Mundarija: Ошибка! Закладка не определена. Ошибка! Закладка не определена.

Size: px
Start display at page:

Download "Mundarija: Ошибка! Закладка не определена. Ошибка! Закладка не определена."

Transcription

1 Mundarija: Annotatsiya... Ошибка! Закладка не определена. KIRISH... 3 I.ANALITIK QISM Ishlab chiqarishga axborot texnologiyalarini joriy etish Global tarmoq hamda tarmoqlarning ishlab chiqarish muassasalari rivojlanishida tutgan o rni II.LOYIXA QISMI SQL HАQIDА TUSHUNCHА C # dasturlash qobig i Dasturni yaratish.... Ошибка! Закладка не определена. III.TADBIQ QILISHNI TASHKIL QILISH VA LOYIXA SAMARADORLIGI Dastur boshqaruvining tasnifi IV.MEXNAT MUXOFAZASI V.XULOSA VI.FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR VII.ILOVA

2 Annotatsiya Ushbu bituruv malakaviy ish korxonalarda mijozlar bilan ishlash va xizmatlarni nazorat qilishni avtomatlashtirishga qaratilgan bo lib, zamonaviy kompyuter imkoniyatlaridan keng ko lamda foydalangan holda C # dasturlash tili va SQL Server Management Studio Express dasturi yordamida yaratildi. Bitiruv malakaviy ishi kirish qismi, analitik qismi, loyiha qismi, tadqiq qilish, mehnat muxofazasi, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar va ilova qismidan iborat. Xulosa va foydalanilgan adabiyotlar qismida so zimning nihoyasi sifatidagi fikrlarim va foydalanilgan manbaalar ro yxatini kiritdim. Ilova qismida dasturdan ilovalar keltirildi. АННОТАЦИЯ В данной выпускной квалификационной работе представлена программа для автоматического ведения работ и осуществления контроля в различных предприятиях. Настоящая программа показывает широкие возможности современных средств информатизации (ПК) и создана на основе языковой С # программы и SQL Server Management Studio Express. Выпускная квалификационная работа состоит из введения, аналитической части, проекта, реализация, часть по защите труда, вывод, использованная литература и приложение. В части «Вывод» я изложил суть и собственные мысли по настоящей теме. В части «приложения» внесены список приложений программ

3 Kirish Tariximizning ko p asrlik tajribalaridan kelib chiqqan holda shu narsani aytishimiz mumkinki, yurt taraqqiyoti va farovonligi uchun albatta undagi insonlarning har bir sohada kuchli bilimga ega bo lishi, tafakkuri, ongi, ma naviyati yuqori darajalarni ko rsatishi lozimdir. Qolaversa, hozirda zamonaviy texnologiyalar tushunchasi o zining kundan kunga qay darajada dolzarbligini ko rsatmoqdaki, bu texnologiyalarni o zlashtirish muhim ahamiyat kasb etmoqda. Insoniyat yaralishidan boshlab axborot almashishga bo lgan ehtiyoj mavjuddir. Hamma vaqt odamlar axborotni uzatish usullari va vositalarini ixtirosi va takomillashuvi uchun qattiq mexnat qilganlar. Elchilar, akustik signallar, kabutarlar va boshqalar axborot uzatish uchun insoniyat tomonidan foydalanilgan. Ko p hollarda axborotni o z vaqtida yetkazib berishlik nafaqat alohida kishi uchun balki butun davlat uchun ham muhim ro l o ynagan. Shuning uchun odamlar axborotni yetkazishning shunday usullari va vositalarini qo llashga harakat qilishganki, bunda xabar shuncha tez va uzoq masofaga yetib borgan. Axborotlarni tez va uzoq masofalarga etkazish XVIII-XIX asrda elektromagnetizm qonunlari aniqlangandan keyin amalga osha boshladi. Mana shu qonunlar asosida elektroaloqa tarmog ining barcha sohalari rivojlandi va takomillashdi. Axborot davlat va jamiyat rivojlanishining muhim omilidir. Axborot asrida jamiyat axborotsiz yashay olmaydi. Dunyo yagona axborot makoniga aylangan bir pallada undan "xoli" bo lish ham mumkin emas. Mamlakatimizda jamiyatni axborotlashtirish qonun bilan belgilab qo yilgan. O zbekistan Respublikasining "Axborotlashtirish to risida"gi qonuni 4-moddasida axborotlashtirish sohasidagi davlat siyosati aniq belgilab qo yilgan. Unga ko ra: Axborotlashtirish sohasidagi davlat siyosati axborot resurslari, axborot texnologiyalari va axborot tizimlarini rivojlantirish hamda takomillashtirishning zamonaviy jahon tamoyillarini xisobga olgan holda milliy axborot tizimini yaratishga qaratilgan. Axborotlashtirish sohasidagi davlat siyosatining asosiy yo nalishlari quyidagilardan iborat: - 3 -

4 har kimning axborotni erkin olish va tarqatishga doir konstitutsiyaviy xuquqlarini amalga oshirish, axborot resurslaridan erkin foydalanishini ta minlash; davlat organlarining axborot tizimlari, tarmoq va hududiy axborot tizimlari, shuningdek yuridik hamda jismoniy shaxslarning axborot tizimlari asosida O zbekiston Respublikasining yagona axborot makonini yaratish; xalqaro axborot tarmoqlari va internet jahon axborot tarmog idan erkin foydalanish uchun sharoit yaratish; davlat axborot resurslarini shakllantirish, axborot tizimlarini yaratish hamda rivojlantirish, ularning bir-biriga mosligini va aloqada ishlashini ta minlash; axborot texnologiyalarining zamonaviy vositalari ishlab chiarqilishini tashkil etish; axborot resurslari, xizmatlari va axborot texnologiyalari bozorini shakllantirishga ko maklashish; dasturiy maxsulotlar ishlab chiqarish rivojlantirilishini rag batlantirish; tadbirkorlikni qo llab-quvvaqtlash va rag batlantirish, investistiyalarni jalb etish uchun qulay sharoit yaratish; kadrlar tayyorlash va ularning malakasini oshirish, ilmiy tadbirkorlarni rag batlantirishdan iborat (O zbekiston Respublikasining "Axborotlashtirish to risida"gi qonuni. Axborot va axborotlashtirishga oid normativ-xuquqiy xujjatlar to plami. -T.: Adolat, b,). Bular yurtimizda axborotlashtirish sohasidagi davlat siyosatini to laqonli amalga oshirishga hizmat qiladi. Avvalgi davrda OAVga oid birorta qonun yo q edi. U davrda "bunday qonunga extiyoj yo q", degan tushuncha bo lar OAV va jamiyat rivoji ham shunga yarasha edi. O zbekiston mustaqillikka erishganidan so ng axborotlashtirishning qonuniy bazasi mustahkamlandi. O zbekiston Respublikasining 1996 yil 30 avgustda "Noshirlik faoliyati to g risida"gi va "Mualliflik xuquqi va turdosh xuquqlar to risida"gi, 1997 yil 24 aprelda "Jurnalistlik faoliyatini himoya qilish - 4 -

5 to g risida"gi hamda "Axborot olish kafolatlari va erkinligi to grisida"gi, 1997 yil 26-dekabrda "Ommaviy axborot vositalari to risida"gi, 2002 yil 12-dekabrda "Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to risida"gi, 2003 yil 11-dekabrda "Axborotlashtirish to risida"gi, 2007 yil 15-yanvarda "Ommaviy axborot vositalari to risida"gi (yangi taxriri) qonunlari qabul qilindi. Shuningdek, "Reklama to risida"gi (1998 yil 25 dekabr), Telekommunikastiyalar to risida"gi (1999 yil 20-avgust) qonunlar ham mohiyatan ko p jihatdan OAV bilan bog lik. Ularning barchasi jamiyatimizda muhim ijtimoiy voqelikka aylandi. O zbekistan Respublikasi Prezidentining 2002-yil 3-iyuldagi "Matbuot va axborot sohasida boshqaruvni takomillashtirish to grisidagi farmoni mamlakat ijtimoiy hayotini demokratlashtirish erkinlashtirish sharoitida xalqimizning axborotga bo lgan talab-ehtiyojlarini yanada to laroq qondirish, ommaviy axborot vositalari, noshirlik ishlari va matbaachilikni keng ko lamda rivojlantirishga ko maklashish, axborot hizmatlarining zamonaviy bozorini shakllantirish yo lida muhim qadam bo ldi. Farmonning 4-bandida O zbekiston Respublikasi Matbuot va axborot agentligiga senzura, taxrir qilish, taqiqlash hamda ommaviy axborot vositalari faoliyatiga o zgacha tarzda g ayriqonuniy haralashish qat iyan man etiladi" deb belgilab qo yildi. Ma lumki, axborot insonning doqimiy extiyojiga aylangan. Har kuni o nlab telekanallar, radioeshittirishlar, gazetalar va internet orqali qancha axborotlarga ega bulishidan qat iy nazar yana axborot kutib yashaydi. YUrtimiz istiqlolga erishganidan buyon xalimizning axborotga bo lgan g oyat katta extiyojini qondirish borasida ulkan vazifalar amalga oshirilmoda. Agar bundan o n besh yil oldin respublikamizda 475 ta ommaviy axborot vositasi faoliyat ko rsatgan bo lsa, bugungi kunda bu raqam 1156 tani tashkil etmoda. Jumladan, 702 nomdagi gazeta, 244 nomda jurnal, 19 nomda byulletenaxborotnomalar, 79 ta teleradio tarmoqlari, 108 ta veb-sayt, 4 ta agentlik ommaga tezkor axborotlar yetkazmoda. Jaxon sivilizastiyasiga daxldor bo lgan eng zamonaviy ilmlarni egallamay turib, mamlakat taraqiyotini ta minlash qiyin, degan edi prezidentimiz - 5 -

6 I.A.Karimov O zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy sohalarida yuqori ko rsatkichlarga erishishi, xalqaro iqtisodiy tizimida o zining yuqori o rinlarda turishi, inson faoliyatining barcha jabhalarida zamonaviy axborot texnologiyalaridan yuqori darajada foydalanishning ko lami qanday bo lishiga hamda bu texnologiyalar ijtimoiy mexnat samaradorligini oshishida qanday rol o ynashiga bog liqdir. Mamlakatimiz Prezidenti Islom Abdug aniyevich Karimov yil may oyida Oliy Majlisning Ѵ sessiyasida so zlagan nutqida kompyuterlashtirish va axborot texnologiyalarini ishlab chiqarishga, maktablar va oliy o quv yurtlari dasturlariga, odamlarning kundalik turmushiga joriy etish bo yicha O zbekistonning yuksak darajalarga erishishi yuzasidan aniq vazifalarni qo ydi. Asrimizni globallashtirish va axborotlashtirish asri deb yuritilmoda. Darhaqiqat har tomonlama rivojlanayotgan jamiyat taraqiyotini axborot texnologiyalarisiz, aynisa kompyuterlarsiz tasavvur etish mushkul elektron hisoblash mashinalarining birinchi avlodidan ikkinchi avlodiga o tish davri yillar bilan o lchangan bo lsa, endilikda bir necha oylar davomida ularning yangi avlodlari, turlari yaratilmoda. Hozir shunday davr keldiki, kompyuterlar o zining yangi avlodlarini yaratishda va loyihalashda o zi ham bevosita ishtirok etib, ushbu taraqiyot jarayonida muhim omil bo lib qolmoda. AKTga nisbatan talab va ehtiyoj internetning yaratilishi bilan yanada ortdi. Aynan mana shu yangi texnologiyalar Iqtisodiyotimizning barcha yo nalishlariga, jumladan korxonalar boshqaruv tizimlariga ham jadal sur atlarda kirib bormoda. Bu esa boshqaruv tizimida, xususan ishlab chiqarish ishlarini rasmiylashtirish, ro yxatga olish, boshqarish jarayonlarini tashkil etish va amalga oshirish, yangi texnologik ta minotni rivojlantirish, aynisa yangi texnologiyani kompyuterlar bilan boshqarish natijasida samaradorligini oshirish borasida yangicha mazmun va moxiyat shakllanishiga asos yaratmoda. Ishlab chiqarish soxasidagi atamalar ro yxatida «masofaviy boshqaruv», «tizimni avtomatlashtirish», «markaziy boshqaruv», «videokonferensiya», «elektron forum» kabi yangi so zlar paydo bo ldi

7 I. Analitik qism 1.1.Ishlab chiqarishga axborot texnologiyalarini joriy etish. O zbekistonda Prezident Islom Karimov tomonidan ishlab chiqilgan besh tamoyil asosida bosqichma - bosqich bozor iqtisodiyoti munosabatlari shakllantirilmoqda. O zbekistonda yuzaga kelgan vaziyat Iqtisodiyotning rivojlanishini intensiv yo lga o tkazishni, resurslarning barcha turlaridan oqilona foydalanishni, ishlab chiqarishga tobora takomillashgan mexnat qurollarini joriy etishni juda ham muxim vazifa qilib qo ymoda. Korxonalarni texnik jixatdan qayta qurollantirish, kam chiqitli va chiqitsiz texnologiyalardan, ilg or konstruksiyali materiallardan foydalanish dasturlarini amalga oshirish asosidagina mexnat unumdorligini o stirish, maxsulot sifatini yaxshilash, axolining harid talabini qondirish, ilm - fan ishlab-chiqarish tarmoqlarni, aynisa, elektronika, asbobsozlik xisoblash texnikasi, aloqa vositalari ishlab chiqarishlarini rivojlantirish vazifasi kelib chiqadi. Bularning hammasi axborotlashtirishning ulkan imkoniyatlaridan eng samarali foydalanishni, uning bozor munosabatlariga o tish davridagi jarayonlariga ta sirini kuchaytirishning eng dolzarb vazifasiga aylantirmoda. Axborotlashtirish zamonaviy dunyo taraqiyotining eng muxim yo nalishlaridan biri xisoblanib, jaxon fan-texnikasining iqtisodiy va ijtimoiy taraqiyot yutuqlarini o zida mujassamlashtirgandir. Axborotlar texnologiyasi iqtisodiy masalalarni xal qilishda quyidagi asosiy jarayonni o z ichiga oladi: 1. Axborotni yig ish va ro yxatdan o tkazish. 2. Uni qayta ishlash, joyiga uzatish. 3. Ma lumotlarni kodlashtirish. 4. Ma lumotlarni saqlash va izlash. 5. Iqtisodiy axborotlarni qayta ishlash. 6. Axborotni chop etish va axborotdan foydalanish. 7. Qaror qabul qilish va boshqaruv ta sirini ishlab chiish

8 Ma lumki, iqtisodiy axborot hamma jarayonlarning yuzaga kelishida ishtirok etadi, lekin qator xolatlarda ba zi jarayonlar ishtirok etmaydi. Ularning amalga oshirilishi har xil bo ladi. Shu o rinda ba zi jarayonlar qaytarilishi mumkin. Jarayon tarkibi, ularning shakllanishi va muxim xususiyati ko p jixatdan iqtisodiy ob ektga bog liq. Axborotning shakllanishidagi asosiy jarayonlarning bajarilish xususiyatlarini ko rib chiqamiz: 1. Axborotni yig ish va ro yxatdan o tkazish; axborotlarni yig ish va ro yxatdan o tkazish har xil iqtisodiy ob ektlarda har xil kechadi. Bu jarayon boshqarish jarayonlari avtomatlashtirilgan xalq xo jaligi ob ekti faoliyatini aks etgan boshlanich iqtisodiy xisobot ni yig ish va ro yxatdan o tkazish, amalga oshiriladigan ishlab chiqarish korxonalari, firmalar va boshqalarda ancha murakkabdir. Shu o rinda boshlang ich ma lumotning ishonchli, to liq va zamonaviy bo lishiga katta e tibor beriladi. korxonada axborotni yig ish va ro yxatdan o tkazish har xil xo jalik operatsiyalarini bajarish vaqtida sodir bo ladi. (Masalan: tayyor maxsulotlarni qabul qilish, materiallarni qabul qilish, yuborish va boshqalar). Avval axborot yig iladi, keyin mustakamlanadi. Keltirilgan xisobot lar, misol uchun, ish joylarining o zida ishlab chiqarilgan detallar, brak detallarning soni va boshqalar xisoblash natijasida kelib chiqadi. xaqiqatdan axborotni yig ish uchun o lchash ishlari, xisob-kitob, material ob ektlarini taqoslash, aloxida bajaruvchilarning vaqtinchalik va sonli harakterdagi ishlarini xisob-kitob qilish kabilar amalga oshiriladi. Axborotni yig ish uni ro yxatdan o tkazish bilan birga olib boriladi. Boshlanich xujjatlarga yozish asosan qo lda bajariladi, SHuning uchun, yig ish va ro yxatdan o tkazish jarayonlari xozircha menat talab etadigan ishligicha qolmoda. Korxonani boshqarishning avtomatlashtirilgan sharoitida asosiy e tibor axborotlarni ro yxatdan o tkazishning texnik asosidan foydalanishga qaratiladi. Axborotlarni ro yxatdan o tkazishning texnik asosi o z ichiga quyidagilarni oladi: sonli o lchov operatsiyalarini ro yxatdan o tkazish, EXM aloqa kanallari orqali - 8 -

9 axborotlarni yig ish, uzatish va boshqalar. Iqtisodiy axborotlarni uzatish har xil iqtisodiy ob ektlarda turlicha amalga oshiriladi. Avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimida axborotni yig ish va ro yxatdan o tkazish ko pincha uni qayta ishlashdan ajratilgan xolda olib boriladi. Ma lumki, axborotlarni yig ish va uzatish ish joylarining o zida amalga oshiriladi, uni qayta ishlash esa - xisob-kitob markazida olib boriladi. 2. Axborotlarni uzatish. Axborotlarni uzatish turli usullar bilan amalga oshiriladi, kurer yordamida, pochta orqali yuborish, transport vositalari bilan etkazish, uzoq masofalarga aloqa kanallari orqali uzatish va boshqalar. Uzoq masofaga axborotni aloqa kanallari orqali uzatish vaqtni va harajatni qisqartiradi. Uni amalga oshirish uchun esa, turli maxsus texnik vositalar kerak bo ladi. Ba zi axborotlarni yig ish va ro yxatdan o tkazishning texnik vositalari ish joylariga o rnatilgan datchiklardan olinayotgan axborotlarni yig ib, EXMga uzatadi. Boshlanich axborot paydo bo lgan joyidan uzatilgani kabi natijaviy axborot ham teskari yo nalishda uzoq, masofaga (distansion) uzatilishi mumkin. Axborotlarning qayta ishlash markaziga aloqa tarmoqlari orqali etib kelishi asosan ikki usulda amalga oshiriladi: 1) mashina tashuvchilarda 2) bevosita EXMda maxsus dasturli va apparatli vositalar yordamida amalga oshiriladi. Axborotni uzoq masofaga uzatish usuli doim o sib, rivojlanib bormoda. Bu usul ko p qirrali tarmoqlararo tizimda katta aamiyatga ega. CHunki, distansion uzatish bir boshqaruv bosichidan ikkinchisiga axborotning o tishini tezlashtiradi va ma lumotlarni qayta ishlashga ketadigan umumiy vaqtni tejaydi. 3. Mashinali kodlashtirish. Mashinali kodlashtirish - bu mashina tashuvchilariga axborotni EXMda qabul qilingan kodlarda yozish jarayonidir. Bunday axborotlarni kodlashtirish berilgan boshlang ich xujjatlarni magnit disklarga o tkazish yo li bilan amalga oshiriladi, so ngra EXMga qayta ishlash uchun kiritiladi. 4. Iqtisodiy axborotlarni saqlash va yig ish. Iqtisodiy axborotlarni saqlash va yig ish - axborotlardan ko p marta foydalanish, axborotlarni doqimiy qo llash, - 9 -

10 boshlanich ma lumotlarni qayta ishlashgacha ularni to plash kabi zaruriyatlaridan kelib chiqadi. Axborot, kompyuterlashtirish, xisoblash texnikasi, axborot texnologiyasi, modellash, ma lumotlar manbai, dasturlashtirish, shaxsiy kompyuterlar, dastur bilan ta minlash va boshqa SHu kabi ilmiy tushunchalar jamiyatni axborotlashtirishning eng muxim xususiyatlarini ifoda etadi. Axborot - ijtimoiy, tabiiy fanlarning, tafakkur ilmining taraqiyoti natijasida yuzaga kelgan bilim va ma lumotlar, kishilarning amaliy faoliyati davomida to plagan tajribalari majmui demak inson axborot oqimi ichra yashar ekan, turli-tuman voqea, xodisalar va jarayonlarning bir - biriga aloqadorligini, o zaro munosabati moxiyatini taxlil etish, mushoxada va muloxaza qilib ko rish, tabiat va jamiyatning rivojlanish qonunlari qanday amal qilayotganligini anglab etish maqsadida ko pdan ko p so zlarga, dalil va raqamlarga murojaat qiladi. Axborot tufayli nazariyot amaliyot bilan birlashadi. xozirgi zamon fan-texnika taraqiyoti axborotlar oqimini bamisoli baxor sellari oqimi kabi ko paytirib yubordi. Axborot oqimining tobora ko paya borganidan SHu narsa ham dalolat bera oladiki, asrimizning 70 - yillar o rtalariga keliboq ishlab chiqarish kuchlari taraqiyoti SHunday darajaga etgan ediki, ulardan oqilona foydalanish, ijtimoiy ishlab chiqarishni jadallashtirish uchun yiliga 1011 harifmetik amalni bajarish kerak bo ladi. Tabiiyki, bunday murakkab xisob - kitobni cho t olib amalga oshirib bo lmaydi. 10 milliard kishi bir yil davomida tinmay ishlagan tadirdagina SHuncha harifmetik amalni echa olishi mumkin. Odamlarni ijtimoiy-iqtisodiy va ma naviy muammolarni xal etishga safarbar qilmoq uchun tegishli axborotlarni o z vaqtida to plab, qayta ishlab, muayyan bir tartibga solish va zudlik bilan kishilarga etkazish kerak bo ladi. U informatikaning predmeti xisoblanadi hamda boshqaruv amaliyotini o tkazishni, ishlab chiqarishni boshqarishni, ilmiy izlanishlar va sanoat miqyosida korxonalarning tashkil topishini, ularning texnik rivojlanishi natijasida xalq xo jaligining yangi tarmoqlarini yuzaga keltiradi.informatsion texnologiyasi boshqarish jarayonlarini aks ettiruvchi iqtisodiy axborotlarni o lchash, jamlash, saqlash, qayta ishlash kabi amallarni bajaradi

11 1.2.Global tarmoq hamda tarmoqlarning rivojlanishida tutgan o rni. ishlab chiqarish muassasalari Axborot texnologiyalari va zamonaviy texnika yutuqlari bilan o zaro almashish extiyoji global kompyuter tarmoqlarni mamlakatlararo hamkorlik dasturini amalga oshirishning ajralmas qismi qilib qo ydi. Dunyo miqyosida ilmiy va maorif maqsadlari, hamda biznes uchun ko plab kompyuter tarmoqlari tashkil etilgan. Ko plab tarmoqlarni birlashtira oluvchi va dunyo hamjamiyati axborot tizimiga kirish imkonini beruvchi tarmoq bu Internet dir. Internet foydalanuvchiga cheksiz axborot resurslarini tadim etadi. Ushbu resurslarga kirish uchun mos keluvchi amaliy dasturiy ta minotdan foydalanish kerak. Do stona grafik interfeys Internet xizmatidan har bir kishining foydalana olishi uchun imkoniyat yaratadi. Bunday dasturlarning ko pi bilan foydalanuvchi uchun qulay bo lgan Windows OT muxitida ishlaydi. Grafik interfeysli dasturlar muxim xususiyatlara ega. Ular foydalanuvchiga barcha tizimli arxitektura bilan va har qanday kompyuter platformasida saqlanadigan ma lumotlar bilan ishlash imkonini beradi. AQSH o zining maxsus kompyuter tarmog i loyixasini yaratdi. Bu tarmoq ARPAnet deb ataladi. Ushbu tarmoqning dastlabki foydalanuvchilari AQSH universitetlarining harbiy ta lim kafedralari bo ldi yilda ARPAnet kompyuter tarmog i Angliya bilan Norvegiya o rtasiga (taxminan 200 km masofada) o rtanildi. SHunday qilib, bu tarmoq xalaro kompyuter tarmog iga aylandi. Ushbu tarmoq foydalanuvchilari soni juda ko payib ketdi. Ushbu tarmoq AQSH mudofaa vazirligi tomonidan takomillashtirildi va unga Internet project nomi berildi. Internet XX asrning eng buyuk kashfiyotlaridan biri xisoblanib, u yagona standart asosida faoliyat ko rsatuvchi jaxon global kompyuter tarmog idir. Uning nomi Tarmoqlararo degan ma noni anglatadi. U maxalliy (lokal) kompyuter tarmoqlarini birlashtiruvchi informatsion tizim bo lib, o zining aloxida axborot maydoniga ega bo lgan virtual to plamdan tashkil topadi. Ushbu kashfiyot tufayli butun jaxon bo ylab yoyqilib ketgan yuz millionlab kompyuterlarni yagona

12 informatsion muxitga birlashtirish imkoniyati tug ildi. Xozirgi vaqtda kundalik xayotdi ko pchilik Internet, global kompyuter tarmog ini tushunchalari bilan to qnashadi. Internet paydo bo lishi bilan istalgan axbortni zamon va makoniga bog liq bo lmagan xolda olish imkoniyati uning juda yuqori sur atda rivojlanishga sabab bo ldi. Internet komponentlarining jaxon bo yicha nomarkazlashuvi natijasida bugungi vaqtda uning ko lamini aniq tasavvur qilish qiyin. Internet xizmatidan foydalanadigan komyuterlarning soni 1995 yil baxorida qilingan taxminlarga asosan, 30 millionni tashkil etgan bo lsa, bugungi kunda 100 milliondan oshib ketdi. Vaqt o tishi bilan Internet va uning xizmatlari radio, telefon va televidenie kabi sodda axborotlar uzatish vositalariga aylanib boryapti. amalda kompyuterda ishlash imkoniyatiga ega bo lgan istalgan odam o z faoliyatida modem deb nom olgan qurilma yordamida Internetning katta xajmdagi axborot resurslaridan foydalanishi mumkin. Internet tarmog ining asosiy yacheykalari bu shaxsiy kompyuterlar va ularni o zaro bog lovchi lokal tarmoqlardir. Internetga bog lanish va undan foydalanishning asosiy texnik vositasini shaxsiy kompyuterlar tashkil etadi. Uning imkoniyatlarini kengaytirish uchun unga mikrofon, videokarta, ovoz chiqargich (audiokolonka) va boshqa qo shimcha qurilmalar ulanishi mumkin. Internet xizmati Internet provayderlari yordamida aloqa kanallari orqali amalga oshiriladi. Aloqa kanallari sifatida telefon tarmog i, kabelli kanallar, radio va kosmos aloqa tizimlaridan foydalanish mumkin. Internet aloxida kompyuterlar o rtasida aloqa o rnatibgina olmay, balki kompyuterlar guruxini o zaro birlashtirish imkonini ham beradi. Agar biron bir maxalliy tarmoq bevosita Internetga ulangan bo lsa, u xolda mazkur tarmoqning har bir ishchi stanstiyasi Internetga ulanishi mumkin. SHuningdek, Internetga mustaqil ravishda ulangan kompyuterlar mavjud. Ularni xost kompyuterlar (ost - raxbar) deb ataladi.tarmoqa ulangan har bir kompyuter o z adresiga ega va uning yordamida jaxonning istalgan nuqtasiga istalagan mijoz uni topa olishi mumkin. Internet avvalombor uning foydalanuvchilariga informatsion xizmat ko rsatish uchun yaratilgandir

13 Umuman olganda Internet xizmat turlari nixoyatda ko p va xilma xil bo lib, ularni quyidagi guruxlarga ajratishimiz mumkin: WWW elektron saxifa xizmati; Elektron pochta (E mail) xizmati; Telekonferenstiya (UseNet) xizmati; Fayllarni uzatish (FTP) xizmati; TelNet xizmati; IRC xizmati yoki CHat konferenstiyasi Ma lumotlarni izlash xizmati. Internet xalaro tarmog ining asosini Electronic mail (E mail), ya ni pochta tashkil etadi. Elektron pochta xizmati odatdagidan farqli o laro xat qog ozda emas, balki kompyuter klaviaturasidan terib tayyorlanadi va u elektron signallarni tartiblangan ko rinishga keltiradi. Xat oluvchining elektron manzili lozim joyga keltirib kiritiladi, modem va telefon liniyasi orqali Internet pochta serveriga yuboriladi. Server xatlarni saralaydi va ko rsatilgan elektron manzillarga yo nalishini aniqlab yuboradi. Internetga ulangan har bir kompyuter aloxida o z manziligi ega bo ladi. Agar kompyuter Internetga ulangan bo lsa, quyidagilarga e tibor berish kerak: Internet ma lumotnomasini o qib chiqish; Internetda kuzatuv va ishlash uslublarini o rganib chiqish; Ma lumotlarni qidirish uslublarni o rganib chiqish. Internet Explorerni ishga tushirish uch xil usul bilan bajarilishi mumkin: a) Agar ishchi stolda Internet Explorer belgisi chiqarilgan bo lsa, uning belgisi ustida sichqonchaning chap tugmasini ikki marta chertiladi; b) Agar asboblar panelida Internet Explorer belgisi turgan bo lsa, uning ustuda sichoncha tugmasini bir marta chertiladi; c) Internet Explorer Programmы menyusiga o rnatilgan bo lsa, bosh menyudan PUSK Programm Internet Explorer ketma ketligi sichoncha yoki klaviatura orqali bajariladi

14 Bu usullarni qaysi biri bajarilishidan qat iy nazar, ekranda Internet Explorer standart boshlanich saxifasi chiqadi. Internet Explorerning standart boshlanich saxifasi bosh menyu, anjomlar paneli, adreslar satri va ma lumotlar darchasidan tashkil topgan bo ladi. Agar Internetda do stlashmochi bo linsa, maxsus saxifalar mavjud. Bu forum, chat, IC va boshqalardir. Forum bu bir vaqtning o zida bir necha foydalanuvchining Internet orqali muloqotidir. Bunda foydalanuvchilar odatda yangiliklar bilan almashishadi yoki gap sotishadi. Mavzu forumning turiga bog liq. YA ni jiddiy mavzuga bag ishlangan yoki ommabop qiziqarli mavzuga bag ishlangan forumlar mavjud. Forumlar ko pgina saxifalarda mavjud bo lib, forumda muloqot qilish uchun ularga foydalanuvchi o z qismini qayd qilishi lozim. CHat bu forumning bir ko rinishidir. CHatda odatda gap sotishadi ya ni turli qiziqarli va kulgili mavzularda muloqot qilinadi. Bo sh paytda chatda muloqot qilib, dam olish va ma lumot almashish mumkin. CHatda do st topish mumkin. IC bir paytning o zida biror kimsa bilan muloqot qilish imkoniyatidir. Uning yordamida biror kimsa bilan muloqot qilish, ma lumot almashish mumkin. Bunda har bir foydalanuvchi o zining qisqa ismiga va tartib raqamiga ega bo ladi. Internet elektron pochta xizmatini ko rsatadi. Elektron pochta maxsus programma bo lib, uning yordamida dunyoning ixtiyoriy joyidagi elektron adresga xat, xujjat va umuman ixtiyoriy faylni jo natish va qabul qilib olish mumkin. Eng asosiysi xat bir zumda manzilga etib boradi. Lekin undan foydalanish uchun maxsus pochta tarmog i yoki Internet tarmog iga bog langan bo lish va elektron adresga ega bo lish kerak. Elektron adresni provayder beradi. Internetda bepul elektron pochta xizmatlari mavjud. Ular yordamida shaxsiy elektron adres ochish mumkin. Undan tashqari iqtisodiy birlashmalar o zlarining rasmiy ishlari jo natmalarini amalga oshirishda elektron pochtaning ahamiyati juda katta

15 Elektron pochtalarga misol qilib va xokazolarni ko rsatishimiz mumkin. O zbekistonda Bu saxifaga kirib anketa va savollariga javob berib, shaxsiy elektron adres ochish mumkin. Elektron adres odatda E mail deb ko rsatiladi. Elektron pochta yuborganda xuddi xatni yuborayotganday, uning kimga, qaerga va kimdanligi yozilish i shart. Xatni bir necha adreslarga yuborish mumkin. Elektron xatni yuborgandan so ng u elektron pochta qutisiga tushadi, so ng xat ko rsatilgan manzil pochta qutisiga etkaziladi va undan xat egasi xatni oladi. YA ni har bir foydalanuvchi o zining pochta qutisiga ega bo lishi kerak. Umumiy pochta qutisidan xat shaxsiy qutichalarga muntazam ravishda jo natiladi. Elektron pochta quyidagi shaklda bo ladi: <elektron adres muallifi qismi><tashkilot provayder nomi><davlat domeni>. Misol tariqasida quyidagi elektron adres taxlilini quyidagicha tushunish mumkin: yoshlarmarkazi@youtcenter.freenet.uz bu erda yoshlarmarkazi adres egasi (tashkilot) qismi youtcenter tashkilot qismi freenet internet provayder nomi uz - elektron adresni belgilovchi maxsus belgi. Ko pchilik Internetdan faqatgina yangiliklar bilan tanishish informatsiya qidirish, elektron pochtadan foydalanish yoki gap sotish uchun foydalanishi sir emas. Internetning imkoniyatlari kundan kunga ortib bormoda. Internetdan foydalanishning yangi bosqichi boshlandi, ya ni Internet turli soxalarga tadbiq qilindi. Internet texnologiyalar: masofadan o qitish, elektron kutubxonalar, telemeditsina, telemetrologiya, elektron tadbirkorlik, elektron magazinlar va boshqalar. Ma lumki Internet o zaro ma lumotlar almashish imkonini beruvchi katta magistral bo lib, u nafaqat raqamli ma lumotlarni, balki raqamlar majmuasiga

16 aylantirilgan audio va video ma lumotlarni ham uzatish, qabul qilish imkoniyatini beradi. Internetda elektron tadbirkorlik tushunchasi bor. Ko pchilik uchun bu yangi tushunchadir. Bu texnologiya O zbekistonga ham kirib kelgan. Elektron tadbirkorlik - bu Internet orqali sotish va sotib olishdir. Uning imkoniyatlari turli tuman. Internet yordamida zarur bo lgan kitob, kiyim yoki kompyuter va xattoki oziq ovaqt maxsulotlarini harid qilish mumkin. Bu texnologiya bir necha yillar davomida ravnaq topdi. AQSHda bu texnologiya juda taraqiy etgan. Bu texnologiyadan Dell, Cisco, IBM, P, Oracle, Microsoft va Sun kompaniyalari juda keng ko lamda foydalanishadi. Cisco kompaniyasi maxsulotlarini sotish faoliyatini 80 % ini Internet orqali amalga oshiradi. Elektron tadbirkorlik bu Internet tarmog i yordamida virtual savdo rastasida yoki maydonida savdo sotiqni amalga oshirishidir. Unga sotuvchi va sotib oluvchi qatnashadi. Bu savdo sotishning quyidagi ko rinishlari mavjud. YA ni B2B (Business to Business) va B2C (Business tocustomers). B2B korxonalar o rtasidagi savdo sotiqmuomalasi. B2C korxona va shaxs o rtasidagi savdo sotiqmuomalasi. Iqtisodda, ishlab chiqarishda global tarmoqning ko p imkoniyatlaridan foydalanish mumkin. Elektron magazin bu maxsulotni sotayotgan magazin Internet saxifasidir. Markazdan turib boshqaruv- katta kompaniya korporatsiyalar bu imkoniyatdan unumli foydalanishadi. Masofaviy boshqarish filiallardan kelayotgan ma lumotlarni yig ish, qayta ishlash, masofaviy telekonferensiyalar o tkazish kabi informatsion texnologiyalar berayotgan yutuqlar ishlab chiqarish muassasini rivojlanish imkoniyatlarini yanada oshiradi. Undan tashari ishlab chiqarish muassasasining xususiy tarmog i ham uning boshqaruvida muxim ro l o ynaydi. Avvalo aytishimiz mumkinki muassasasining xususiy tarmog i korxona boshqaruv qismidagi ma lumotlarni almashish va qayta ishlash infrastrukturasini tashkil qiladi

17 II. Loyixa qismi 2.1. SQL hаqidа tushunchа Mа lumоtlаr bаzаsi dunyosi tоbоrа yagоnа bo lib bоrmоqdа. Bu jаrаyon har хil kоmpyuter muхitlаridа fаоliyat ko rsаtuvchi ахbоrоt tizimlаrini yarаtishdа qo llаnuvchi yagоnа stаndаrt til yarаtishni tаlаb qildi. Stаndаrt til bir kоmаndаlаr to plаmini bilgаn fоydаlаnuvchilаrgа ulаrni shахsiy kompyuter tаrmоq ishchi stаntsiyasi yoki katta EХM dа ishlаshlаridаn qаt iy nаzаr mа lumоtni yarаtish,izlаsh vа uzаtishgа imkоn berаdi. SQL (Structured Query Language, оdаtdа "sikvel" deyilаdi) mа nоsi Tаrkiblаngаn so rоvlаr tili.bu relyatsiоn mа lumоtlаr bаzаlаridа ishlаshgа imkоn berаdigаn tildir. Bu til ifоdаlаrining хususiyati shundаn ibоrаtki ulаr mа lumоtlаrni qаytа ishlаsh prоtsedurаlаrigа emаs nаtijаlаrigа yo nаltirilgаndir. SQL o zi mа lumоtlаr qаerdа jоylаshgаni, qаndаy indekslаr vа hatto аmаllаrning eng effektiv ketmа ketligini qo llаsh qo llаsh kerаkligini аniqlаydi; bu detаllаrni mа lumоtlаr bаzаsigа so rоvlаrdа ko rsаtish kerаk emаs. SQL tilining o zi IBM kоmpаniyasidа MBBT DB2 yarаtish jаrаyonidа ishlаb chiqilgаn vа keng ko lаmdа RISC prоtsessоrli mаshitnаlаrdа UNIX tizimlаr аsоsidа, hamdа meynfreymlаrdа, superkompyuterlаr аsоsidа qurilgаn kаttа hisoblаsh tizimlаridа qo llаnilgаn. Shu bilаn birgа mustаqil bo lmаsdаn PL/SQL, vа Transact-SQL kаbi ichki dаsturlаsh tillаrigа inkаpsulyatsiya qilinаdi yildа, ANSI (American National Standart Institute) SQL tilining rаsmiy stаndаrtini ishlаb chiqdi, 1992 yil bu stаndаrt kengаytirildi. Butun til 30 gа yaqin оperаtоrlаrgа egа bo lib, bа zi versiyalаridа sаl ko prоq, bа zilаridа sаl kаmrоq. Har qаndаy MB har хil оb ektlаrgа egа, Ya ni jаdvаllаr, prоtsedurаlаr, funktsiyalаr, tаsаvvurlаr, ketmа ketliklаr vа хоkаzо. "Klient-Server" teхnоlоgiyasigа ko rа, fоydаlаnuvchi EХM (Klient) lаr so rоvlаri mахsus mа lumоtlаr serverlаridа (Server) qаytа ishlаnаdi, fоydаlаnuvchi EХM lаrgа fаqаt so rоvni qаytа ishlаsh nаtijаlаri qаytаrilаdi

18 Tаbiiyki Server Bilаn mulоqоt qilish uchun yagоnа til kerаk vа bundаytil sifаtidа SQL tаnlаndi. Shuning uchun hamma zаmоnаviy relyatsiоn MBBT versiyalаri (DB2, Oracle, Ingres, Informix, Sybase, Progress, Rdb) vа hattoki nоrelyatsiоn MBBT versiyalаri (mаsаlаn, Adabas) "Klient_Server" teхnоlоgiyasi vа SQL tilidаn fоydаlаnаdilаr. SQL tilidа Mа lumоtlаrni jаdvаl ko rinishdа tаsvirlаshgа yo nаltirilgаn аmаllаr kоntseptsiyasini ko p bo lmаgаn (30 dаn kаm) ifоdаlаrdаn ibоrаt kоmpаkt til yarаtishgа imkоn berdi. Ikki хil SQL mаvjud: Interаktiv vа Jоylаshtirilgаn. Ko p хоllаrdа ikkаlа fоrmа bir хil ishlаydi, lekin ikki хil fоydаlаnilаdi: Interаktiv SQL mа lumоtlаr bаzаsi o zidа fаоliyat ko rsаtаdi vа bo yurtmаchi fоydаlаnishi uchun chiqish хоsil qilish uchun ishlаtilаdi. SQL bu fоrmаsidа, siz kоmаndа kiritsаngiz, u dаrоv bаjаrilаdi, vа siz dаrхоl nаtijаni(аgаr u mаvjud bo lsа) ko rishingiz mumkin. Jоylаshtirilgаn SQL bоshqа tildа yarаtilgаn dаsturgа jоylаshtirilgаn SQL kоmаndаlаrdаn ibоrаt. SQL Interаktiv, vа jоylаshtirilgаn fоrmаlаridа ko p sоnli guruхlаr yoki subbo limlаr mаvjud. Ulаr ANSI tоmоnidаn e tibоrgа оlingаn vа kоntseptuаl dаrаjаdа fоydаli, lekin ko pchilik SQL dаsturlаr ulаrni аlохidа qаytа ishlаmаydi, shuning uchun ulаr аslidа SQL kоmаndаlаrining funktsiоnаl kаtegоriyalаridir. DDL ( Mа lumоtlаrni Tа riflаsh Tili ) - ANSI dа Sхemаni tа riflаsh tili, оb ektlаrni( jаdvаllаr, indekslаr, tаsаvvurlаr vа хоkаzо) yarаtuvchi kоmаndаlаrdаn ibоrаt. DML (Mа lumоtlаrni O zgаrtirish Tili) - bu iхtiyoriy dаqiqаdа jаdvаllаrdа qаndаy qiymаtlаr sаqlаnishini аniqlоvchi kоmаndаlаr mаjmuаsidir. DCD (Mа lumоtlаrni Bоshqаrish Tili) fоydаlаnuvchigа mа lum оb ektlаr ustidа mа lum tа sir o tkаzishgа ruхsаt berish yoki bermаslikni аniqlоvchi vоsitаlаrdаn ibоrаt

19 SQL Stаndаrti ANSI (Аmerikаnskim Nаtsiоnаlьnыm Institutоm Stаndаrtоv) tоmоnidаn аniqlаngаn vа хоzirdа ISO (Mejdunаrоdnоy Оrgаnizаtsiey pо Stаndаrtizаtsii) tоmоnidаn qаbul qilingаn. Lekin kоmmertsiаl mа lumоtlаrbаzаlаri dаsturlаri ANSI ni оgохlаntirmаsdаn SQL ni kengаytirаdilаr, Ya ni fоydаli hisoblаgаn har хil хоssаlаr qo shаdilаr. Mа lumоtlаr tiplаri. SQL tilidа quyidаgi аsоsiy mа lumоtlаr tiplаri ishlаtilib, ulаrning fоrmаtlаri har хil MBBT lаr uchun fаrq qilishi mumkin: INTEGER SMALLINT DECIMAL(p, q) FLOAT - butun sоn (оdаtdа 10 tаgаchа qiymаtli rаqаm vа ishоrа). - "qisqа butun" (оdаtdа 5 tаgаchа qiymаtli rаqаm vа ishоrа). - o nli sоn, p rаqаm vа ishоrаdаn ibоrаt (0 < p < 16). O nli nuqtаdаn so ng rаqаmlаr sоni q оrqаli berilаdi (q < p, аgаr q = 0 bo lsа, tаshlаb yubоrilishi mumkin). - haqiqiy sоn 15 tа qiymаtli rаqаm vа butun dаrаjаdаn ibоrаt. Dаrаjа MBBT tipi bilаn аniqlаnаdi (mаsаlаn, 75 yoki 307). CHAR(n) - uzunligi o zgаrmаs, n gа teng bo lgаn simvоlli qаtоr (0 < n < 256). VARCHAR( n) - uzunligi o zgаruvchi, n simvоldаn оshmаgаn simvоlli qаtоr (n > 0 vа har хil MBBT lаrdа har хil lekin 4096 dаn kаm emаs). DATE - mахsus kоmаndа оrqаli аniqlаnuvchi fоrmаtdаgi sаnа ( Subase dа ko zdа tutilgаn bo yichа yy/mm/dd); sаnа mаydоnlаri bizning erаmizdаn оldin bir nechа mingyilliklаrdаn bоshlаnuvchi vа bizning erаmiz beshinchi- o ninchi mingyilligi bilаn cheklаngаn haqiqiy sаnаlаrni o z ichigа оlishi mumkin. TIME -mахsus kоmаndа оrqаli аniqlаnuvchi fоrmаtdаgi vаqt (ko zdа

20 tutilgаn bo yichа hh.mm.ss). DATETIME - sаnа vа vаqt kоmbinаtsiyasi. (Sybase dа TIMESTAMP ). MONEY -mахsus kоmаndа оrqаli аniqlаnuvchi fоrmаtdаgi pul. Fоrmаt o z ichigа pul birligi simvоli ($, rub,...) vа uning jоylаshuvi (suffiks yoki prefiks), kаsr qism аniqligi vа pul qiymаtini ko rsаtish shаrtlаrini оlаdi. Jаdvаllаrni yarаtish. Jаdvаllаr CREATE TABLE kоmаndаsi bilаn yarаtilаdi. Bu kоmаndа qаtоrlаrsiz bo sh jаdvаl yarаtаdi. CREATE TABLE kоmаndаsi jаdvаl nоmini vа jаdvаl o zini mа lum tаrtibdа ko rsаtilgаn ustunlаr nоmlаri ketmа ketligi tа rifi ko rinishidа аniqlаydi. U mа lumоtlаr tiplаri vа ustunlаr o lchоvini аniqlаydi. Har bir jаdvаl judа bo lmаgаndа bittа ustungа egа bo lishi kerаk. CREATE TABLE kоmаndаsi sintаksisi: CREATE TABLE <table-name > ( <column name> <data type>[(<size>)], <column name> <data type>[(<size>)],... ); Аrgument qiymаti kаttаligi mа lumоt turigа bоg liqdir. Аgаr siz mахsus ko rsаtmаsаngiz, tizim аvtоmаtik qiymаtni o rnаtаdi. Bundаn buyon quyidа keltirilgаn 3 tа jаdvаldаn ibоrаt mа lumоtlаr bаzаsini ko rаmiz. Jаdvаl Sоtuvchilаr (Salepeople): Snu m Sname City Comm 11 Peel London

21 12 Serres San Jose Motika London 0.11 SNum har bir sоtuvchi unikаl nоmeri, SName sоtuvchi nоmi, City sоtuvchi аdresi ( shаhar ), Comm sоtuvchilаrning o nli shаkldаgi kоmissiоn fоydаsi. Jаdvаl Buyurtmаchilаr (Customers): Cnum Cname City Rating SNu m 21 Hoffman London Giovanni Rome Liu SanJose CNum har bir buyurtmаchi unikаl nоmeri, CName buyurtmаchi nоmi, City buyurtmаchi аdresi ( shаhar ), Rating buyurtmаchining bоshqаlаrdаn ustunlik dаrаjаsini ko rsаtuvchi kоd ( reyting ), SNum shu buyurtmаchigа tаyinlаngаn sоtuvchi nоmeri. Jаdvаl Buyurtmа (Orders): Onum AMT Odate CNum Snu m /10/

22 /10/ ONum har bir sоtib оlish unikаl nоmeri, AMT sоtib оlish summаsi qiymаti, ODate sоtib оlish sаnаsi, CNum sоtib оluvchi buyurtmаchi nоmeri, SNum sоtuvchining nоmeri. Misоl uchun sоtuvchilаr jаdvаlini yarаtishni ko rib chiqаmiz: CREATE TABLE Salepeople ( SNum integer, SName char (10), City char (10), Comm decimal ); Jаdvаllаrni o chirish. Jаdvаlni o chirish imkоnigа egа bo lish uchun, jаdvаl egаsi (Ya ni yarаtuvchisi) bo lishingiz kerаk. Fаqаt bo sh jаdvаlni o chirish mumkin. Qаtоrlаrgа egа bo lgаn, to ldirilgаn jаdvаlni o chirish mumkin emаs, Ya ni jаdvаl o chirishdаn оldin tоzаlаngаn bo lishi kerаk. Jаdvаlni o chirish kоmаndаsi quyidаgi ko rinishgа egа: DROP TABLE < table name >; Mаsаlаn: DROP TABLE Salepeople;

23 Jаdvаlni yarаtilgаndаn so ng o zgаrtirish. Jаdvаlni o zgаrtirish uchun ALTER TABLE kоmаndаsidаn fоydаlаnilаdi. Bu kоmаndа jаdvаlgа Yangi ustunlаr qo shish, ustunlаrni o chirish, ustunlаr kаttаligini o zgаrtirish,hamdа cheklаnishlаrni qo shish vа оlib tаshlаsh imkоniyatlаrigа egа. Bu kоmаndа ANSI stаndаrti qismi emаs, shuning uchun har хil tizimlаrdа har хil imkоniyatlаrgа egа. Jаdvаlgа ustun qo shish uchun kоmаndаning tipik sintаksisi: ALTER TABLE <table name> ADD <column name> <data type> <size>; Mаsаlаn: ALTER TABLE Salepeople ADD Phone CHAR(7); Cheklаnishlаrni kiritish. Jаdvаl yarаtаyotgаningizdа (yoki uni o zgаrtirаyotgаningizdа), siz mаydоnlаrgа kiritilаyotgаn qiymаtlаrgа cheklаnishlаr o rnаtishingiz mumkin. Bu хоldа SQL cheklаnishlаrgа to g ri kelmаydigаn hamma qiymаtlаrni rаd etаdi. Cheklаnishlаr ikki аsоsiy turi mаvjud: - ustun vа jаdvаl cheklаnishlаri. Ulаrning fаrqi shundаki ustun cheklаnishi stоlbtsа fаqаt аyrim ustunlаrgа qo llаnаdi, jаdvаl cheklаnishi bo lsа bir yoki bir nechа ustunlаr guruхigа qo llаnаdi. Ustun cheklаnishi ustun nоmi охirigа mа lumоtlаr tipidаn so ng vа verguldаn оldin qo yilаdi. Jаdvаl cheklаnishi jаdvаl nоmi охirigа so nggi dumаlоq verguldаn оldin qo yilаdi. Cheklаnishlаr hisobgа оlingаn CREATE TABLE kоmаndаsi sintаksisi: CREATE TABLE < table name > ( <column name> <data type> <column constraint>, <column name> <data type> <column constraint>... <table constraint> ( <column name> [, <column name> ])... );

24 Mаydоngа bo sh (NULL) qiymаtlаr kiritilishi оldini оlish uchun CREATE TABLE kоmаndаsidа NOT NULL cheklаnishi ishlаtilаdi. Bu cheklаnish fаqаt har хil ustunlаr uchun o rnаtilаdi. Mаsаlаn, shu nаrsа аniqki, birlаmchi kаlitlаr hech qаchоn bo sh bo lmаsliklаri kerаk, shuning uchun Salepeople jаdvаlini quyidаgichа yarаtish mumkin: CREATE TABLE Salepeople ( Snum integer NOT NULL, Sname char (10), city char (10), comm decimal); Ko p хоllаrdа ustungа kiritilgаn qiymаtlаr bir biridаn fаrq qilishi kerаk. Аgаr ustun uchun UNIQUE cheklаnishi o rnаtilsа, bu ustungshа mаvjud qiymаtni kiritishgа urinish rаd etilаpdi. Bu cheklаnish bo sh bo lmаydigаn (NOT NULL) debe lоn qilingаn mаydоnlаrgа qo llаnishi mumkin. Mаsаlаn: CREATE TABLE Salepeople ( SNum integer NOT NULL UNIQUE, SName char (10), City char (10), Comm decimal); Unikаlligi tаlаb qilinаdigаn mаydоnlаr(birlаmchi kаlitlаrdаn tаshqаri) kаndidаt kаlitlаr yoki unikаl kаlitlаr deyilаdi. Jаdvаl cheklаnishi UNIQUE mаydоnlаr guruхigа o rnаtilishi mumkin. Bu bir nechа mаydоnlаr qiymаtlаri kоmbinаtsiyasi unikаlligini tа minlаydi. Biхning mа lumоtlаrt bаzаmizdа har bir buyurtmаchi bitа sоtuvchigа biriktirilgаn. Ya ni

25 Buyurtmаchilаr jаdvаlidа buyurtmаchi nоmeri (cnum) vа sоtuvchi nоmeri (snum) kоmbinаtsiyasi unikаl bo lishi kerаk. Bu cheklаnishni UNIQUE (cnum, snum) yordаmidа, Customers jаdvаlini yarаtishdа kiritish mumkin. Bu ustunlаr uchun NOT NULL cheklаnishini kiritish zаrurdir. Birlаmchi kаlitlаr cheklаnishlаri. SQL birlаmchi kаlitlаrni to g ridаn to g ri birlаmchi kаlit (PRIMARY KEY) cheklаnishi оrqаli tа riflаydi. PRIMARY KEY jаdvаlni yoki ustunlаrni cheklаshi mumkin. Bu cheklаnish UNIQUE cheklаnishi kаbi ishlаydi, fаqаt jаdvаl uchun fаqаt bittа birlаmchi kаlit (iхtiyoriy sоndаgi ustunlаr uchun ) аniqlаnishi mumkin bo lgаn хоldаn tаshqаri. Birlаmchi kаlitlаr NULL qiymаtgа egа bo lishi mumkin emаs. Misоl: CREATE TABLE Salepeople ( SNum integer NOT NULL PRIMARY KEY, SName char (10), City char (10), Comm decimal); PRIMARY KEY cheklаnishi qiymаtlаr unikаl kоmbinаtsiyasini tаshkil qiluvchi bir nechа mаydоnlаr uchun qo llаnishi mumkin. Mаsаlаn PRIMARY KEY cheklаnishini juftliklаr uchun qo llаsh mumkin: CREATE TABLE Namefield ( firstname char (10) NOT NULL, lastname char (10) NOT NULL city char (10), PRIMARY KEY ( firstname, lastname )); Mаydоn qiymаtlаrini tekshirish (CHECK cheklаnishi)

26 CHECK cheklаnishi jаdvаlgа kiritilаyotgаn mа lumоt qаbul qilinishidаn оldin mоs kelishi lоzim bo lgаn shаrt kiritishgа imkоn berаdi. CHECK cheklаnishi CHECK kаlit so zi ko rsаtilgаn mаydоndаn fоydаlаnuvchi predikаt ifоdаpdаn ibоrаtdir. Misоl: Salepeople jаdvаli Comm ustunigа kiritilаyotgаn qiymаt 1 dаn kichik bo lish shаrti. CREATE TABLE Salepeople ( SNum integer NOT NULL PRIMARY KEY, SName char(10) NOT NULL UNIQUE, City char(10), Comm decimal CHECK ( Comm < 1 )); CHECK cheklаnishidаn mаydоngа mа lum qiymаtlаrini kiritishdаn хimоya qilib, хаtоlаr оldini оlish uchun fоydаlаnish mumkin. Mаsаlаn mахsulоtni sоtish shахоbchаlаrigа egа bo lgаn shаharlаr fаqаt Lоndоn, Bаrselоnа, Sаn Хоse vа Nu Yоrk bo lsin. CREATE TABLE Salepeople ( SNum integer NOT NULL PRIMARY KEY, SName char(10) NOT NULL UNIQUE, City Jose', 'Barselona )), char(10) CHECK (City IN ('London', 'New York', 'San Comm decimal CHECK ( Comm < 1 )); CHECK jаdvаl cheklаnishi sifаtidа kelishi mumkin. Bu shаrtgа bir nechа mаydоn kiritishgа imkоn berаdi. Mаsаlаn: CREATE TABLE Salepeople ( SNum integer NOT NULL PRIMARY KEY,

27 SName char(10) NOT NULL UNIQUE, City Comm char(10), decimal, CHECK (Somm <.15 OR City = 'Barcelona )); Ko zdа tutilgаn qiymаtlаrni o rnаtish. Birоr bir mаydоn uchun qiymаt ko rsаtmаgаn хоldа jаdvаlgа sаtr qo shsаngiz, SQL bundаy mаydоngа kiritish uchun ko zdа tutilgаn qiymаtgа egа bo lishi kerаk, аks хоldа kоmаndа rаd etilаdi. Eng umumiy ko zdа tutilgаn qiymаt NULL qiymаtdir. CREATE TABLE kоmаndаsidа ko zdа tutilgаn qiymаt DEFAULT оperаtоri оrqаli, ustun cheklаnishi sifаtidа ko rsаtilаdi. Mаsаlаn: CREATE TABLE Salepeople ( SNum integer NOT NULL PRIMARY KEY, SName char(10) NOT NULL UNIQUE, City char(10) DEFAULT 'New York', Comm decimal CHECK ( Comm < 1 )); Mа lumоtlаr yaхlitligini tа minlаsh Jаdvаl bir mаydоnidаgi hamma qiymаtlаr bоshqа jаdvаl mаydоnidа аks etsа, birinchi mаydоn ikkinchisigа ilоvа qilаdi deyilаdi. Bu ikki mаydоn оrаsidаgi bоg liqlikni ko rsаtаdi. Mаsаlаn, buyurtmаchilаr jаdvаlidа har bir buyurtmаchi, sоtuvchilаr jаdvаlidа o zigа biriktirilgаn sоtuvchigа ilоvа qiluvchi SNum mаydоnigа egа. Bir mаydоn ikkinchisigа ilоvа qilsа tаshqi kаlit, u ilоvа qilаyotgаn mаydоn аjdоd kаlit deyilаdi. Buyurtmаchilаr jаdvаlidаgi SNum Mаydоni tаshqi kаlit, sоtuvchilаr jаdvаlidаgi SNum - аjdоd kаlitdir. Tаshqi kаlit bitа mаydоndаn ibоrаt bo lishi shаrt emаs. Birlаmchi kаlit kаbi, tаshqi kаlit bitа mоdul sifаtidа qаytа ishlаnuvchi bir nechа mаydоnlаrgа egа bo lishi musmkin. Mаydоn tаpshqi kаlit bo lsа ilоvа qitlаyotgаn jаdvаl Bilаn mа lumi usuldа bоg liqdir. Tаshqi kаlit har bir qiymаti (sаtri), аjdоd kаlitning bitа

28 vа fаqаt bittа qiymаtigа( sаtrigа) ilоvа qilishi kerаk. Bu хоldа tizim ilоvаli yaхlit хоlаtdа deyilаdi Shu bilаn birgа аjdоd kаlit qiymаti tаshqi kаlit bir nechа qiymаtlаrigа ilоvа qilishi mumkin. Cheklаnish FOREIGN KEY. SQL ilоvаli yaхlitlikni FOREIGN KEY yordаmidа tа minlаydi. Tаshqi kаlit vаzifаsi аjdоd kаlitdа ko rsаtilmаgаn qiymаtlаrni tаshqi kаlitmаydоnlаrigа kiritmаslikdir. FOREIGN KEY cheklаnishi sintаksisi: FOREIGN KEY <column list> REFERENCES <pktable> [<column list>] Birinchi ro yхаt kоmаndа tоmоnidаn o zgаrtiriluvchi ustunlаr ro yхаtidir. Pktable - bu аjdоd kаlitli jаdvаl. Ikkinchi ustunlаr ro yхаti bu аjdоd kаlitni tаshkil qiluvchi ustunlаrdir. Misоl uchun Sоtuvchilаr jаdvаligа ilоvа qiluvchi tаshqi kаlit sifаtidа e lоn qilingаn SNum mаydоnigа egа bo lgаn Buyurtmаchilаr jаdvаlini yarаtаmiz: CREATE TABLE Customers ( CNum integer NOT NULL PRIMARY KEY, CName char(10), City char(10), SNum integer, FOREIGN KEY (SNum) REFERENCES Salepeople (SNum) ); * Tаshqi kаlitni ustunlаr cheklаnishi sifаtidа berish mumkin. Buning uchun FOREIGN KEY - ko rinishi ko rsаtkichli cheklаnish (REFERENCES) qo llаnаdi: CREATE TABLE Customers ( CNum integer NOT NULL PRIMARY KEY,

29 CName char(10), City char(10), SNum integer REFERENCES Salepeople (snum) ); FOREIGN KEY cheklаnishidаn jаdvаl o ki ustun cheklаnishi sifаtidа fоydаlаngаndа аjdоd kаlit ustunlаrini ko rsаtmаslik musmkin, аgаr ulаr PRIMARY KEY cheklаnishigа egа bo lsа. Kаlitlаrgа cheklаnish. Ilоvаli yaхlitlikni tа minlаsh tаshqi kаlit yoki аjdоd kаlit mаydоnlаri qiymаtlаrigа cheklаnishlаr o rnаtishni tаlаb qilаdi. Аjdоd kаlit tаrkiblаngаn bo lib, tаshqi kаlit har bir qiymаti bitа sаtrgа mоs kelishi tа minlаngаn bo lishi kerаk. Bu kаlit unikаl bo lib, bo sh (NULL) qiymаtlаrgа egа bo lmаsligi kerаk. Shuning uchun аjdоd kаlit mаydоnlаri PRIMARY KEY cheklаnishigа egа bo lishi yoki NOT NULL cheklаnishi bilаn birgа UNIQUE deb e lоn qilinishi kerаk. Tаshqi kаlit аjdоd kаlitdа mаjud qiymаtlаrgа yoki bo sh (NULL) qiymаtgа egа bo lishi mumkin. Bоshqа qiymаt kiritishgа urinish rаd etilаdi. Tаshqi kаlitgа NOT NULL deb e lоn qilish mumkin, lekin bu mаqsаdgа muvоfiq emаs. Mаsаlаn, siz qаysi sоtuvchi mоs kelishini bilmаsdаn оldin buyurtmаchini kiritmоqchisiz. Bu хоldа NULL qiymаtdаn fоydаlаnib, keyinchаlik uni kоnkret qiymаtgа аlmаshtirish mumkin. Cheklаnishlаr tа siri. Tаshqi kаlit mаydоnlаrigа INSERT yoki UPDATE yordаmidа kiritilаyotgаn qiymаtlаr аjdоd kаlitlаrigа оldin kiritilgаn bo lishi kerаk. Tаshqi kаlit iхtyoriy sаtrini DELETE yordаmidа o chirish mumkin. ANSI tа rifi bo yichа: tаshqi kаlit yordаmidа ilоvа qilinаyotgаn аjdоd kаlit qiymаtini o chirib yoki o zgаrtirib bo lmаydi. Bush uni bildirаdiki buyurtmаlаr jаdvаlidа buyurtmаlаrgа egа buyurtmаchini buyurtmаchilаr jаdvаlidаn o chirib bo lmаydi. ANSI tаrkibigа kirmаgаn аjdоd kаlit mаydоnlаrini o zgаrtirish yoki o chirish qоidаlаri mаvjud:

30 1) Cheklаngаn (RESTRICT) o zgаrtishlаr. Siz (ANSI usulidа) аjdоd kаlitlаrdа cheklаngаn deb ko rsаtishingiz yoki mаn qilishingiz mumkin. 2) Kаskаdlаnuvchi (CASCADE) o zgаrtishlаr. Аgаrdа аjdоdkаlitdа o gаrtish kiritsаngiz, tаshqi kаlitdа хudi shundаy o zgаrtishlаr аvtоmаtik yuz berаdi. 3) Bo sh (NULL) o zgаrtishlаr. Siz аjdоd kаlitdа uzgаrtirish kiritgаningizdа tаshqi kаlit mаydоnlаri аvtоmаtik NULL qiymаt оlаdi (tаshqi kаlitdа NULL qiymаt ruхsаt etilgаn bo lsа). Yuqоridа ko rsаtilgаn effektlаr UPDATE vа DELETE kоmаndаlаri bаjаrilgаndа аjdоd kаlit o zgаrishini ko rsаtаdi vа quyidаgichа аniqlаnаdi: CREATE TABLE <table-name > ( <column name> <data type>[(<size>)], <column name> <data type>[(<size>)],... FOREGIGN KEY (<column name>,..) REFERENCES <table name>[(<column name>,...)] ON UPDATE [CASCADE RESTRICT SET NULL] ON DELETE [CASCADE RESTRICT SET NULL],... ); Misоl. Siz sоtuvchi nоmerini o zgаrtirmоqchisiz, lekin uning hamma buyurtmаchilаrini sаqlаb qоlmоqchisiz. Lekin bu sоtuvchi firmаdаn bo shаb ketsа siz uning buyurtmаchilаrini bоshqа sоtuvchigа mахkаmlаshingiz kerаk. Buni bаjаrish uchun kаskаd effektli UPDATE vа cheklаnishli DELETE berishingiz kerаk. CREATE TABLE Customers (CNum integer NOT NULL PRIMARY KEY,

31 CName char(10) NOT NULL, City char(10), Rating integer, SNum integer REFERENCES Salepeople ON UPDATE CASCADE ON DELETE RESTRICT); Аgаr endi sоtuvchilаr jаdvаlidаn Peel ni o chirmоqchi bo lsаngiz, tо buyurtmаchilаr jаdvаlidа Hoffman vа Clemens ning SNum mаydоnini bоshqа tаyinlаngаn sоtuvchigа o zgаrtirishingiz kerаk. Bоshqа tоmоndаn Peel SNum mаydоnini 1009 gа o zgаrtirsаngiz Hoffman vа Clemens ham аvtоmаtik o zgаrаdi. Trаnzаktsiyalаr (qаchоn qilingаn o zgаrishlаr dоimiy bo lаdi?). Kоmаndа yoki kоmаndаlаr guruхi bаjаrilgаndаn so ng o zgаrtishlаr mа lumоtlаr bаzаsidа sаqlаnib qоlishi yoki rаd etilishini хаl qilishingiz lоzim. Bu mаqsаddа kоmаndаlаr trаnzаktsiya deb аtаluvchi guruхlаrgа biriktirilаdi. har dоim SQL seаns bоshlаgаningizdа Trаnzаktsiya ham bоshlаnаdi. Hamma kоmаndаlаr trаnzаktsiya qismi hisoblаnаdi, tоki ulаrni COMMIT yoki ROLLBACK kоmаndаsi kiritib tugаtmаguningizchа. COMMIT o zgаrishlаrni dоimiy qilаdi ROLLBACK bo lsа rаd qilаdi. Yangi trаnzаktsiya COMMIT yoki ROLLBACK kоmаndаsidаn so ng bоshlаnаdi. Ko pginа reаlizаtsiyalаrdа siz AUTOCOMMIT pаrmetrini o rnаtishingiz mumkin. Bu hamma qаdаmlаrni аvtоmаtik eslаb qоlаdi. Хаtоgа оlib keluvchi qаdаmlаr teskаrisigа bаjаrilаdi. Buni quyidаgichа bаjаrish mumkin: SET AUTOCOMMIT ON; Оldingi хоlаtgа quyidаgichа qаytish mumkin SET AUTOCOMMIT OFF; Bа zi kоmаndаlаr Ya ni ALTER, CREATE, DROP, GRANT, REVOKE, kаbi COMMIT ni аvtоmаtik bаjаrаdi. Qiymаtlаrni kiritish

32 Hamma sаtrlаr SQLdа INSERT kоmаndаsi yordаmidа kiritilаdi. INSERT quyidаgi fоrmаtlаr birigа egа bo lishi mumkin: INSERT INTO <table name view name> [(column [,column]...)] VALUES ( <value> [,<value>]... ); yoki INSERT INTO <table name view name> [(column [,column]...)] оstkiso rоv; Mаsаlаn, sоtuvchilаr jаdvаligа sаtr kiritish uchun quyidаgi shаrtdаn fоydаlаnishingiz mumkin: INSERT INTO Salepeople VALUES (11, 'Peel', 'London',.12); Siz nоm kiritish uchun ustunlаr ko rsаtishingiz mumkin. Bu nоmlаrni iхtiyoriy tаrtibdа kiritishgа imkоn berаdi. Mаsаlаn: INSERT INTO Salepeople (Sname, Comm, SNum) VALUES ('Peel',.12, 11); E tibоr bering City ustuni tаshlаb yubоrilgаn, chunki ungа ko zdа tutilgаn qiymаt kiritilаdi. Siz INSERT kоmаndаsidаn bir jаdvаldаn qiymаt tаnlаb, so rоv bilаn ishlаtish uchun, ikkinchisigа jоylаshishdа fоydаlаnishingiz mumkin. Buning uchun siz VALUES ifоrdаsini (оldingi misоldаgi) mоs so rоvgа аlmаpshtiringiz kerаk: INSERT INTO Londonstaff SELECT * FROM Salespeople WHERE City = 'London';

33 Sаtrlаrni o chirish. Sаtrlаrni jаdvаldаn DELETE kоmаndаsi bilаn o chirish mumkin. U аlохidа qiymаtlаrni emаs fаqаt sаtrlаrni o chirаdi. DELETE quyidаgi fоrmаtgа egа: DELETE FROM <table name view name> [WHERE search-condition]; Mаsаlаn, Sоtuvchilаr jаdvаlidаgi hamma sаtrlаrni o chirish uchun, quyidаgi shаrtni kiritish mumkin: DELETE FROM Salepeople; Mа lum sаtrlаrni o chirish uchun predikаtdаn fоydаlаnilаdi. Mаsаlаn, jаdvаldаn Axelrod sоtuvchini o chirish uchun: DELETE FROM Salepeople WHERE SNum = 13; Mаydоn qiymаtlаrini o zgаrtirish. Bu o zgаrtirish UPDATE kоmаndаsi yordаmidа bаjаrilаdi. Bu kоmаndаdа UPDATE ifоdаsidаn so ng jаdvаl nоmi vа SET ifоdаsidаn so ng mа lum ustun uchun o zgаrtirish ko rsаtilаdi. UPDATE ikki fоrmаtgа egа. Ulаrdаn birinchisi: UPDATE <table name view name> SET column = expression [, column = expression]... [WHERE search-condition] bu erdа expression - bu ustun ifоdа kоnstаntа o zgаruvchi. Ikkinchi vаriаnt: UPDATE <table name> SET column = expression,... [ FROM table-list ] [ WHERE search-condition ]

34 Mаsаlаn, hamma buyurtmаchilаr bахоsini 200 gа o zgаrtirish uchun quyidаgini kiritishingiz mumkin: UPDATE Customers SET Rating = 200; Mа lum sаtrlаrni o zgаrtirish uchun DELETE dаgi kаbi predikаtdаn fоydаlаnish kerаk. Mаsаlаn Peel ( imeyuщegо SNum=11 ) sоtuvchining hamma buyurtmаchilаri uchun bir хil o zgаrtirishni quyidаgichа kiritish mumkin vыpоlnit: UPDATE Customers SET Rating = 200 WHERE SNum = 11; SET vergul bilаn аjrаtilgаn iхtiyoriy sоndаgi ustunlаrgа qiymаt tаyinlаshi mumkin. Iхtiyoriy jаdvаl sаtrlаri uchun qiymаt tаyinlаnishi mumkin, lekin bir vаqtning o zidа fаqаt bittа sаtrgа qiymаt tаyinlаnаdi. Mаsаlаn: UPDATE Salepeople SET SName = 'Gibson', City = 'Boston', Comm =.10 WHERE SNum = 14; Siz UPDATE kоmаndаsining SET jumlаsidа skаlyar ifоdаlаrdаn o zgаrtirilаyotgаn mаydоn ifоdаsigа qo shgаn хоldа fоydаlаnishingiz mumkin. Mаsаlаn: UPDATE Salepeople SET Comm = Comm * 2; SELECT so rоv оperаtоri SELECT оperаtоri MB jаdvаllаridаn nаtijаviy to plаm оlish uchun mo ljаllаngаn ifоdаdir. Biz SELECT оperаtоri yordаmidа so rоv berаmiz, u bo lsа mа lumоtlаr nаtijаviy to plаmini qаytаrаdi. Bu mа lumоtlаr jаdvаl shаklidа

35 qаytаrilаdi. Bu jаdvаl keyingi SELECT оperаtоri tоmоnidаn qаytа ishlаnishi mumkin vа хоkаzо. Оperаtоr SQL92 stаndаrtigа ko rа quyidаgi ko rinishgа egа: SELECT -- ALL sхemа, ustun DISTINCT * FROM -- sхemа, Jаdvаl WHERE -- izlаsh shаrti GROUP BY -- sхemа, ustun HAVING -- izlаsh shаrti ORDER BY tаrtiblаsh spetsifikаtоri Birinchi qоidа, SELECT ifоdаsi o z ichigа аlbаttа FROM ifоdаsini оlishi kerаk. Qоlgаn ifоdаlаr kerаk bo lsа ishlаtilаdi. SELECT ifоdаsidаn so ng so rоvdа qаytаriluvchi ustunlаr ro yхаti yozilаdi. FROM ifоdаsidаn so ng so rоvni bаjаrish uchun jаdvаllаr nоmi yozilаdi. WHERE ifоdаsidаn so ng аgаr mа lum sаtrlаrni qаytаrish lоzim bo lsа, izlаsh shаrti yozilаdi. GROUP BY ifоdаsi guruхlаrgа аjrаtilgаn nаtijаviy so rоv yarаtishgа imkоn berаdi. HAVING ifоdаsidаn guruхlаrni qаytаrish shаrti yozilаdi vа GROUP BY bilаn birgа ishlаtilаdi. ORDER BY ifоdаsi mа lumоtlаr nаtijаviy to plаmini tаrtiblаsh yo nаlishini аniqlаydi

36 OFFICES jаdvаlidаgi hamma yozuvlаrni qаytаruvchi sоddа so rоv ko rаmiz. SELECT *(vse!) FROM OFFICES SELECT yordаmidа mа lumоtlаrni tаnlаsh SELECT Оperаtоri аlbаttа "qаytаriluvchi ustunlаr ro yхаti " ni o zichigа оlishi kerаk, Ya ni: SELECT FILED1, FIELD2, FIELD3... FROM... FILED1, FIELD2, FIELD3 qаytаriluvchi ustunlаr ro yхаti bo lib, mа lumоtlаr ketmа ketligi shu tаrtibdа qаytаrilаdi! Ya ni "qаytаriluvchi ustunlаr ro yхаti" hisoblаnuvchi ustunlаr vа kоnstаntаlаrni o zichigа оlishi mumkin. SELECT FILED1, (FIELD2 - FIELD3) "CONST"... FROM... FROM jumlаsi "jаdvаl spetsifikаtоrlаri ", Ya ni so rоvni tаshkil qiluvchi jаdvаllаr nоmini o z ichigа оlаdi. Bu jаdvаllаr so rоv аsоini tаshkil qiluvchi jаdvаllаr deyilаdi. Misоl: Hamma хizmаtchilаrning nоmlаri, оfislаri vа ishgа оlish sаnаlаri ro yхаtini хоsil qilish. SELECT NAME, REP_OFFICE, HIRE_DATE FROM SALESREPS оperаtоrа SELECT qаytаruvchi ustunlаr iхtiyoriysi hisoblаnuvchi,ya ni nаtijаdа mustаqil ustun sifаtidа tаsvirlаnuvchi mаtemаtik ifоdа bo lishi mumkin. Misоl: Har bir оfis uchun shаharlаr, regiоnlаr vа sоtuvlаr rejаsi qаnchаgа оrtig i yoki kаmi Bilаn bаjаrilgаnligi ro yхаti. SELECT CITY, REGION, (SALES-TARGET) FROM OFFICES

37 Har bir хizmаtchi uchun rejаdаgi sоtuvlаr хаjmini haqiqiy sоtuvlаr хаjmining 3% fоizigа оshirish! SELECT NAME, QUOTA, (QUOTA +((SALES/100)*3)) SALESREPS FROM Bа zidа ustunlаrdаn biri izlаsh shаrtigа bоg liq bo lmаgаn qiymаt qаytаrishi kerаk bo lаdi! Mаsаlаn: Har bir shаhar uchun sоtuvlаr хаjmlаri ro yхаtini chiqаring. SELECT CITY, 'Has sales of', SALES FROM OFFICES 'Has sales of' bu kоnstаntаlаr ustunidir. Bа zidа mа lumоtlаrni tаnlаshdа qаytаriluvchi qiymаtlаr хоsil bo lаdi. Bu хоl yuz bermаsligi uchun DISTINCT оperаtоridаn fоydаlаnish lоzim. Mаsаlаn, quyidаgichа: SELECT DISTINCT MGR FROM OFFICES SELECT оperаtоri WHERE shаrti Endi WHERE ifоdаsidаn fоydаlаnib bа zi so rоvlаrni ko rib chiqаmiz: Sоtuvlаr haqiqiy хаjmi rejаdаn оshgаn оfislаrni ko rsаting. SELECT CITY, SALES, TARGET FROM OFFICES WHERE SALES > TARGET Zdes WHERE SALES > TARGET, znаchit, esli SALES bоlshe TARGET! Identifikаtоri 105 gа teng bo lgаn хizmаtchi nоmi haqiqiy vа rejаdаgi sоtuvlаr хаjmini ko rsаting: SELECT SALES, NAME, QUOTA FROM SALESREPS EMPL_NUM = 105 WHERE

38 Zdes WHERE EMPL_NUM = 105, оznаchаet, EMPL_NUM rаvnо 105! Аgаr izlаsh shаrti RОST(TRUE), bo lsа qаtоr nаtijаviy to plаmgа qo shilаdi, аgаr izlаsh shаrti LОJNО(FALSE), qаtоr nаtijаviy to plаmgа qo shilmаydi, аgаr NULL bo lsа hаm nаtijаviy to plаmdаn chiqаrilаdi! O z mа nоsigа ko rа WHERE, kerаksiz yozuvlаrni chiqаrib, kerаkligimni qоldiruvchi filtr sifаtidа ishlаtilаdi! Аsоsiy izlаsh shаrtlаri "predikаtlаr", beshtа. Ulаrni ko rib chiqаmiz: 1. Sоlishtirish, ya ni bir shаrt nаtijаsi ikkinchisi bilаn sоlishtirilаdi. Birinchi so rоv kаbi. 2. Qiymаtlаr diаpаzоnigа tegishlilikni tekshirish. Mаsаlаn berilgаn qiymаt diаpаzоngа kirаdimi yo qmi. 3. To plаm elementiligini tekshirish. Mаsаlаn, ifоdа qiymаti to plаmdаgi birоr qiymаt Bilаn ustmа ust tushаdimi. 4. Shаblоngа mоslikni tekshirish. Ustundаgi sаtrli qiymаt shаblоngа mоs kelаdimi. 5. NULL qiymаtgа tenglikkа tekshirish. Sоlishtirish аmаllаri mаydоn vа kоnstаntаlаrnisоlishtirish аmаllаrini o z ichigа оlishi mumkin: 1988 yilgаchа ishgа оlingаn hamma хizmаtchilаr nоmlаrini tоping

39 2.2. C # dasturlash qobig i C # dasturlash tili C dasturlash tillari oynasiga mansub bo lib hozirgi kun talablaridan kelib chiqib yaratilgan obyektga yo naltirilgan dasturlash tilidir. Dasturlash tilining ishlash strukturasi bilan tanishib chiqamiz: Dasturning ishga tushirilishi quyidagicha bo ladi. Bu oynadan Form holatidagi yoki Console holatidagi yangi proyekt yaratib olish amalgam oshiriladi

40 Bu oynada Form Application holatida dasturlash yaratish imkoniyati mavjud bo ladi. Endig quyidagi oynada Console Application holatida dasturlar yaratiladi. Dasturning Form oynasida ishlashda quyidagi komponentalar asosiy hisoblanadi: Quyidagi oynada yaratilayotgan proyekt(dastur) ning formalari ulardagikomponentlarning joylashuv strukturasi aks etadi

41 Propeties oynasida tanlangan forma yoki komponentaning xususiyatlari haqidagi barcha ma lumotlar joylashgan bo ladi. bo ladi. Bu oynadan ularning xususiyatlarini kerakligicha o zgartirilishi mumkin

42 Toolbox oynasida formaga qo shish kerak bo lgan barcha komponentlar ro yxati keltirilgan

43 Dasturda sodir bo lgan xatoliklar quyidagi oynada kodi va xatolik nomi bilan birgalikda aks ettiriladi

44 2.3. Dasturning yaratilishi. Birinchi navbatda dasturni yaratilishi uchun uning ma lumotlar bazasini yaratib olishimiz kerak. Dasturni ishlash jarayonidagi barcha ma lumotlarni ya ni buyurtmachining nomi, buyurtma nomeri, buyurtma qabul qilingan sana, buyurtma biriktirlgan hodim id, bajarilish muddati haqidagi barcha ma lumotlarni saqlab boorish uchun quyidagicha Documents jadvali yaratildi

45 Korxonadagi mavjud hizmat turlarini ro yxatini yuritib boorish uchun Servises jadvali yaratilgan

46 Foydalanuvchilarning tizimga kirgan va tizimdan chiqib ketgan vaqtlarini ro yhatga olib borish uchun UsesHistory jadvali tashkillangan bo lib, jadvaldagi ma lumotlar real vaqt tizimi bo yicha avtomatik holatda bajariladi. Foydalanuvchilarni ro yhatini va ularni login, parollarini saqlab borish maqsadida Users jadvali yaratilgan

47 Yuqoridagi foydalanuvchilar jadvaliga bog liq ravishda tashkillangan bo lib foydalanuvchining turlarini belgilab qo yish uchun UserTypes jadvali yartilgan. Endi dasturimizning Visual Studio dasturida bajarilish qismiga o tamiz. Dasturimizning birinchi bosqichi bu tizimga kirishning foydalanuvchilarga qarab tiplashtirilgan holda tashkillashdir. Ushbu oynaga foydalanuvchi login va parolini kiritadi. Shundan so ng login va parolga mos holatda oyna ochiladi

48 Tizimning asosiy oynasi quyidagicha: Tizimdan foydalanuvchilarning ro yxati va ular haqidagi barcha ma lumotlar, shuningdek ularning qanday foydalanuchi ekanligi haqida ma lumotlar kiritish va o zgartirish uchun quyidagicha oyna shakllantirilgan

49 Tizimdan foydalanuvchilarining har biri uchun alohida parollarini o zi istagan holda o zgartirishlari uchun ChangePassword formasi yaratilgan. III.TADQIQ QILISHNI TASHKIL QILISH VA LOYIXA SAMARADORLIGI

50 3.1.Dastur boshqaruvining tasnifi. Birinchi navbatda tizimga kirish bo limi ishga tushadi bunda faqatgina login va paroli registratsiya qilingan foydalanuvchi tizimga kira oladi. Agar yangi foydalanuvchi kirishi kerak bo lsa bu foydalanuvchiga Admin yangi login va parol berib ro yxatdan o tkazishi kerak bo ladi. Tizimning asosiy oynasi quyidagicha ishga tushadi. Bizda xaker loginli foydalanuvchi Operator maqomiga egaligi uchun u o ziga bog langan ishlarni va bajargan ishlarini ro yhatdan o tkazish imkoniyatiga ega xolos

51 Tizimdagi foydalanuvchilar ro yxati quyidagicha oynada aks etgan

52 IV. MEHNAT MUHOFAZASI VA TEXNIKA XAVFSIZLIGI 4.1. Mikroiqlimning inson organizmiga ta`siri Ishlab chikarish binosining mikroiklimi xodimga katta ta`sir ko`rsatadi. Tavsiya etish mazmundan mikroiklimning ayrim o`lchamlarining chetga chiqishi mexnatga layokatni sustlashtiradi, xodimning xissiyotini yomonlashtiradi va kasbiy kasalliklarga olib kelishi mumkin. Xavo xarorati. Past xarorat organizmning sovub ketishga hamda shamollash kasalliklari chiqishiga sabab bo`ladi. Yuqori xaroratda organizm kizib ketadi, juda ko`p mikdorda terlaydi, mexnatga layokat sustlashadi. Ishchi e`tibori sustlashib, baxtsiz xodisaga olib kelishi mumkin. Xavoning Yuqori namligi teri va upkaning ustki qismidan namlikning buglanishini kiyinlashtiradi va ogir oqibatda organizmning termoregulyatsiyasi bo`zilishiga, inson axvolining yomonlashuvi, mexnatga layokatlilikning sustlashuviga olib keladi. Past namlikda (< 20%) Yuqori nafas yo`llarining sxillik pardalari ko`rib qolishi ko`zatiladi. Xavo xarakati tezligi. Inson v k=0,15 m/sek.da xavo xarakatini seza boshlaydi. Xavo okimining xarakati uning xaroratiga bog`lik S > t da okim insonga salkinlatuvchi ta`sir, 40 0 S < t da nokulay, yomon, salbiy ta`sir ko`rsatadi. Mikroiqlim ko`rsatkichlari Mikroiklim ishchi xududda ishchilarning doimiy va yoki vaqtincha turgan joyidan 2 m balandlikda baholanadi. Eng kulay sharoitlar termoregulyatsiya mexanizmlari kuchlanishisiz organizmning normal isiklik axvolini ta`minlovchi hamda uzoq va muntazam insonga ta`sir kiluvchi mikroiklim o`lchamlarining yigindisi. Ular mexnatga kobiliyatlilikning yuksak saviyasi uchun shart sharoit yaratadi va issik - kulay komfort sezuvchanlikni ta`minlaydi. Insonga uzoq muntazam ta`sir etishda termoregulyatsiya mexanizmlarikuchlanishi bilan davom etadigan organizmning issiklik holatida darhol

53 normallashuvchi o`zgarishlar chakiradigan mikroiklim o`lchamlari yigindisi yo`l qo`yiladigan iklim sharoitlari deb karaladi. Bunday holda organizmga shikast yetmaydi yoki salomatlikning axvoliga zarar bulmaydi, birok diskomfort issiklikni sezish, inson o`zini yomon xis qilishi va mexnatga layokati pasayishi (sustlashishi) mumkinligi ko`zatiladi. Xonani tanlash Xona keng, meoyorida yoritilgan va havosi oson almashtiriladigan bo`lishi kerak. Yorqin quyosh nurlari monitorga salbiy taosir etadi.qorong`i xonada faqat ish joyini yoritish ham maqsadga muvofiq emasdir.stolni shunday joylashtiring-ki, deraza oynasi qarshingizda bo`lmasin. Agar buning iloji bo`lmasa, u holda qalin parda yoki jalyo`zi sotib oling, shunda derazadan tushayotgan yorug`lik sizga xalal bermaydi. Agar oyna yon tomonda bo`lsa, yana parda yoki jalyo`zi joningizga oro kiritadi. Chang va issiqliq salomatlikka putur yetkazibgina qolmay, texnikaga ham yomon taosir o`tkazadi, shuning uchun xonaga konditsioner o`rnatgan ma`qul. Operatorning charchashini kamaytirishga qaratilgan tadbirlar. Zamonaviy avtomatlashtirilgan ishlab chiqarishda inson operatorning psihologiya va fiziologiyasi asosiy rolni egallaydi. Ishlab chiqarishda mehnat sharoitini yaxsxilash va ilmiy asosda aniqlash, mehnatni tugri ishlash maromini ta`minlash, mehnat tartibi va dam olishni tashkil qilish zarur. Displey bilan ishlaydigan EXM operatorlarida asosan, bosh ogrishi, bel, yelka, orqa ogrishi, ko`z charchashi ko`zatiladi. Mehnat sharoitini yaxsxilash chora-tadbirlar orasida eng asosiysi ishchining ish holati va ish maromidir. Ish holati. Ish holatini yaxsxilashda operatorning ish urni asosiy ahamiyat kasb etadi. Ishchi stol kattik. holda bo`lishi kerak, chunki kerakli paytda ekranni, klaviaturani, dokumentlarni siljitish imkonini bersin. Ishchi stoli va utirgichlar birbiriga mutanosib bo`lishi kerak. Utirgichni poldan balandligi sm bo`ladi. Ishchi kreslo ish davomiyligiga karab tanlanadi: o`zok vaqt davomida ishlansa - ogir, kattakon kreslo, kiska vaqt davomida yengil kreslodan foydalansa bo`ladi, chunki ularni joyidan oson siljitiladi. Kresloning tag qismi 5 ta tayanchdan iborat

54 bo`lishi zarur. Utirgichlar qulay bo`lishi kerak, uning o`lchami 40x40 sm.kv. dan oshmasligi zarur (4.1-rasm). Mehnat sharoitini yaxsxilashni yana bir chora-tadbiri bu operatorning ish maromidir. 4.1-rasm Operator ish o`rniga qo`yilgan talab Ish maromi. Displeylar bilan ishlaydigan operatorni ish maromini yo`lga qo`yish mexdat xavfsizligini va charchashni kamaytirishni oldini oladi. Ish kuni mobaynida ishchining ishlash qobiliyati birdan o`zining eng katta qiymatiga erisha olmaydi. Operatorning displey bilan ishlaganda ish maromi xar 2 soatda yarim soat dam olishi yoki 1 soatda 15 minut dam olib turishi l ozim. Bu kiska-kiska dam olish ish qobiliyatini yaxsxilash va charchashni oldini oladi. Bundan tashqari, operator va mashina o`rtasidagi masofa, shu masofaga binoan ekrandagi yozuvlarni kattaligi, ekran yorkinligi ham shular jumlasidandir. Ko`z va ekran oraligi sm, kattaligi esa 3-4 mm, optimal kenglik va balandlik 3:4, belgi orasidagi masofa esa uning bo`yidan % bo`lishi kerak (3.2.-rasm)

AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI FARG ONA FILIALI

AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI FARG ONA FILIALI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI FARG ONA FILIALI Kompyuter injiniring fakulteti Axborot texnologiyalari kafedrasi

More information

1. Operatsion tizim (OT) tushunchasi 2. Operatsion tizimlarning rivojlanish bosqichlari. 3. Windows operatsion tizimi 4. Mobil operatsion tizimlar

1. Operatsion tizim (OT) tushunchasi 2. Operatsion tizimlarning rivojlanish bosqichlari. 3. Windows operatsion tizimi 4. Mobil operatsion tizimlar Reja: 1. Operatsion tizim (OT) tushunchasi 2. Operatsion tizimlarning rivojlanish bosqichlari. 3. Windows operatsion tizimi 4. Mobil operatsion tizimlar Operatsion tizimning vazifasi kompyuter ishini boshqarishdan

More information

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI O ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI URGANCH FILIALI KOMPYUTER INJINIRINGI FAKULTETI DASTURIY

More information

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ALOQA, AXBOROTLASHTIRISH VA TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI DAVLAT QO MITASI

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ALOQA, AXBOROTLASHTIRISH VA TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI DAVLAT QO MITASI O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ALOQA, AXBOROTLASHTIRISH VA TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI DAVLAT QO MITASI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI SAMARQAND FILIALI Qo l yozma huquqida UDK KARIMOV

More information

KURS ISHI. MFO'M fanidan. Mavzu: Internet tamoyillari fanini pedagogik va axborot texnologiyalari yordamida o`qitish metodikasi.

KURS ISHI. MFO'M fanidan. Mavzu: Internet tamoyillari fanini pedagogik va axborot texnologiyalari yordamida o`qitish metodikasi. O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI ALOQA, AXBOROTLASHTIRISH VA TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI DAVLAT QO'MITASI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI MFO'M fanidan KURS ISHI Mavzu: Internet tamoyillari

More information

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKAUNIVERSITETI

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKAUNIVERSITETI O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKAUNIVERSITETI Qo lyozma huquqida UDK 373.61.9:681.14: 371.3 Magistratura bo limi Informatika va

More information

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ALOQA, AXBOROTLASHTIRISH VA TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI DAVLAT QO`MITASI

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ALOQA, AXBOROTLASHTIRISH VA TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI DAVLAT QO`MITASI O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ALOQA, AXBOROTLASHTIRISH VA TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI DAVLAT QO`MITASI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI SAMARQAND FILIALI Qo l yozma huquqida UDK 004.4 272

More information

BAKALAVR BITIRUV ISHI

BAKALAVR BITIRUV ISHI O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI Himoyaga ruhsat Kafedra mudiri Y.MAbduraxmonova 2015y. BAKALAVR

More information

MAXSUS EFFEKTLAR KOMPYUTER GRAFIKASI VA DIZAYN FANIDAN

MAXSUS EFFEKTLAR KOMPYUTER GRAFIKASI VA DIZAYN FANIDAN O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLGI NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNUVERSITETI KASB TA LIMI FAKULTETI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI KAFEDRASI MAXSUS EFFEKTLAR KOMPYUTER

More information

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ALOQA, AXBOROTLASHTIRISH VA TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI DAVLAT QO MITASI

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ALOQA, AXBOROTLASHTIRISH VA TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI DAVLAT QO MITASI O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ALOQA, AXBOROTLASHTIRISH VA TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI DAVLAT QO MITASI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI Dasturiy injiniring fakulteti Aeroportda reyslarni

More information

AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI FARG ONA FILIALI

AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI FARG ONA FILIALI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI FARG ONA FILIALI Kompyuter injiniring fakulteti Axborot texnologiyalari kafedrasi

More information

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI O ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI URGANCH FILIALI KOMPYUTER INJINIRINGI FAKULTETI C++ DA DASTURLASH

More information

BAKALAVR BITIRUV ISHI

BAKALAVR BITIRUV ISHI O ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI H i m o y a g a kafedra mudiri AbdurahmonovaY.M. 2015 y.

More information

INFORMATIKA VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI yo nalishi

INFORMATIKA VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI yo nalishi O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI OLIY TA LIM TIZIMI PEDAGOG VA RAHBAR KADRLARINI QAYTA TAYYORLASH VA ULARNING MALAKASINI OSHIRISHNI TASHKIL ETISH BOSH ILMIY - METODIK MARKAZI

More information

O ZBЕKISTОN RЕSPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI

O ZBЕKISTОN RЕSPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI O ZBЕKISTОN RЕSPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI TОSHKЕNT AХBОRОT TЕХNОLОGIYALARI UNIVЕRSITЕTI URGANCH FILIALI Kompyuter injiniringi fakultеti Axborot texnologiyalari

More information

DJURAYEV SHERZOD SOBIRJONOVICH

DJURAYEV SHERZOD SOBIRJONOVICH O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ALOQA, AXBOROTLASHTIRISH VA TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI DAVLAT QO MITASI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI FARG ONA FILIALI Qo l yozma huquqida UDK: 004.41 DJURAYEV

More information

Internet tarmog ida taqiqlangan himoyalash (filtr) vositalarini ishlab chiqish

Internet tarmog ida taqiqlangan himoyalash (filtr) vositalarini ishlab chiqish O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI VAZIRLAR MAHKAMASI HUZURIDAGI TOSHKENT ISLOM UNIVERSITETI Himoyaga > Kafedra mudiri N.Tursunov > 2013-yil. BAKALAVR BITIRUV MALAKAVIY ISHI Mavzu: Internet tarmog ida taqiqlangan

More information

REJA KIRISH ASOSIY QISM I BOB Android operatsion tizimi 1.1 Android OT tarixi 1.2 Android OTning hayotimizda tutgan o rni 1.

REJA KIRISH ASOSIY QISM I BOB Android operatsion tizimi 1.1 Android OT tarixi 1.2 Android OTning hayotimizda tutgan o rni 1. 1 REJA KIRISH ASOSIY QISM I BOB Android operatsion tizimi 1.1 Android OT tarixi 1.2 Android OTning hayotimizda tutgan o rni 1.3 Android OT uchun dasturiy ta minotlarni ishlab chiqish imkonini beruvchi

More information

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI O ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI URGANCH FILIALI KOMPYUTER INJINIRINGI FAKULTETI DASTURIY

More information

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI MAGISTRATURA BO LIMI

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI MAGISTRATURA BO LIMI O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI MAGISTRATURA BO LIMI Qo lyozma huquqida UDK (371:681.14) Karimov Ulug`bek G`ofur

More information

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ALOQA, AXBOROTLASHTIRISH VA TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI DAVLAT QO MITASI

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ALOQA, AXBOROTLASHTIRISH VA TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI DAVLAT QO MITASI O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ALOQA, AXBOROTLASHTIRISH VA TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI DAVLAT QO MITASI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI Dasturiy injiniring fakulteti KURS ISHI Mavzu: Supermarket

More information

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI KASB-HUNAR SIRDARYO VILOYATI O RTA MAXSUS KASB- HUNAR TA LIMI BOSHQARMASI

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI KASB-HUNAR SIRDARYO VILOYATI O RTA MAXSUS KASB- HUNAR TA LIMI BOSHQARMASI O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI KASB-HUNAR SIRDARYO VILOYATI O RTA MAXSUS KASB- HUNAR TA LIMI BOSHQARMASI YANGIYER PEDAGOGIKA KOLLEJI KOMPYUTER VA KOMPYUTER TIZIMLARINI SOZLASH

More information

BITIRUV MALAKAVIY ISHI

BITIRUV MALAKAVIY ISHI O ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALI KOMPYUTER INJINERINGI FAKULTETI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI

More information

MUNDARIJA. ANNOTATSIYA... 2 KIRISH... 4 I BOB. ANALITIK QISM... 7

MUNDARIJA. ANNOTATSIYA... 2 KIRISH... 4 I BOB. ANALITIK QISM... 7 MUNDARIJA. ANNOTATSIYA.... 2 KIRISH.... 4 I BOB. ANALITIK QISM... 7 1.1. Mobil texnologiyalarni dunyo hayotida tutgan o rni va ahamiyati.... 7 1.2. Ta lim uchun mo ljallangan Android OT da ishlovchi dasturiy

More information

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI O`RTA MAXSUS, KASB-HUNAR TA'LIMI MARKAZI

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI O`RTA MAXSUS, KASB-HUNAR TA'LIMI MARKAZI O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI O`RTA MAXSUS, KASB-HUNAR TA'LIMI MARKAZI Sh.A.Nazirov, N.A. Aripova, R.V. Qobulov, А.Beletskiy HISOBLASH VA RAQAMLI TEXNIKA ASOSLARI Axborot-kommunikatsiya

More information

O ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI ALOQA, AXBOROTLASHTIRISH VA TЕLЕKOMMUNIKATSIYA TЕXNOLOGIYALARI DAVLAT QO MITASI TOSHKЕNT AXBOROT TЕXNOLOGIYALARI UNIVЕRSITЕTI

O ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI ALOQA, AXBOROTLASHTIRISH VA TЕLЕKOMMUNIKATSIYA TЕXNOLOGIYALARI DAVLAT QO MITASI TOSHKЕNT AXBOROT TЕXNOLOGIYALARI UNIVЕRSITЕTI O ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI ALOQA, AXBOROTLASHTIRISH VA TЕLЕKOMMUNIKATSIYA TЕXNOLOGIYALARI DAVLAT QO MITASI TOSHKЕNT AXBOROT TЕXNOLOGIYALARI UNIVЕRSITЕTI «Himoyaga ruxsat» KG va D kafedra mudiri F.M.Nuraliev

More information

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA-MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI ALISHER NAVOIY NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI MEXANIKA-MATEMATIKA FAKULTETI

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA-MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI ALISHER NAVOIY NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI MEXANIKA-MATEMATIKA FAKULTETI O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA-MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI ALISHER NAVOIY NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI MEXANIKA-MATEMATIKA FAKULTETI AMALIY MATEMATIKA VA INFORMATIKA BO LIMI 5110700-INFORMATIKA

More information

O'zbekiston Respublikasi Aloqa,Axborotlashtirish va Telekommunikatsiya Texnologiyalari Davlat Qo'mitasi. Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti

O'zbekiston Respublikasi Aloqa,Axborotlashtirish va Telekommunikatsiya Texnologiyalari Davlat Qo'mitasi. Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti O'zbekiston Respublikasi Aloqa,Axborotlashtirish va Telekommunikatsiya Texnologiyalari Davlat Qo'mitasi Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti DIF fakulteti ATDT kafedrasi "OYDT" fanidan KURS ISHI

More information

Amaliy matematika va informatika ta lim yo nalishi bo yicha bakalavr darajasini olish uchun. Oromov Akmal Ahmad o g lining

Amaliy matematika va informatika ta lim yo nalishi bo yicha bakalavr darajasini olish uchun. Oromov Akmal Ahmad o g lining O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OILY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI QARSHI DAVLAT UNIVERSITETI FIZIKA-MATEMATIKA FAKULTETI AMALIY MATEMATIKA VA INFORMATIKA KAFEDRASI 5130200 Amaliy matematika va informatika

More information

O`ZBEKISTON ALOQA VA AXBOROTLASHTIRISH AGENTLIGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI FARG`ONA FILIALI. Axborot texnologiyalari fakul`teti

O`ZBEKISTON ALOQA VA AXBOROTLASHTIRISH AGENTLIGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI FARG`ONA FILIALI. Axborot texnologiyalari fakul`teti O`ZBEKISTON ALOQA VA AXBOROTLASHTIRISH AGENTLIGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI FARG`ONA FILIALI Axborot texnologiyalari fakul`teti Axborot texnologiyalari kafedrasi E kommertsiya fanidan

More information

WEB DASTURLASH. fanidan MA RUZALAR MATNI

WEB DASTURLASH. fanidan MA RUZALAR MATNI WEB DASTURLASH fanidan MA RUZALAR MATNI 1 1-ma'ruza. Wеb-dasturlash faniga kirish. Rеja: I. Kirish. II. Asosiy qism: 1. Web-sahifa, Web-sayt, Web-sеrvеr; 2. Internet tehnologiyasi haqida 3. Web-tеxnologiya

More information

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI QARSHI DAVLAT UNIVERSITETI FIZIKA MATEMATIKA FAKULTETI AMALIY MATEMATIKA VA INFORMATIKA KAFEDRASI 5130200'' Amaliy matematika va informatika

More information

YM. TIZIMLI DASTURIY TA'MINOT. M.M.Aliyev,E.T.Toxirov. Uslubiy qo'uanma. Toshl en ~---

YM. TIZIMLI DASTURIY TA'MINOT. M.M.Aliyev,E.T.Toxirov. Uslubiy qo'uanma. Toshl en ~--- YM. M.M.Aliyev,E.T.Toxirov TIZIMLI DASTURIY TA'MINOT Uslubiy qo'uanma Toshl en 2012 - -- ~--- «O'zbekiston temir yo'llari» DATK Toshkent temir yo'l muhandislari instituti M.M.Aliyev, E.T.Toxirov TIZIMLI

More information

BAKALAVR BITIRUV MALAKAVIY ISHI

BAKALAVR BITIRUV MALAKAVIY ISHI O'ZBEKISTON ALOQA VA AXBOROTLASHTIRISH AGENTLIGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI Himoyaga Kafedra mudiri 2012 y. BAKALAVR BITIRUV MALAKAVIY ISHI Mavzu: PHP tili va AJAX Texnologiyasi bo yicha

More information

BITIRUV MALAKAVIY ISHI

BITIRUV MALAKAVIY ISHI O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI ALOQA, AXBOROTLASHTIRISH VA TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI DAVLAT QO`MITASI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI SAMARQAND FILIALI TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI

More information

TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI FAKULTETI MULTIMEDIA TEXNOLOGIYALARI KAFEDRASI

TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI FAKULTETI MULTIMEDIA TEXNOLOGIYALARI KAFEDRASI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI FAKULTETI MULTIMEDIA TEXNOLOGIYALARI KAFEDRASI REFERAT MUALLIF: X.A.Ishanxodjayeva (TATU, e-mail adish_adisha@ mail.ru) JAVA SCRIPT

More information

«Veb ilovalarni yaratish» fanidan tajriba ishlarini bajarish bo yicha

«Veb ilovalarni yaratish» fanidan tajriba ishlarini bajarish bo yicha O ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARNI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI URGANCH FILIALI Kompyuter injiniring fakulteti Dasturiy injiniring

More information

Sh.A. Nazirov, F.M. Nuraliev. DHTML yordamida Web-sahifa. Dasturlash II fanidan dasturlashga yo naltirilgan IKT tizimilari muttahasislari uchun

Sh.A. Nazirov, F.M. Nuraliev. DHTML yordamida Web-sahifa. Dasturlash II fanidan dasturlashga yo naltirilgan IKT tizimilari muttahasislari uchun Sh.A. Nazirov, F.M. Nuraliev DHTML yordamida Web-sahifa Dasturlash II fanidan dasturlashga yo naltirilgan IKT tizimilari muttahasislari uchun TOSHKENT, 2006 Tastiqlangan: Samarqand sanoat va axborot texnologiyalar

More information

upakovkalari dizayni (Artel, Uztelecom, Roison) mahsulotlarini yaratish.

upakovkalari dizayni (Artel, Uztelecom, Roison) mahsulotlarini yaratish. O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ALOQA AXBOROTLASHTIRISH VA TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI DAVLAT QO MITASI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI "Himoyaga ruxsat" "KG va D"kafedra mudiri F.M.Nuraliyev

More information

O ZBEKISTON ALOQA, AXBOROTLASHTIRISH VA TELEKOMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI DAVLAT QO MITASI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

O ZBEKISTON ALOQA, AXBOROTLASHTIRISH VA TELEKOMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI DAVLAT QO MITASI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI O ZBEKISTON ALOQA, AXBOROTLASHTIRISH VA TELEKOMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI DAVLAT QO MITASI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI Dasturiy injinering fakulteti OYDT fanidan bajargan KURS ISHI HISOBOTI

More information

МЕХАНИКА МАТЕМАТИКА ФАКУЛЬТЕТИ

МЕХАНИКА МАТЕМАТИКА ФАКУЛЬТЕТИ ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ МИРЗО УЛУҒБЕК НОМИДАГИ ЎЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ УНИВЕРСИТЕТИ МЕХАНИКА-МАТЕМАТИКА ФАКУЛЬТЕТИ АМАЛИЙ МАТЕМАТИКА ВА ИНФОРМАТИКА ЙЎНАЛИШИ КУРС ИШИ МАВЗУ:

More information

O zbekiston Respublikasi oliy va o rta maxsus ta`lim vazirligi. Buxoro oziq-ovqat va engil sanoat texnologiyasi instituti

O zbekiston Respublikasi oliy va o rta maxsus ta`lim vazirligi. Buxoro oziq-ovqat va engil sanoat texnologiyasi instituti O zbekiston Respublikasi oliy va o rta maxsus ta`lim vazirligi Buxoro oziq-ovqat va engil sanoat texnologiyasi instituti Informatika va axborot texnologiyalari kafedrasi Tuzuvchi: k.o q. Narziev U.Z. Vizual

More information

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI O ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI Informatika asoslari kafedrasi C/C++ tilida dasturlash fanidan

More information

O'rnatish menyusiga kirish

O'rnatish menyusiga kirish O'RNATISH MENYUSIGA KIRISH 1 O'rnatish menyusiga kirish 1 SETTINGS (PARAMETRLAR) tugmasini 5 soniyacha bosib turing. 2 Toast (Yuqori o'ng burchak (Standart qiymat 0, 0, 0, 0 ) ) namoyish qilinganda parolingizni

More information

O`ZBЕKISTОN RЕSPUBLIKАSI ОLIY VА O`RTА MАХSUS TА LIM VАZIRLIGI АNDIJОN MАSHINАSОZLIK INSTITUTI

O`ZBЕKISTОN RЕSPUBLIKАSI ОLIY VА O`RTА MАХSUS TА LIM VАZIRLIGI АNDIJОN MАSHINАSОZLIK INSTITUTI O`ZBЕKISTОN RЕSPUBLIKАSI ОLIY VА O`RTА MАХSUS TА LIM VАZIRLIGI АNDIJОN MАSHINАSОZLIK INSTITUTI АVTОMАTIKА VА ELЕKTRОTЕХNОLОGIYA FАKULTЕTI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI KАFЕDRАSI C++ DASTURLASH TILI NI O RGANISH

More information

O zbеkiston Rеspublikasi Oliy va o rta maxsus ta lim vazirligi. Namangan muhandislik pеdagogika instituti. Kasb ta`limi fakultеti

O zbеkiston Rеspublikasi Oliy va o rta maxsus ta lim vazirligi. Namangan muhandislik pеdagogika instituti. Kasb ta`limi fakultеti O zbеkiston Rеspublikasi Oliy va o rta maxsus ta lim vazirligi Namangan muhandislik pеdagogika instituti Kasb ta`limi fakultеti Kasb ta`limi (Informatika va AT) kafеdrasi fanidan Ma ruzalar matni Namangan

More information

TOSHKENT AXBROT TEXNALOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALI KOPYUTER INJINERINGI FAKULTETI

TOSHKENT AXBROT TEXNALOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALI KOPYUTER INJINERINGI FAKULTETI O ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI TOSHKENT AXBROT TEXNALOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALI KOPYUTER INJINERINGI FAKULTETI 5330501 Kompyuter

More information

O ZBEKISTONRESPUBLIKASIALOQAAXBOROTLASHTIRISHVATEL EKOMMUNIKATSIYATEXNOLOGIYALARIDAVLATQO MITASITOSH KENTAXBOROTTEXNOLOGIYALARIUNIVERSITETI

O ZBEKISTONRESPUBLIKASIALOQAAXBOROTLASHTIRISHVATEL EKOMMUNIKATSIYATEXNOLOGIYALARIDAVLATQO MITASITOSH KENTAXBOROTTEXNOLOGIYALARIUNIVERSITETI O ZBEKISTONRESPUBLIKASIALOQAAXBOROTLASHTIRISHVATEL EKOMMUNIKATSIYATEXNOLOGIYALARIDAVLATQO MITASITOSH KENTAXBOROTTEXNOLOGIYALARIUNIVERSITETI Dasturiy Injinering Fakulteti ATDT kafedrasi KURS ISHI Mavzu:Temir

More information

TABIIY FANLAR FAKULTETI KIMYO BO`LIMI

TABIIY FANLAR FAKULTETI KIMYO BO`LIMI O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI ALISHER NAVOIY NOMIDAGI SAMARQAN DAVLAT UNIVERSITETI TABIIY FANLAR FAKULTETI KIMYO BO`LIMI Hisoblash usullari kafedrasi Informatika va axborot

More information

O`ZBEKISTОN RESPUBLIKASI ОLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI NAMANGAN MUHANDISLIK TEXNОLОGIYA INSTITUTI «KIMIYO-TEXNOLOGIYA» FAKULTETI

O`ZBEKISTОN RESPUBLIKASI ОLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI NAMANGAN MUHANDISLIK TEXNОLОGIYA INSTITUTI «KIMIYO-TEXNOLOGIYA» FAKULTETI O`ZBEKISTОN RESPUBLIKASI ОLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI NAMANGAN MUHANDISLIK TEXNОLОGIYA INSTITUTI «KIMIYO-TEXNOLOGIYA» FAKULTETI «Оliy matematika»kafedrasi «Infоrmatika va AT» fanidan 7u-14 guruh

More information

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA TA LIM VAZIRLIGI QARSHI MUHANDISLIK IQTISODIYOT INSTITUTI. AVTOMATIKA VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI kafedrasi

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA TA LIM VAZIRLIGI QARSHI MUHANDISLIK IQTISODIYOT INSTITUTI. AVTOMATIKA VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI kafedrasi O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA TA LIM VAZIRLIGI MAXSUS QARSHI MUHANDISLIK IQTISODIYOT INSTITUTI AVTOMATIKA VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI kafedrasi LOYIHALASH JARAYONLARINI AVTOMATLASHTIRISH ASOSLARI

More information

ALGORITM ASOSLARI VA ALGORITMIK TILLAR

ALGORITM ASOSLARI VA ALGORITMIK TILLAR O O`ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAХSUS TA`LIM VAZIRLIGI TOSHKЕNT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVЕRSITЕTI ALIMOV R.X., XAYITMATOV O`.T., FAYZULLAEV S.X., MAJIDOV R.R., SATTAROVA M., AKRAMOV A.A. ALGORITM

More information

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI FIZIKA MATEMATIKA FAKULTETI. Mengliev Sh.A.

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI FIZIKA MATEMATIKA FAKULTETI. Mengliev Sh.A. O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI FIZIKA MATEMATIKA FAKULTETI Amaliy matematika va informatika kafedrasi Mengliev Sh.A. Borland C++ dasturlash tili

More information

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARNI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARNI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI O ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARNI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI URGANCH FILIALI Kompyuter injiniringi fakulteti Dasturiy injiniring

More information

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA TA LIM VAZIRLIGI. TOSHKENT TO QIMACHILIK VA YENGIL SANOAT INSTITUTI. INFORMATIKA VA AT kafedrasi KURS ISHI

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA TA LIM VAZIRLIGI. TOSHKENT TO QIMACHILIK VA YENGIL SANOAT INSTITUTI. INFORMATIKA VA AT kafedrasi KURS ISHI O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA TA LIM VAZIRLIGI. TOSHKENT TO QIMACHILIK VA YENGIL SANOAT INSTITUTI INFORMATIKA VA AT kafedrasi KURS ISHI Mavzu:Html tili va unda web sahifalar yaratish Bajardi:

More information

Mundarija. 1. Html tilida 3 xil turdagi onlayn test (MS Word dasturida) Paskal dasturlash tilida yaratilgan 3 ta test 11

Mundarija. 1. Html tilida 3 xil turdagi onlayn test (MS Word dasturida) Paskal dasturlash tilida yaratilgan 3 ta test 11 O ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA LIMI VAZIRLIGI XORAZM VILOYAT XTB TASARRUFIDAGI YANGIARIQ TUMANI 11-SONLI AFCHO IMINING O QUVCHILARINI INFORMATIKA FANIDAN YARATGAN O QUV - USLIBIY QO LLANMASI Yangiariq

More information

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI. MIRZO ULUG BEK nomidagi SAMARQAND DAVLAT ARXITEKTURA QURILISH INSTITUTI

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI. MIRZO ULUG BEK nomidagi SAMARQAND DAVLAT ARXITEKTURA QURILISH INSTITUTI O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI MIRZO ULUG BEK nomidagi SAMARQAND DAVLAT ARXITEKTURA QURILISH INSTITUTI «AXBOROT TEXNOLOGIYALARI» KAFEDRASI «Informatika va axborot texnologiyalari»

More information

O`zbekistan Respublikasi haliq bilimlendiriw wa`zirligi. A`jiniyaz atindagi nokis ma`mleketlik pedagogikaliq instituti.

O`zbekistan Respublikasi haliq bilimlendiriw wa`zirligi. A`jiniyaz atindagi nokis ma`mleketlik pedagogikaliq instituti. O`zbekistan Respublikasi haliq bilimlendiriw wa`zirligi. A`jiniyaz atindagi nokis ma`mleketlik pedagogikaliq instituti. «Su`wretlew o`neri ha`m siziw kafedrasi.» Kompyuter grafikasi pa`ni boyinsha Lektsiya

More information

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITITUTI

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITITUTI O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITITUTI TABIIYOT FANLAR FAKULTETI KIMYO O QITISH METODIKASI YONALISHI 402- GURUH TALABASI

More information

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI NAMANGAN MUHANDISLIK - TEXNOLOGIYA INSTITUTI. «Yengil sanoat texnologiyasi» fakulteti

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI NAMANGAN MUHANDISLIK - TEXNOLOGIYA INSTITUTI. «Yengil sanoat texnologiyasi» fakulteti O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI NAMANGAN MUHANDISLIK - TEXNOLOGIYA INSTITUTI «Yengil sanoat texnologiyasi» fakulteti «Tabiiy tolalarni dastlabki ishlash texnologiyasi» kafedrasi

More information

Database Management Systems,

Database Management Systems, Database Management Systems SQL Query Language (1) 1 Topics Introduction SQL History Domain Definition Elementary Domains User-defined Domains Creating Tables Constraint Definition INSERT Query SELECT

More information

Information Systems Engineering. SQL Structured Query Language DDL Data Definition (sub)language

Information Systems Engineering. SQL Structured Query Language DDL Data Definition (sub)language Information Systems Engineering SQL Structured Query Language DDL Data Definition (sub)language 1 SQL Standard Language for the Definition, Querying and Manipulation of Relational Databases on DBMSs Its

More information

Syllabus for Bachelor of Technology. Information Technology. Subject Code: 01CE1302. Subject Name: Database Management System. B.Tech.

Syllabus for Bachelor of Technology. Information Technology. Subject Code: 01CE1302. Subject Name: Database Management System. B.Tech. Subject Code: 01CE1302 Subject Name: Database Management System B.Tech. Year - II Objective: A major purpose of a database system is to provide users with an abstract view of the data. The lowest level

More information

Chapter # 7 Introduction to Structured Query Language (SQL) Part I

Chapter # 7 Introduction to Structured Query Language (SQL) Part I Chapter # 7 Introduction to Structured Query Language (SQL) Part I Introduction to SQL SQL functions fit into two broad categories: Data definition language Data manipulation language Basic command set

More information

Chapter 9: Working with MySQL

Chapter 9: Working with MySQL Chapter 9: Working with MySQL Informatics Practices Class XI (CBSE Board) Revised as per CBSE Curriculum 2015 Visit www.ip4you.blogspot.com for more. Authored By:- Rajesh Kumar Mishra, PGT (Comp.Sc.) Kendriya

More information

EGCI 321: Database Systems. Dr. Tanasanee Phienthrakul

EGCI 321: Database Systems. Dr. Tanasanee Phienthrakul 1 EGCI 321: Database Systems Dr. Tanasanee Phienthrakul 2 Chapter 10 Data Definition Language (DDL) 3 Basic SQL SQL language Considered one of the major reasons for the commercial success of relational

More information

ISBN

ISBN ISBN 978-9943-355-85-9 Muhammad al-khwarizmi - 1235 1 Muhammad al-khwarizmi - 1235 588 foizi uchinchi va to rtinchi avlod mobil aloqasi bilan qamrab olingan, bu esa MDH davlatlari ichida eng past ko rsatkich

More information

After completing this unit, you should be able to: Define the terms

After completing this unit, you should be able to: Define the terms Introduction Copyright IBM Corporation 2007 Course materials may not be reproduced in whole or in part without the prior written permission of IBM. 4.0.3 3.3.1 Unit Objectives After completing this unit,

More information

SQL DATA DEFINITION LANGUAGE

SQL DATA DEFINITION LANGUAGE SQL DATA DEFINITION LANGUAGE DATABASE SCHEMAS IN SQL SQL is primarily a query language, for getting information from a database. DML: Data Manipulation Language SFWR ENG 3DB3 FALL 2016 MICHAEL LIUT (LIUTM@MCMASTER.CA)

More information

SQL Data Definition and Data Manipulation Languages (DDL and DML)

SQL Data Definition and Data Manipulation Languages (DDL and DML) .. Cal Poly CPE/CSC 365: Introduction to Database Systems Alexander Dekhtyar.. SQL Data Definition and Data Manipulation Languages (DDL and DML) Note: This handout instroduces both the ANSI SQL synatax

More information

SQL Commands & Mongo DB New Syllabus

SQL Commands & Mongo DB New Syllabus Chapter 15 : Computer Science Class XI ( As per CBSE Board) SQL Commands & Mongo DB New Syllabus 2018-19 SQL SQL is an acronym of Structured Query Language.It is a standard language developed and used

More information

SQL DATA DEFINITION LANGUAGE

SQL DATA DEFINITION LANGUAGE 9/27/16 DATABASE SCHEMAS IN SQL SQL DATA DEFINITION LANGUAGE SQL is primarily a query language, for getting information from a database. SFWR ENG 3DB3 FALL 2016 But SQL also includes a data-definition

More information

Relational Data Structure and Concepts. Structured Query Language (Part 1) The Entity Integrity Rules. Relational Data Structure and Concepts

Relational Data Structure and Concepts. Structured Query Language (Part 1) The Entity Integrity Rules. Relational Data Structure and Concepts Relational Data Structure and Concepts Structured Query Language (Part 1) Two-dimensional tables whose attributes values are atomic. At every row-and-column position within the table, there always exists

More information

Today Learning outcomes LO2

Today Learning outcomes LO2 2015 2016 Phil Smith Today Learning outcomes LO2 On successful completion of this unit you will: 1. Be able to design and implement relational database systems. 2. Requirements. 3. User Interface. I am

More information

Chapter 13 : Informatics Practices. Class XI ( As per CBSE Board) SQL Commands. New Syllabus Visit : python.mykvs.in for regular updates

Chapter 13 : Informatics Practices. Class XI ( As per CBSE Board) SQL Commands. New Syllabus Visit : python.mykvs.in for regular updates Chapter 13 : Informatics Practices Class XI ( As per CBSE Board) SQL Commands New Syllabus 2018-19 SQL SQL is an acronym of Structured Query Language.It is a standard language developed and used for accessing

More information

SQL language. Jaroslav Porubän, Miroslav Biňas, Milan Nosáľ (c)

SQL language. Jaroslav Porubän, Miroslav Biňas, Milan Nosáľ (c) SQL language Jaroslav Porubän, Miroslav Biňas, Milan Nosáľ (c) 2011-2016 SQL - Structured Query Language SQL is a computer language for communicating with DBSM Nonprocedural (declarative) language What

More information

HOW TO CREATE AND MAINTAIN DATABASES AND TABLES. By S. Sabraz Nawaz Senior Lecturer in MIT FMC, SEUSL

HOW TO CREATE AND MAINTAIN DATABASES AND TABLES. By S. Sabraz Nawaz Senior Lecturer in MIT FMC, SEUSL HOW TO CREATE AND MAINTAIN DATABASES AND TABLES By S. Sabraz Nawaz Senior Lecturer in MIT FMC, SEUSL What is SQL? SQL (pronounced "ess-que-el") stands for Structured Query Language. SQL is used to communicate

More information

SQL: Data De ni on. B0B36DBS, BD6B36DBS: Database Systems. h p://www.ksi.m.cuni.cz/~svoboda/courses/172-b0b36dbs/ Lecture 3

SQL: Data De ni on. B0B36DBS, BD6B36DBS: Database Systems. h p://www.ksi.m.cuni.cz/~svoboda/courses/172-b0b36dbs/ Lecture 3 B0B36DBS, BD6B36DBS: Database Systems h p://www.ksi.m.cuni.cz/~svoboda/courses/172-b0b36dbs/ Lecture 3 SQL: Data De ni on Mar n Svoboda mar n.svoboda@fel.cvut.cz 13. 3. 2018 Czech Technical University

More information

Unit: 1. Unit: 2. Unit: 3

Unit: 1. Unit: 2. Unit: 3 Gujarat University Choice Based Credit System (CBCS) Syllabus for B. Sc. Semester IV (Computer Science) COM 204: System Development Tools 2 (Theory) Hours: 4 /week Credits: 4 Unit: 1 1. Introduction to.net

More information

CS143: Relational Model

CS143: Relational Model CS143: Relational Model Book Chapters (4th) Chapters 1.3-5, 3.1, 4.11 (5th) Chapters 1.3-7, 2.1, 3.1-2, 4.1 (6th) Chapters 1.3-6, 2.105, 3.1-2, 4.5 Things to Learn Data model Relational model Database

More information

SQL DDL. Intro SQL CREATE TABLE ALTER TABLE Data types Service-based database in Visual Studio Database in PHPMyAdmin

SQL DDL. Intro SQL CREATE TABLE ALTER TABLE Data types Service-based database in Visual Studio Database in PHPMyAdmin SQL DDL Intro SQL CREATE TABLE ALTER TABLE Data types Service-based database in Visual Studio Database in PHPMyAdmin Steen Jensen, autumn 2017 Languages Languages for relational DBMSs are: SQL QBE Structured

More information

SQL Functionality SQL. Creating Relation Schemas. Creating Relation Schemas

SQL Functionality SQL. Creating Relation Schemas. Creating Relation Schemas SQL SQL Functionality stands for Structured Query Language sometimes pronounced sequel a very-high-level (declarative) language user specifies what is wanted, not how to find it number of standards original

More information

DB Creation with SQL DDL

DB Creation with SQL DDL DB Creation with SQL DDL Outline SQL Concepts Data Types Schema/Table/View Creation Transactions and Access Control Objectives of SQL Ideally, database language should allow user to: create the database

More information

MTAT Introduction to Databases

MTAT Introduction to Databases MTAT.03.105 Introduction to Databases Lecture #3 Data Types, Default values, Constraints Ljubov Jaanuska (ljubov.jaanuska@ut.ee) Lecture 1. Summary SQL stands for Structured Query Language SQL is a standard

More information

Chapter 4. Basic SQL. Copyright 2011 Pearson Education, Inc. Publishing as Pearson Addison-Wesley

Chapter 4. Basic SQL. Copyright 2011 Pearson Education, Inc. Publishing as Pearson Addison-Wesley Chapter 4 Basic SQL Copyright 2011 Pearson Education, Inc. Publishing as Pearson Addison-Wesley Chapter 4 Outline SQL Data Definition and Data Types Specifying Constraints in SQL Basic Retrieval Queries

More information

SQL DATA DEFINITION LANGUAGE

SQL DATA DEFINITION LANGUAGE SQL DATA DEFINITION LANGUAGE DATABASE SCHEMAS IN SQL SQL is primarily a query language, for getting information from a database. DML: Data Manipulation Language SFWR ENG 3DB3 FALL 2016 MICHAEL LIUT (LIUTM@MCMASTER.CA)

More information

Private Institute of Aga NETWORK DATABASE LECTURER NIYAZ M. SALIH

Private Institute of Aga NETWORK DATABASE LECTURER NIYAZ M. SALIH Private Institute of Aga 2018 NETWORK DATABASE LECTURER NIYAZ M. SALIH Data Definition Language (DDL): String data Types: Data Types CHAR(size) NCHAR(size) VARCHAR2(size) Description A fixed-length character

More information

Information Systems for Engineers Fall Data Definition with SQL

Information Systems for Engineers Fall Data Definition with SQL Ghislain Fourny Information Systems for Engineers Fall 2018 3. Data Definition with SQL Rare Book and Manuscript Library, Columbia University. What does data look like? Relations 2 Reminder: relation 0

More information

RDBMS-Day3. SQL Basic DDL statements DML statements Aggregate functions

RDBMS-Day3. SQL Basic DDL statements DML statements Aggregate functions RDBMS-Day3 SQL Basic DDL statements DML statements Aggregate functions SQL SQL is used to make a request to retrieve data from a Database. The DBMS processes the SQL request, retrieves the requested data

More information

The Relational Model. Relational Data Model Relational Query Language (DDL + DML) Integrity Constraints (IC)

The Relational Model. Relational Data Model Relational Query Language (DDL + DML) Integrity Constraints (IC) The Relational Model Relational Data Model Relational Query Language (DDL + DML) Integrity Constraints (IC) Why Study the Relational Model? Most widely used model in Commercial DBMSs: Vendors: IBM, Microsoft,

More information

INTRODUCTION TO DATABASE

INTRODUCTION TO DATABASE 1 INTRODUCTION TO DATABASE DATA: Data is a collection of raw facts and figures and is represented in alphabets, digits and special characters format. It is not significant to a business. Data are atomic

More information

Sankalchand Patel College of Engineering, Visnagar B.E. Semester III (CE/IT) Database Management System Question Bank / Assignment

Sankalchand Patel College of Engineering, Visnagar B.E. Semester III (CE/IT) Database Management System Question Bank / Assignment Sankalchand Patel College of Engineering, Visnagar B.E. Semester III (CE/IT) Database Management System Question Bank / Assignment Introductory concepts of DBMS 1. Explain detailed 3-level architecture

More information

618 Index. BIT data type, 108, 109 BIT_LENGTH, 595f BIT VARYING data type, 108 BLOB data type, 108 Boolean data type, 109

618 Index. BIT data type, 108, 109 BIT_LENGTH, 595f BIT VARYING data type, 108 BLOB data type, 108 Boolean data type, 109 Index A abbreviations in field names, 22 in table names, 31 Access. See under Microsoft acronyms in field names, 22 in table names, 31 aggregate functions, 74, 375 377, 416 428. See also AVG; COUNT; COUNT(*);

More information

The Structured Query Language Get Started

The Structured Query Language Get Started The Structured Query Language Get Started Himadri Barman 0. Prerequisites: A database is an organized collection of related data that can easily be retrieved and used. By data, we mean known facts that

More information

CMPT 354: Database System I. Lecture 2. Relational Model

CMPT 354: Database System I. Lecture 2. Relational Model CMPT 354: Database System I Lecture 2. Relational Model 1 Outline An overview of data models Basics of the Relational Model Define a relational schema in SQL 2 Outline An overview of data models Basics

More information

D B M G. SQL language: basics. Managing tables. Creating a table Modifying table structure Deleting a table The data dictionary Data integrity

D B M G. SQL language: basics. Managing tables. Creating a table Modifying table structure Deleting a table The data dictionary Data integrity SQL language: basics Creating a table Modifying table structure Deleting a table The data dictionary Data integrity 2013 Politecnico di Torino 1 Creating a table Creating a table (1/3) The following SQL

More information

SQL: Data Definition Language

SQL: Data Definition Language SQL: Data Definition Language CSC 343 Winter 2018 MICHAEL LIUT (MICHAEL.LIUT@UTORONTO.CA) DEPARTMENT OF MATHEMATICAL AND COMPUTATIONAL SCIENCES UNIVERSITY OF TORONTO MISSISSAUGA Database Schemas in SQL

More information

Daffodil DB. Design Document (Beta) Version 4.0

Daffodil DB. Design Document (Beta) Version 4.0 Daffodil DB Design Document (Beta) Version 4.0 January 2005 Copyright Daffodil Software Limited Sco 42,3 rd Floor Old Judicial Complex, Civil lines Gurgaon - 122001 Haryana, India. www.daffodildb.com All

More information

CS275 Intro to Databases

CS275 Intro to Databases CS275 Intro to Databases The Relational Data Model Chap. 3 How Is Data Retrieved and Manipulated? Queries Data manipulation language (DML) Retrieval Add Delete Update An Example UNIVERSITY database Information

More information

SQL. Structured Query Language

SQL. Structured Query Language SQL Structured Query Language 1 Başar Öztayşi 2017 SQL SQL is an ANSI (American National Standards Institute) standard computer language for accessing and manipulating database systems. SQL works with

More information