirilmaydi. Komponenta ilovani yaratish paytida qaerga joylashtirilgan bo'lsa, shu joyda qoladi; altop - komponenta konteynerning yuqori qismiga ko'chiriladi, komponenta balandligi o'zgarmaydi, eni esa konteyner eniga teng bo'ladi; 10

11 albottom - AlTop ga o'xshash, faqat komponenta konteyner pastiga joylashadi; alleft - komponenta konteynerning chap tomoniga ko'chadi, eni o'zgarmaydi, buyi esa konteyner buyiga tenglashadi. alright - alleft ga o'xshash, faqat komponenta konteynerning o'ng tomoniga ko'chadi; alclient - komponenta konteynerni to'la egallaydi. Misol. Panelni formaga nisbatan tog'rilash. Panel1->Align=AlTop; Natijada Panel1 paneli Form1 formaning yuqori qismiga joylashadi. Color komponenta fonining rangini aniqlaydi. Color xossasinig qiymati 4 baytli 16 sanoq sistemasidagi son bo'lib, uning katta bayti rang palitrasini aniqlaydi (odatda $00), kichik uchta bayti qizil, yashil va ko'k ranglarning RGB intensivligini aniqlaydi. Bu ranglarni turli nisbatdagi aralashmasidan natijaviy rang xosil bo'ladi. Masalan, $ qora, $FFFFFF - oq, $0000FF - qizil, $00FF00 - yashil, $FF ko'k rangni beradi. Ranglar qiymatini konstantalar orqali berish ancha qulay. Masalan, claqua - Och ko'k ($FFFF00), clblack Qora ($000000) va hakoza. Ctr3D xossasi boolean turida bo'lib, vizual komponenta ko'rinishini aniqlaydi. Agar Ctr3D qiymati false bo'lsa komponenta ikki o'lchamli tasvir kurinishida, agar true bo'lsa - uch ulchamli tasvirlanadi (kelishilgan holdagi ko'rinish). Cursor xossasi sichqoncha ko'rsatgichining ko'rinishini aniqlab beradi. Bu ko'rinishlar rang barang, ular ichida eng asosiylari quyidagi konstantalar bilan beriladi : crdefault - sichqoncha ko'rsatgichi kelishuv bo'yicha (odatda strelka) ; crnone - ko'rsatgich ko'rinmaydi ; crarrow - ko'rsatgich strelka ko'rinishida; crcross - ko'rsatgich xoch ko'rinishida; crhourglas - ko'rsatgich qum soati ko'rinishida. 11

12 Enabled xossasi boolean turida bo'lib komponentani faolligini, ya'ni sichqonchadan yoki klaviaturadan kelayotgan signallarga aks ta'sir bera olishini aniqlaydi. Agar xossa true (kelishilgan holat qiymati) qiymatga ega bo'lsa, komponenta faol hisoblanadi. Komponentaning faol bo'lmagan holatini sarlavhaning yoki matnning oqargan rangda ekanligi bildiradi. Ayrim hollarda qandaydir komponenta o'chirilgan (blokirovka qilingan) bo'ladi, agar u bilan bog'liq qandaydir amalni bajarishni iloji bo'lmasa. Masalan, Save tugmasi xujjatni saqlash amalini bajaradigan bo'lsin, agar saqlanadigan xujjatning o'zi bo'lmasa, saqlash amalining ma'nosi yo'q. Bunday hollarda tugma faol bo'lmagan holatga o'tkaziladi: Save->Enabled=false; Font xossasi vizual komponenta akslanuvchi matn shriftini aniqlaydi. O'z navbatida TFont sinfi shrift parametrlarini boshqarishga imkon beruvchi xossalariga ega. Bularning ichida asosiylari quyidagilar: Name - Shrift nomini aniqlaydi; Size - Punktlarda shrift o'lchamini beradi; Style - Shrift Stilini beradi; Color - Matn rangini boshqaradi. Masalan, Label1 yozuvining rangini berish: Label1->Font->Color=clGreen; Label1->Color=clWhite; Label1 sarlavhasi yashil fonddagi oq rangdagi matn ko'rinishida bo'ladi. Height va Width xossalari komponentaning mos ravishda vertikal va gorizontal o'lchamlarini piksillarda beradi. Left va Top xossasi komponentaning u joylashgan konteynerga (forma yoki panelga) nisbatan koordinatalarini aniqlaydi. O'z o'rnida forma ham komponenta va uning koordinatalari ekranning chap yuqori burchagiga nisbatan aniqlanadi. Hint xossasi kursor komponenta sohasida va bir necha soniya harakatsiz holatda bo'lganda ekranga yordamchi matnni chiqaradi. Yordamchi matn sariq fondda chiqadi va komponentaning ishlatilish maqsadini qisqacha yoritadi. 12

13 Yordamchi matn ekranda paydo bo'lishi uchun boolean turidagi ShowHint xossasining qiymatini true deb aniqlash zarur. PopupMenu xossasi suzib chiquvchi lokal menuga ko'rsatadi. Bu menyu sichqoncha ko'rsatgichi komponenta maydonida (sohasida) turgan holda sichqonchaning o'ng tugmasi bosilganda paydo bo'ladi va bu holat ro'y berishi uchun AutoPopup xossasiga (boolean turidagi) true qiymatini berish kerak. Kelishuv buyicha uning qiymati false bo'ladi. TabOrder xossasi konteynerdagi komponentalarning fokus olish tartibini aniqlaydi ( Tab tugmasi bosilganda), ya'ni komponentalar "aylanib" chiqish ketma - ketligini aniqlaydi. Kelishuv bo'yicha bu ketma - ketlik formani ko'rinishini yaratishda komponentalarni konteynerga joylashtirish tartibiga mos keladi: birinchi komponentaning TabOrder xossasining qiymati 0, ikkinchisiniki - 1 va hakoza. Tartibni o'zgartirish uchun komponentaning TabOrder xossasiga zarur qiymatni berish kerak. Har bir konteyner boshqalariga bog'liq bo'lmagan tabulyasiya tartibiga ega bo'ladi. Ikkita komponenta bir xil tabulyatsiya tartibiga ega bo'lishi mumkin emas. TabStop xossasi TabOrder bilan birgalikda ishlatilib, komponentaning fokus olishi yoki yo'qligini aniqlaydi. Agar TabStop xossasining qiymati true bo'lsa komponenta fokus olishi mumkin, aks holda yo'q. Vizual komponentalarning tabulasiya tartibini Edit buyruqlar menu sida joylashgan EditTabOrder (Tabulyatsiya tartibini o'zgartirish ) dialog darchasi orqali amalga oshirish mumkin. ReadOnly xossasi boolean turida bo'lib, boshqaruv elementiga unda joylashgan matnni kiritish yoki tahrirlash bilan bog'liq amallarga ruxsat bor yoki yo'qligini aniqlaydi. Agar ReadOnly xossasi true qiymatga ega bo'lsa unda matnga faqat o'qish uchun murojaat qilish mumkin, agar ReadOnly xossasi false qiymati qabul qilsa, matnni tahrirlash mumkin bo'ladi. Masalan Edit satridan matnni faqat o'qish rejimida bermoqchi b'olsak, quyidagi amallar ketma - ketligi bajarilishi kerak: Edit1->Text= O'zgarmas matn ; Edit1->ReadOnly=true; 13

14 Shuni ta'kidlash kerakki, ReadOnly faqat ilova ishlagan paytdagina amal qiladi va ReadOnly xossasining qiymati true bo'lganda ham programma ishlashida ichkaridan Text xossasining qiymatlarini o'zgartirishi mumkin. Vizual komponentalar Color, Ctr3D, Font va Showhint xossalari uchun kelishuv bo yicha qiymatni ota konteynerning (asosan forma) mos xossalarining qiymatini olishi mumkin. Ko'rsatilgan xossalarning qiymat manbaini boolean turidagi quyidagi xossalar aniqlab beradi : ParentColor - Fon rangi uchun; ParentCtl3D - Komponenta o lcham ko'rinishi; ParentFont - Matn shrifti uchun; ParentShowHint - Yordamchi matnni ko'rsatish uchun. Aksariyat hollarda kelishuv buyicha bu xossalar qiymatlari true bo'ladi. Agar programma tuzuvchi komponentadagi mos xossalarni o'zgartirsa, unga mos keluvchi ParentXXX xossasining qiymati false o tadi. Parent xossasi komponenta uchun ota boshqaruv komponentaga ko'rsatadi. Ota boshqaruv komponentasi sifatida konteyner keladi va o'z ichidagi vizual komponentalarni qanday tasvirlanishiga javob beradi. Formani loyihalashda va unga turli xil komponentalarni joylashtirishda komponentani qaysi konteynerga joylashishiga mos ravishda Parent xossasi avtomatik ravishda to'g'ri qiymat qabul qiladi. Komponentalarni dinamik ravishda yaratish vaqtida komponentaning Parent xossasiga qo'lda qiymat berishga to'g'ri keladi. Owner xossasi mavjud bo'lib u komponentaning egasi bo'lgan elementga ko'rsatadi. Odatda komponentalar egasi ular joylashgan forma bo'ladi. Agar ega komponenta o'chirilsa, u egalik qiluvchi barcha komponentalar o'chib ketadi. Constraints xossasi interfeys elementlari o'lchamlarini cheklash uchun kiritilgan. Bu turdagi xossalar ichida eng muhimlari MinHeight, MaxHeight, MinWidth va MaxWidth xossalari hisoblanadi va ular mos ravishda boshqaruv elementining balandligi va enining maksimal va minimal qiymatlarini beradi. O'z navbatida boshqaruv elementining bo'yi va eni piksel o'lchamida Height va Width 14

15 xossalarining qiymatlari orqali aniqlanadi. Boshqaruv elementi o'lchamlariga cheklov qo'yish uni ichida joylashgan boshqa elementlarni ko'rinmay qolishligini oldini olishga qaratilgan. Vizual komponentalarning xodisalari Vizual komponentalar katta sondagi turli ko'rinishdagi hodisalarni yuzaga keltirish va qayta ishlashi imkoniyatiga ega. Eng umumiy hodisalar guruhlariga quyidagi kiritish mumkin: Boshqaruv elementini tanlash; Sichqoncha ko'rsatgichini harakatlantirish (ko'chirish); Hodisalar. Vizual kompanintalar katta sondagi turli ko'rinishdagi hodisalarni yuzaga keltirishi va qayta ishlashi imkoniyatlariga ega. Eng umumiy hodisalar guruhlariga qo'yidagilar kiritish mumkun. Boshqaruv elementlarini tanlash; Sichqoncha ko'rsatkichini harakatlantirish (ko'chirish); Klaviatura tugmasini bosish; Boshqaruv elementi tomonidan qiymat kiritish fokusini olish va yo'qotish; Ob'ektlarni drag - and - drop usulida ko'chirish. OnClick xodisasi boshqaruv elementini tanlaganda ro y beradi. Odatda bu xodisa sichqoncha tugmasi bilan kompanentaga bosganda ro'y beradi. Ilova yaratishda OnClick juda keng ishlatiladi. Misol uchun label1 yozuvini tanlagandagi hodisani ishlash. void fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender) Label1->Caption=TimeToStr(Time()); Sichqoncha bilan Button1 tugmasiga bosilganda Label1 joylashgan joyda ayni paytdagi vaqt akslanadi. 15

16 OnClick xodisasi boshqa hollarda ham yuzaga kelishi mumkin. Masalan, Button1 komponentasida kiritish fokus turgan holda (probel) yoki Enter tugmasi bosilsa (CheckBox komponentasi uchun probel tugmasi bosiladi) ham OnClick hodisasi ro y beradi. OnMouseDown hodisasi sichqoncha tugmasini bosganda ro'y beradi. OnMouseUp hodisasi sichqoncha tugmasi qo'yib yuborganda ro'y beradi. Umuman olganda sichqoncha tugmasi bosib qo yib yuborilganda qo'yidagi hodisalar ketma - ketligi ro'y beradi : OnMouseDown => OnClick (chap tugma uchun) => OnMouseUp. Agar komponenta sohasiga sichqoncha tugmasini ikkilangan bosishi amalga oshirilsa, OnDblClick hodisasi ro'y beradi. Bu holdagi hodisalar ketma - ketligi qo'yidagicha bo'ladi: OnMouseDown => OnClick => OnMouseUp => OnDblClick => OnMouseDown => OnMouseUp. C++ Builder yuqorida qayd qilingan holatlarda qo'lda yuzaga keltirishga imkon beradi. Masalan, Button2->Click() amali Button2 tugmasi bosilishini immitatsiya qiladi. OnMouseMove hodisasi vizual komponenta ustida sichqoncha ko'rsatgichini harakat qilishi davomida uzluksiz ravishda yuzaga kelib turadi. Bu hodisa funksiyasi ko rinish quyidagicha: void fastcall TForm1::FormMouseMove(TObject *Sender, TShiftState Shift, int X, int Y) Bu yerda Sender - sichqoncha ko'rsatgichi qaysi boshqaruv elementi ustida ekanligini, X va Y sichqoncha ko'rsatgichining Sender boshqaruv elementi koordinata tizimidagi koordinatalarini ko'rsatadi. Shift parametri <Alt>, <Ctrl> va <Shift> tugmalarining holatini bildiradi. Bu parametr quyidagi qiymatlarning kombinatsiyasini olishi mumkin : SsShift - <Shift> tugmasi bosilgan; SsAlt - < Alt > tugmasi bosilgan; SsCtrl - < Ctrl > tugmasi bosilgan; 16

17 SsLeft - sichqonchaning chap tugmasi bosilgan; SsMiddle - sichqonchaning o'rta tugmasi bosilgan; SsDouble - ikkilangan bosish amalga oshirilgan. Masalan. Sichqoncha ko'rsatgichining koordinatalarini chop qilish: void fastcall TForm1::FormMouseMove(TObject *Sender, TShiftState Shift, int X, int Y) Form1->Caption= Sichqoncha ko'rsatgichi koordinatalari: ( + IntToStr(x) +, + IntToStr(y)+ ) ) ; Sichqoncha ko'rsatgichini forma ustida harakatlantirganda uning koordinatalari forma sarlavhasida ko'rsatiladi. OnKeyPress va OnKeyDown hodisalari klaviatura tugmasini bosganda yuzaga keladi. OnKeyUp hodisasi klaviatura tugmasini qo'yib yuborganda yuzaga keladi. Klaviatura tugmasini bosganda hodisalar quyidagi ketma - ketlikda ro'y beradi : OnKeyDown => OnKeyPress => OnKeyUp. Klaviaturani bosib turganda uzluksiz ravishda OnKeyDown hodisasi, tugma quyib yuborilgandan keyin OnKeyUp hodisasi ro'y beradi. OnKeyPress hodisasi klaviatura tugmasi bosilganda ro y beradi va bosilgan tugmaga mos keluvchi belgining ASCII kodini qabul qiladi. OnKeyPress hodisasini qayta ishlashga misol: void fastcall TForm1::Edit1KeyPress(TObject *Sender, char &Key) if(key=='!') Key=0; OnEnter hodisasi boshqaruv elementlari fokus olgansda yuz beradi (sichqoncha yoki <Tab> tugmasi yordamida). OnExit hodisasi darcha boshqaruv elementi fokusni yuqotganda yuz beradi. 17

18 1.4 C++ da arifmetik amallar Ko'p programmalar ijro davomida arifmetik amallarni bajaradi. C++ dagi amallar quyidagi jadvalda berilgan. Ular ikkita operand bilan ishlatdi C++dagi amal Arifmetik operator Algebraik ifoda C++ dagi ifodasi Qo'shish + h+19 h+19 Ayirish - f-u f-u Ko'paytirish * sl s*l Bo'lish / v / d, vod v/d Bularning ba'zi birlrinig hususiyatlarini ko'rib chiqaylik. Butun sonlibo'lishda, yani bo'luvchi ham, bo'linuvchi ham butun son bo'lganda, javob butun son bo'ladi. Javob yahlitlanmaydi, kasr qismi tashlanib yuborilib, butun qismining o'zi qoladi. Modul operatori (%) butun songa bo'lishdan kelib chiqadigan qoldiqni beradi. x%y ifodasi x ni y ga bo'lgandan keyin chiqadigan qoldiqni beradi. Demak, 7%4 bizga 3 javobini beradi. % operatori faqat butun sonlar bilan ishlaydi. Vergulli (real) sonlar bilan ishlash uchun "math.h" kutubxonasidagi fmod funksiyasini qo llash kerak. C++ da qavslarning ma'nisi huddi algebradagidekdir. Undan tashqari boshqa boshqa algebraik ifodalarning ketma-ketligi ham odatdagidek. Ko'paytirish, bo'lish va modul olish operatorlari ijro ko'radi. Agar bir necha operator ketma-ket kelsa, ular chapdan o'nga qarab ishlanadi. Bu operatorlardan keyin esa qo'shish va ayirish ijro etiladi. 18

19 1.5. Mantiqiy solishtirish operatorlari C++ bir necha solishtirish operatorlariga ega. Algebraik ifoda C++ dagi operator C++ dagi ifoda Algebraik ma'nosi tenglik guruhi == x == y x tengdir y ga teng emas!= x!=y x teng emas y ga solishtirish guruhi katta > x > y x katta y dan kichik < x < y x kichkina y dan katta-teng >= x >= y x katta yoki teng y ga kichik-teng <= x <= y x kichik yoki teng y ga ==,!=, >= va <= operatorlarni yozganda oraga bo'sh joy qo'yib ketish sintaksis xatodir. Yani kompilyator dasturdagi hatoni ko'rsatib beradi va uni tuzatilishini talab qiladi. Ushbu ikki belgili operatorlarning belgilarining joyini almashtirish, masalan <= ni =< qilib yozish ko'p hollarda sintaksis hatolarga olib keladi. Gohida esa!= ni =! deb yozganda sintaksis hato vujudga ham, bu mantiqiy hato bo'ladi. Mantiqiy hatolarni kompilyator topa olmaydi. Lekin ular programma ishlash mantig'ini o'zgartirib yuboradi. Bu kabi hatolarni topish esa ancha mashaqqatli ishdir (! operatori mantiqiy inkordir). Yana boshqa hatolardan biri tenglik operatori (==) va tenglashtirish, qiymat berish operatorlarini (=) bir-biri bilan almashtirib qo'yishdir. Bu ham judaayanchli oqibatlarga olib keladi, chunki ushbu hato aksariyat hollarda mantiq hatolariga olib keladi. 19

20 1.6 Dastur ijro strukturalari Asosan dasturdagi ifodalar ketma-ket, navbatiga ko'ra ijro etiladi. Gohidabir shart bajarilishiga ko'ra, ijro boshqa bir ifodaga o'tadi. Navbatdagi emas, dasturning boshqa yerida joylashgan ifoda bajariladi. Yani sakrash yoki ijro ko'chishi vujudga keladi. 60-chi yillarga kelib, dasturlardagi ko'pchilik hatolar aynan shu ijro ko'chishlarining rejasiz ishlatilishidan kelib chiqishi ma'lum bo'ldi. Bunda eng katta aybdor deb bu ko'shishlarni amalga oshiruvchi goto (...ga bor) ifodasi belgilandi. goto dastur ijrosini deyarli istalgan yerga ko'chirib yuborishi mumkin. Bu esa programmani o'qishni va uning strukturasini murakkablashtirib yuboradi. Shu sababli "strukturali dasturlash" atamasi "goto ni yo'q qilish" bilan tenglashtirilardi. Shuni aytib o'tish kerakki, goto kabi shartsiz sakrash amallarini bajaruvchi ifodalar boshqa dasturlash tillarida ham bor. Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, istalgan programma goto siz yozilishi mumkin ekan. goto siz yozish uslubi strukturali dasturlash deb nom oldi. Va bunday dastur yozish metodi katta iqtisodiy samara beradi. Strukturali dasturlash asosi shundan iboratki, har bir programma faqatgina uch hil boshqaruv strukturalaridan iboratdir.bular ifodalarni ketma-ket ijro etish strukturasi (sequence structure), tanlash strukturasi (selection structure) va amalni qayta ijro etish strukturasidir (repetition structure). Ifodalarni ketma-ket ijro etish strukturasi C++ tomonidan ta'minlanadi. Normal sharoitda C++ ifodalari dasturdagi navbatiga ko'ra bajariladi. Tanlash buyruqlari uchtadir. Bular if, if/else va switch dir. Qayta ijro etish buyruqlari gurugiga ham uchta a'zo bor, bular while, do/while va for. Bularni har birini keyinroq tahlil qilib chiqamiz. Yuqoridagi buyruqlar nomlari C++ dasturlash tilining mahsus so'zlaridir. Dasturchi bu so'zlarni o'zgaruvchi yoki funksiyalar nomi sifatida qo'llashi ta'qiqlanadi. Quyida C++ ning ajratilgan so'zlarining to'liq ro'yhati berilgan. C# va C ga tegishli: auto do goto signed unsigned break double if sizeof void case else int static volatile char enum long struct while 20

21 const extern register switch continue float return typedef default for short union Faqat C++ ga qarashli: asm explicit operator this virtual bool false private throw wchar_t catch friend protected true class inline public try const_cast mutable reinterpret_cast typeid delete namespace static_cast typename dynamic_cast new template using C++ dagi yetita boshqaruv strukturasini aytib o'tdik. Ular bittagina boshlanish nuqtasiga va bittagina chiqish nuqtasiga egadirlar. Demak biz bu dastur bo'laklarini ketma-ket ulab ketishimiz mumkin. Boshqaruv strukturalarining bu kabi ulanishini devorning g'ishtlarini ustma-ust qalashga ham taqqoslasak bo'ladi. Yoki biz bu bloklarni bir-birining ichigajoylashtirishimiz mumkin. Bu kabi qo'llashish ikkinchi uslub bo'ladi. Mana shu ikki yo'l bilan bog'langan yetita blok yordamida biz istalgan dasturimizni yoza olamiz. if STRUKTURASI Biz shartga ko'ra bir necha harakat yo'lidan bittasini tanlaymiz. Misol uchun agar bolaning yoshi 7 ga teng yoki katta bo'lsa u maktabga borishi mumkin bo'lsin. Buni C++ da if ni qo'llab yozaylik. if (yosh >= 7) maktab(); Bu yerda shart bajarilishi yoki bajarilmasligi mumkin. Agar yosh o'zgaruvchisi 7 ga teng yoki undan katta bo'lsa shart bajariladi va maktab() funksiyasi chaqiriladi. Bu holat true (to'g'ri) deyiladi. Agar yosh 7 dan kichik bo'lsa, maktab() tashlab o'tiladi. Yani false (noto'g'ri) holat yuzaga keladi. Biz shart qismini mantiqiy operatorlarga asoslanganligini ko'rib chiqqan edik. Aslida esa shartdagi 21

22 ifodaning ko'rinishi muhim emas agar ifodani nolga keltirish mumkin bo'lsa false bo'ladi, noldan farqli javob bo'lsa, musbatmi, manfiymi, true holat paydo bo'ladi va shart bajariladi. Bunga qo'shimcha qilib o'tish kerakki, C++ da mahsus bool tipi mavjud. Bu tipdagi o'zgaruvchilarning yordamida bul (mantiqiy) arifmetikasini amalga oshirish mumkin. bool o'zgaruvchilar faqat true yoki false qiymatlarini olishlari mumkin. if/else STRUKTURASI if ni qo'llaganimizda ifoda faqat shart haqiqat bo'lgandagina bajariladi, aksholda tashlanib o'tiladi. if/else yordamida esa shart bajarilmaganda(false natija chiqqanda) else orqali boshqa bir yo'ldan borishni belgilashmumkin. Misolimizni takomillashtirsak. Bola 7 yosh yoki undan katta bo'lsa maktabga, 7 dan kichkina bo'lsa bog'chaga borsin. if (yosh >= 7) maktab(); //nuqta-vergul majburiydir else bogcha(); Yuqorida if ga tegishli bo'lgan blok bitta ifodadan (maktab()) iborat. Shu sababli nuqta-vergul qo'yilishi shart. Buni aytib o'tishimizning sababi, masal Pascalda hech narsa qo'yilmasligi shart. C++ da bitta ifosa turgan joyga ifodalar guruhini qavslarda olingan holda qo'ysa bo'ladi. Masalan: if (yosh >= 7) console.writeline("maktabga!\n"); maktab(); else console.writeline( "Bog'chaga!\n" ); bogcha(); Aslida har doim qavslarni qo'yish yahshi odat hisoblanadi; keyinchalik bir ifoda turgan joyga qo'shimcha qilinganda qavslardan biri unutilib qolmaydi. 22

23 Strukrurali dasturlashning yana bir harakterli joyi shundaki tabulyatsiya, bo'sh joy va yangi satrlar ko'p qo'llaniladi. Bu programmani o'qishni osonlashtirish uchun qilinadi. C++ uchun bo'sh joyning hech ahamiyati yo'q, lekin dasturni tahrir qilayatgan odamga buyruqlar guruhini, bloklarni tabulyatsiya yordamida ajratib bersak, unga katta yordam bo'ladi. Yuqoridagini quyidagicha ham yozish mumkin: if(yosh>=7) console.writeline ("Maktabga!\n");maktab()else console.writeline ("Bog'chaga!\n");bogcha(); Biroq buni o'qish ancha murakkab ishdir. C++ da if/else strukturasiga o'hshash?: shart operatori (conditional operator) ham bordir. Bu C++ ning bittagina uchta argument oluvchi operatori. Uch operand va shart operatori shart ifodasini beradi. Birinchi operand orqali shartimizni beramiz. Ikkinchi argument shart true (haqiqat) bo'lib chiqqandagi butun shart ifodasining javob qiymatidir. Uchinchi operand shartimiz bajarilmay (false) qolgandagi butun shart ifodasining qiymatidir. Masalan: bool bayroq; int yosh = 10; bayroq = ( yosh >= 7? true : false ); Agar yosh 7 ga teng yoki katta bo'lsa, bool tipidagi o'zgaruvchimiz true qiymatini oladi, aks taqdirda false bo'ladi. Shart operatori qavslar ichida bo'lishi zarur, chunki uning kuchi katta emas. Javob qiymatlar bajariladigan funksiyalar ham bo'lishi mumkin: yosh >= 7? maktab() : bogcha(); if/else strukturalarini bir-birining ichida yozishimiz mumkin. Bunda ular bir-biriga ulanib ketadi. switch STRUKTURASI if-else-if yordami bilan bir necha shartni test qilishimiz mumkin. Lekin bunday yozuv nisbatan o'qishga qiyin va ko'rinishi qo'pol bo'ladi. Agar shart ifoda butun son tipida bo'lsa yoki bu tipga keltirilishi mumkin bo'lsa, biz switch (tanlash) 23

24 ifodalarini ishlata olamiz. switch strukturasi bir necha case etiketlaridan (label) va majburiy bo'lmagan default etiketidan iboratdir. Etiket bu bir nomdir. U dasturnig bir nuqtasidaga qo'yiladi. Programmaning boshqa yeridan ushbu etiketga o'tishni bajarish mumkin. O'tish yoki sakrash goto bilan amalga oshiriladi, switch blokida ham qo'llaniladi. 5 lik sistemadagi bahoni so'zlik bahoga o'tqizadigan blokni yozaylik. int baho; baho = 4; switch (baho) case 5: console.writeline ("A'lo"); break; case 4: console.writeline( "Yahshi"); break; case 3: console.writeline( "Qoniqarli"); break; case 2: case 1: console.writeline( "A'lo"); break; default: console.writeline( "Baho hato kiritildi!"; break; switch ga kirgan o'zgaruvchi (yuqorigi misolda baho) har bir case etiketlarining qiymatlari bilan solishtirilib chiqiladi. Solishtirish yuqoridan pastga bajariladi. Shartdagi qiymat etiketdagi qiymat bilan teng bo'lib chiqqanda ushbu case ga tegishli ifoda yoki ifodalar bloki bajariladi. So'ng break (buzmoq, tugatmoq) sakrash buyrug'i bilan switch ning tanasidan chiqiladi. Agar break qo'yilmasa, keyingi etiketlar qiymatlari bilan solishtirish bajarilmasdan ularga tegishli ifodalar ijro ko'raveradi. Bu albatta biz istamaydigan narsa. default etiketi majburiy emas. Lekin shart chegaradan tashqarida bo'lgan qiymatda ega bo'lgan hollarni diagnostika qilish uchun kerak bo'ladi. case va etiket orasida bo'sh joy qoldirish shartdir. Chunki, 24

25 masalan, case 4: ni case4: deb yozish oddiy etiketni vujudga keltiradi, bunda sharti test qilinayotgan ifoda 4 bilan solishtirilmay o'tiladi. while TAKRORLASH STRUKTURASI Takrorlash strukturasi bir ifoda yoki blokni ma'lum bir shart to'g'ri (true) bo'lishi davomida qaytarish imkonini beradi. Qaytarilayatgan ifoda shartga ta'sir ko'rsatishishi kerak. Ma'lum bir vaqt o'tkandan keyin shart false ga o'zgartilishi kerak. Bo'lmasam while (davomida) tugatilmaydi. while faqat o'zidan keyin kelgan ifodaga ta'sir qiladi. Agar biz bir guruh amallarni qaytarmoqchi bo'lsak, ushbu blokni qavslar ichiga olishimiz kerak. Shart takrorlanuvchi blokning boshida tekshirilgani sababli, agar shart noto'g'ri bo'lib chiqsa, blokni hech ijro ko'rmasligi ham mumkin. while (shart) ifoda1; ifoda2;

26 II BOB. AMALIY QISM 2.1 Dasturning asosiy ko rinishlari Dasturga kirish qismi. Dasturning asosiy qismi. 26

27 Nazariy qismi 27

28 Sanoq sistemasi haqida Ikkilik sanoq sistemasi 28

29 Sakkizlik sanoq sistemasi O n oltilik sanoq sistemasi Uchlik sanoq sistemasi 29

30 Bir sanoq sistemasidan ikkinchi sanoq sistemasiga o tkazuvchi kalkulyator qismi. Sanoq sistemasi asosi 2, 36 oraliqda bo lishi kerak. 30

31 Sanoq sistemasi xato kiritilsa tizimning natijasi. Dasturga sonning xato kiritilishi 31

32 To g ri kiritilgan qiyatlar uchun dasturning natijasi. To g ri kiritilgan qiyatlar uchun dasturning natijasi. 32

33 Algoritim qismi Algoritim qismining tarkibi 33

34 Algoritim qismining tarkibi 34

35 2.2. Blok sxema Boshlamoq n, m, s i =0; i < s.size(); ++ i Yo q s[i]=. Ha ind = i k = 1, res1 = 0; RES = ; a = ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ i =ind-1; i >= 0; -- i res1 = res1 + (s3[i] < 65? s3[i] - '0' : s3[i] - 'A' + 10) * k; k = k * n; res1>0 Yo q Ha RES = RES + a[res1%m] + RES res1 = res1 / m; p = 1 / m; res2 = 0 i =ind + 1; i < s.size(); ++ i res2 = res2 + (s3[i] < 65? s3[i] - '0' : s3[i] - 'A' + 10) * p; p = p / s1; 35

36 k = 0 k<10 && res2!=0 Yo q Ha res2=res2*s2 RES = RES + a[int(res2)]; res2 = res2 - int(res2); k ++; RES Tamom 36

37 XULOSA Xulosa qilib aytganda, C++ dasturlash tili va unda ob ektlar va sinflar bilan ishlash xaqida umumiy ma lumotlarga ega bo`ldim. Borland C++ Builder - Windows muhitida ishlaydigan dastur tuzish uchun qulay bo`lgan vosita bo`lib, komp yuterda dastur yaratish ishlarini avtomatlashtiradi, xatoliklarni kamaytiradi va dastur tuzuvchi mehnatini engillashtiradi. Borland C++ dastur zamonaviy vizual loyihalash texnologiyasi asosida ob`ektga yo`naltirilgan dasturlash nazariyasini hisobga olgan holda tuziladi. Borland C++ Builder 6 sistemasi C++ tilining rivoji bo`lgan ob`ektga yo`naltirilgan Object C/C# dasturlash tillarini ishlatadi. Borland C++ Builder sistemasi dasturni loyihalash va yaratish vaqtini kamaytiradi, hamda Windows muhitida ishlovchi dastur ilovalarini tuzish jarayonini osonlashiradi. Men C++ dasturi strukturasi xaqida, belgilar bayoni, Algoritm va dastur tushunchasi, ma lumotlarni kiritish va chikarish operatorlari xamda dasturda shablonlar, sinflar va funksiya shablonlari bilan ishlash xaqida bilim va kunikmalarga ega bo`ldim. 37

38 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Sh.А.Nаzirоv, R.V.Qobulоv «Оb еktgа mo ljаllаngаn dаsturlаsh» 2. Xaldjigitov A.A., Madraximov Sh. F., Adambayev U.E., Eshboyev E.A., Informatika va programmalash. T.:O`zMU, 2005, Гради Буч. Объектно ориентированной анализ и проектирование с примерами приложений на С++. Невский диалект, 560 стр, 2001 г. 4. Грехем И. Объектно ориентированные методы. Принципы и практика. Вильямс. 879 стр, 2004 г. 5. Иванова Г.С. Объектно ориентированное программирование. Учебник. МГТУ им Баумана. 320 стр, 2003 г

39 ILOVA Unit 1 #include <vcl.h> #include <iostream.h> #include <string> #pragma hdrstop #include "Unit1.h" #include "Unit2.h" #include "Unit3.h" #include "Unit4.h" #include "Unit5.h" #include "Unit6.h" #include "Unit7.h" #include "Unit8.h" #include "Unit9.h" #include "Unit10.h" #include "Unit11.h" #include "Unit12.h" #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" bool p = 0; bool q = 0; TForm1 *Form1; fastcall TForm1::TForm1(TComponent* Owner) : TForm(Owner) void fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender) if(edit1->text == "" && Edit2->Text == "") Form2->Show(); Form1->Hide(); else ShowMessage("Login yoki parol noto'g'ri"); 39

40 void fastcall TForm1::Edit2Change(TObject *Sender) Edit2->PasswordChar = '*'; void fastcall TForm1::Edit2MouseDown(TObject *Sender, TMouseButton Button, TShiftState Shift, int X, int Y) if(p == 0) Edit2->Text = ""; p = 1; void fastcall TForm1::Edit1MouseDown(TObject *Sender, TMouseButton Button, TShiftState Shift, int X, int Y) if(q == 0) Edit1->Text = ""; q = 1; 40

41 Unit 2 #include <vcl.h> #pragma hdrstop #include "Unit1.h" #include "Unit2.h" #include "Unit3.h" #include "Unit4.h" #include "Unit5.h" #include "Unit6.h" #include "Unit7.h" #include "Unit8.h" #include "Unit9.h" #include "Unit10.h" #include "Unit11.h" #include "Unit12.h" #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" TForm2 *Form2; fastcall TForm2::TForm2(TComponent* Owner) : TForm(Owner) void fastcall TForm2::Button3Click(TObject *Sender) Form10->Show(); Form2->Hide(); void fastcall TForm2::Button1Click(TObject *Sender) Form3->Show(); Form2->Hide(); 41

42 void fastcall TForm2::Button2Click(TObject *Sender) Form9->Show(); Form2->Hide(); void fastcall TForm2::Button4Click(TObject *Sender) Form1->Close(); 42

43 Unit 3 #include <vcl.h> #pragma hdrstop #include "Unit1.h" #include "Unit2.h" #include "Unit3.h" #include "Unit4.h" #include "Unit5.h" #include "Unit6.h" #include "Unit7.h" #include "Unit8.h" #include "Unit9.h" #include "Unit10.h" #include "Unit11.h" #include "Unit12.h" #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" TForm3 *Form3; fastcall TForm3::TForm3(TComponent* Owner) : TForm(Owner) void fastcall TForm3::Button1Click(TObject *Sender) Form4->Show(); Form3->Hide(); void fastcall TForm3::Button6Click(TObject *Sender) Form2->Show(); Form3->Close(); 43

44 void fastcall TForm3::Button2Click(TObject *Sender) Form5->Show(); Form3->Hide(); void fastcall TForm3::Button3Click(TObject *Sender) Form6->Show(); Form3->Hide(); void fastcall TForm3::Button4Click(TObject *Sender) Form7->Show(); Form3->Hide(); void fastcall TForm3::Button5Click(TObject *Sender) Form8->Show(); Form3->Hide(); void fastcall TForm3::Button7Click(TObject *Sender) Form1->Close(); 44

45 Unit 4 #include <vcl.h> #pragma hdrstop #include "Unit1.h" #include "Unit2.h" #include "Unit3.h" #include "Unit4.h" #include "Unit5.h" #include "Unit6.h" #include "Unit7.h" #include "Unit8.h" #include "Unit9.h" #include "Unit10.h" #include "Unit11.h" #include "Unit12.h" #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" TForm4 *Form4; fastcall TForm4::TForm4(TComponent* Owner) : TForm(Owner) int t = 1; void fastcall TForm4::Button1Click(TObject *Sender) t = 1; Image1->Visible = true; Image2->Visible = false; Image3->Visible = false; Image4->Visible = false; Image5->Visible = false; Image6->Visible = false; Button2->Enabled = false; Button3->Enabled = true; Form4->Close(); Form3->Show(); 45

46 void fastcall TForm4::Button2Click(TObject *Sender) if(t == 2) Image1->Visible = true; Image2->Visible = false; Button2->Enabled = false; if(t == 3) Image2->Visible = true; Image3->Visible = false; if(t == 4) Image3->Visible = true; Image4->Visible = false; if(t == 5) Image4->Visible = true; Image5->Visible = false; if(t == 6) Image5->Visible = true; Image6->Visible = false; Button3->Enabled = true; t --; void fastcall TForm4::Button3Click(TObject *Sender) if(t == 1) Image2->Visible = true; Image1->Visible = false; Button2->Enabled = true; if(t == 2) 46

47 Image3->Visible = true; Image2->Visible = false; if(t == 3) Image4->Visible = true; Image3->Visible = false; if(t == 4) Image5->Visible = true; Image4->Visible = false; if(t == 5) Image6->Visible = true; Image5->Visible = false; Button3->Enabled = false; t ++; void fastcall TForm4::Button4Click(TObject *Sender) Form1->Close(); 47

48 Unit 5 #include <vcl.h> #pragma hdrstop #include "Unit1.h" #include "Unit2.h" #include "Unit3.h" #include "Unit4.h" #include "Unit5.h" #include "Unit6.h" #include "Unit7.h" #include "Unit8.h" #include "Unit9.h" #include "Unit10.h" #include "Unit11.h" #include "Unit12.h" #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" TForm5 *Form5; fastcall TForm5::TForm5(TComponent* Owner) : TForm(Owner) int t = 1; void fastcall TForm5::Button1Click(TObject *Sender) t = 1; Image1->Visible = true; Image2->Visible = false; Image3->Visible = false; Image4->Visible = false; Image5->Visible = false; Image6->Visible = false; Image7->Visible = false; Button2->Enabled = false; Button3->Enabled = true; Form5->Close(); 48

49 Form3->Show(); void fastcall TForm5::Button4Click(TObject *Sender) Form1->Close(); void fastcall TForm5::Button2Click(TObject *Sender) if(t == 2) Image1->Visible = true; Image2->Visible = false; Button2->Enabled = false; if(t == 3) Image2->Visible = true; Image3->Visible = false; if(t == 4) Image3->Visible = true; Image4->Visible = false; if(t == 5) Image4->Visible = true; Image5->Visible = false; if(t == 6) Image5->Visible = true; Image6->Visible = false; if(t == 7) Image6->Visible = true; Image7->Visible = false; Button3->Enabled = true; t --; 49

50 void fastcall TForm5::Button3Click(TObject *Sender) if(t == 1) Image2->Visible = true; Image1->Visible = false; Button2->Enabled = true; if(t == 2) Image3->Visible = true; Image2->Visible = false; if(t == 3) Image4->Visible = true; Image3->Visible = false; if(t == 4) Image5->Visible = true; Image4->Visible = false; if(t == 5) Image6->Visible = true; Image5->Visible = false; if(t == 6) Image7->Visible = true; Image6->Visible = false; Button3->Enabled = false; t ++; 50

51 Unit 6 #include <vcl.h> #pragma hdrstop #include "Unit1.h" #include "Unit2.h" #include "Unit3.h" #include "Unit4.h" #include "Unit5.h" #include "Unit6.h" #include "Unit7.h" #include "Unit8.h" #include "Unit9.h" #include "Unit10.h" #include "Unit11.h" #include "Unit12.h" #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" TForm6 *Form6; fastcall TForm6::TForm6(TComponent* Owner) : TForm(Owner) int t = 1; void fastcall TForm6::Button1Click(TObject *Sender) t = 1; Image1->Visible = true; Image2->Visible = false; Image3->Visible = false; Image4->Visible = false; Image5->Visible = false; Image6->Visible = false; Button2->Enabled = false; Button3->Enabled = true; Form6->Close(); Form3->Show(); 51

52 void fastcall TForm6::Button4Click(TObject *Sender) Form1->Close(); void fastcall TForm6::Button2Click(TObject *Sender) if(t == 2) Image1->Visible = true; Image2->Visible = false; Button2->Enabled = false; if(t == 3) Image2->Visible = true; Image3->Visible = false; if(t == 4) Image3->Visible = true; Image4->Visible = false; if(t == 5) Image4->Visible = true; Image5->Visible = false; if(t == 6) Image5->Visible = true; Image6->Visible = false; Button3->Enabled = true; t --; void fastcall TForm6::Button3Click(TObject *Sender) if(t == 1) 52

53 Image2->Visible = true; Image1->Visible = false; Button2->Enabled = true; if(t == 2) Image3->Visible = true; Image2->Visible = false; if(t == 3) Image4->Visible = true; Image3->Visible = false; if(t == 4) Image5->Visible = true; Image4->Visible = false; if(t == 5) Image6->Visible = true; Image5->Visible = false; Button3->Enabled = false; t ++; 53

54 Unit 7 #include <vcl.h> #pragma hdrstop #include "Unit1.h" #include "Unit2.h" #include "Unit3.h" #include "Unit4.h" #include "Unit5.h" #include "Unit6.h" #include "Unit7.h" #include "Unit8.h" #include "Unit9.h" #include "Unit10.h" #include "Unit11.h" #include "Unit12.h" #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" TForm7 *Form7; fastcall TForm7::TForm7(TComponent* Owner) : TForm(Owner) int t = 1; void fastcall TForm7::Button1Click(TObject *Sender) t = 1; Image1->Visible = true; Image2->Visible = false; Image3->Visible = false; Image4->Visible = false; Image5->Visible = false; Image6->Visible = false; Image7->Visible = false; Button2->Enabled = false; Button3->Enabled = true; Form7->Close(); Form3->Show(); 54

55 void fastcall TForm7::Button4Click(TObject *Sender) Form1->Close(); void fastcall TForm7::Button2Click(TObject *Sender) if(t == 2) Image1->Visible = true; Image2->Visible = false; Button2->Enabled = false; if(t == 3) Image2->Visible = true; Image3->Visible = false; if(t == 4) Image3->Visible = true; Image4->Visible = false; if(t == 5) Image4->Visible = true; Image5->Visible = false; if(t == 6) Image5->Visible = true; Image6->Visible = false; if(t == 7) Image6->Visible = true; Image7->Visible = false; Button3->Enabled = true; t --; 55

56 void fastcall TForm7::Button3Click(TObject *Sender) if(t == 1) Image2->Visible = true; Image1->Visible = false; Button2->Enabled = true; if(t == 2) Image3->Visible = true; Image2->Visible = false; if(t == 3) Image4->Visible = true; Image3->Visible = false; if(t == 4) Image5->Visible = true; Image4->Visible = false; if(t == 5) Image6->Visible = true; Image5->Visible = false; if(t == 6) Image7->Visible = true; Image6->Visible = false; Button3->Enabled = false; t ++; 56

57 Unit 8 #include <vcl.h> #pragma hdrstop #include "Unit1.h" #include "Unit2.h" #include "Unit3.h" #include "Unit4.h" #include "Unit5.h" #include "Unit6.h" #include "Unit7.h" #include "Unit8.h" #include "Unit9.h" #include "Unit10.h" #include "Unit11.h" #include "Unit12.h" #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" TForm8 *Form8; fastcall TForm8::TForm8(TComponent* Owner) : TForm(Owner) int t = 1; void fastcall TForm8::Button1Click(TObject *Sender) t = 1; Image1->Visible = true; Image2->Visible = false; Button2->Enabled = false; Button3->Enabled = true; Form8->Close(); Form3->Show(); void fastcall TForm8::Button4Click(TObject *Sender) 57

58 Form1->Close(); void fastcall TForm8::Button2Click(TObject *Sender) if(t == 2) Image1->Visible = true; Image2->Visible = false; Button2->Enabled = false; Button3->Enabled = true; t --; void fastcall TForm8::Button3Click(TObject *Sender) if(t == 1) Image2->Visible = true; Image1->Visible = false; Button2->Enabled = true; Button3->Enabled = false; t ++; 58

59 Unit 9 #include <vcl.h> #include <iostream.h> #include <string.h> #include <string> #pragma hdrstop #include "Unit1.h" #include "Unit2.h" #include "Unit3.h" #include "Unit4.h" #include "Unit5.h" #include "Unit6.h" #include "Unit7.h" #include "Unit8.h" #include "Unit9.h" #include "Unit10.h" #include "Unit11.h" #include "Unit12.h" #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" TForm9 *Form9; fastcall TForm9::TForm9(TComponent* Owner) : TForm(Owner) void fastcall TForm9::Button2Click(TObject *Sender) Form2->Show(); Form9->Close(); void fastcall TForm9::Button4Click(TObject *Sender) Form1->Close(); void fastcall TForm9::Button3Click(TObject *Sender) Edit1->Text = ""; Edit2->Text = ""; 59