МУБИС-ийн мэдээлэл, холбооны сүлжээг шинэчлэх

Transcription

1 Агуулга 1. Төслийн зорилго Төслийн үндэслэл зориулалт Нэр томьёо, товчлолын тайлбар Хамрах хүрээ Өнөөгийн байдлын судалгааны тайлан Суурь сүлжээний өнөөгийн байдал Дотоод сүлжээний өнөөгийн байдал Интернет хэрэглээний өнөөгийн байдал Серверүүд болон серверийн өрөөний өнөөгийн байдал Дотуур холбооны өнөөгийн байдал Бусад системүүдийн өнөөгийн байдал Дотоод сүлжээний төлөвлөлтийн шийдэл Суурь сүлжээний шийдэл Дотоод сүлжээний холболтын шийдэл Сервер, серверийн өрөөний төлөвлөлтийн шийдэл Шаардлагатай серверүүд, тэдгээрийн зохион байгуулалт Санал болгох серверийн шийдлүүд Серверийн өрөөний стандарт шаардлага Серверийн өрөөний шийдэл Системийн хамгаалалтын шийдэл Телефон холбооны шийдэл Дотуур холбооны системийн үндсэн шаардлага Дотуур холбооны системийг зохион байгуулах боломжит шийдлүүд Дотуур холбооны системийг зохион байгуулахаар санал болгож буй шийдэл Дохиолол хамгаалалтын систем Галын дохиоллын систем Хулгайн дохиолол(хяналтын камерын систем) WiFi сүлжээний шийдэл Үндсэн ойлголт

2 11.2. МУБИС-ийн утасгүй сүлжээг шинэчлэх шаардлага МУБИС-ийн WIFI сүлжээний шийдэл Лекцийг олон цэгт түгээх систем (LSS-Lecture sharing system) Лекцийн хичээлийг бодит хугацаанд түгээх систем Их сургуулийн удирдлагын болон сургалтын менежментийн систем Их сургуулийн удирдлага менежмент систем /UMS/ Сургалтын удирдлагын систем /LMS/

3 1. Төслийн зорилго Энэ төслийн зорилго нь Монгол Улсын Боловсролын Их Сургуулийн бүрэлдэхүүн сургуулиудын мэдээлэл холбооны технологийн хэрэглээ, өнөөгийн байдалд судалгаа хийж их сургуулийн үйл ажиллагаанд тохирсон Мэдээлэл холбооны сүлжээний шийдлийг боловсруулах юм. 2. Төслийн үндэслэл Орчин үед мэдээлэл холбооны технологийн хэрэглээ нь бидний амьдралын салшгүй нэг хэсэг болоод байна. Боловсролын салбарт мэдээлэл холбооны технологи нь сургалтын үйл явц, цахим бүртгэл, оюутан багшийн харилцаа зэрэг бүхий л үйл ажиллагаанд нэвтрэн орохоос гадна уламжлалт танхимын сургалтын аргатай хосолсон цахим сургалтын илүү хялбар, уян хатан, үр дүнтэй аргуудыг нэвтрүүлэн хөгжүүлсээр байна. МУБИСургууль нь Монгол улсын боловсролын салбарт сурган хүмүүжүүлэгч багш нарыг бэлтгэж байгаа цорын ганц улсын сургууль юм. Иймд энэ сургуулийн төгсөгчид Монгол улсын ирээдүй болсон хүүхэд залуучуудыг сурган хүмүүжүүлэх, тэдгээрийн мэдлэгийн үндсийг тавигчид болон бэлтгэгдэж байгаа билээ. Өнөө үед ихэнх улс орон сургалтын үйл ажиллагаанд цахим сургалтын арга хэлбэрүүдийг өргөнөөр ашиглаж байна. Цахим сургалтын арга технологиуд нь цаг хугацаа, орон зайг хэмнэсэн, сургалтын чанарт ихээр нөлөөлөх шийдэл юм. Мөн түүнчлэн төгсөгчдийн мэргэжлийн мэдлэг чадвараас гадна өөрсдийн ажил хөдөлмөрт мэдээллийн технологийг ашиглах чадвар нь тухайн мэргэжилтнийг үнэлэх нэн чухал шалгууруудын нэг болж байна. Иймд их сургуулийн сургалтын орчин нөхцөл нь өнөө үеийн мэдээллийн технологийн бүхий л боломжийг ашиглах суурь баазтай байх нь чухал юм. МУБИС-ийн сургалтын технологийг шинэчлэх, сургалтын цахим орчин бүрдүүлэх ажлын хүрээнд эхний элжинд мэдээлэл холбооны сүлжээний орчныг шинэчлэн шаардлага хангасан түвшинд хүргэх ёстой. Одоогоор тус сургуульд ашиглагдаж байгаа мэдээлэл холбооны сүлжээ нь зөвхөн хязгаарлагдмал хурд, хэрэглэгчтэй интернетийн хэрэглээ голлож байгаа юм. Иймд МУБИС-ын өнөөгийн мэдээллийн технологийн хэрэглээний нөхцөлд үнэлэлт, дүгнэлт хийж тухайн сургуулийн мэдээллийн технологийн орчныг орчин үеийн өндөр хөгжилтэй цахим их сургуулийн хэмжээнд болгон хөгжүүлэх шаардлагатай юм. Их сургуулийн хэмжээнд цахим сургалтын орчныг бүрэлдүүлэхийн тулд технологийн бэлэн байдлын бойжилт чухал юм. Одоогийн байдлаар МУБИС нь технологийн бэлэн байдлын 3

4 хувьд бойжилтын эхний шатанд явж байгаа бөгөөд үүнийг цаашид нэгдсэн төлөвлөлтийн дагуу системтэй хөгжүүлснээр цаашид цахим их сургуулийг үүсгэх үндэс болох юм. 3. зориулалт Энэ бичиг баримт нь МУБИС-ийн бүрэлдэхүүн сургуулиудын мэдээлэл холбооны технологийн хөгжүүлэлтийн үндсэн бичиг баримт болох юм. Энэ бичиг баримтад дараах бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг оруулсан байна. - Шилэн кабелын суурь сүлжээний төлөвлөлт - Дотоод сүлжээний төлөвлөлт - Дотуур холбооны төлөвлөлт - Серверийн өрөөний төлөвлөлт - Утасгүй сүлжээний төлөвлөлт - Гал хулгай дохиоллын төлөвлөлт - Хяналтын камерын системийн төлөвлөлт - Хичээлийн видео архивын систем - Их сургуулийн удирдлагын систем - Цахим сургалтын удирдлагын систем Дээрх бүрэлдэхүүн хэсгүүд нь цахим их сургуулийн үндсэн загварыг тодорхойлох бичиг баримт байх юм. 4

5 4. Нэр томьёо, товчлолын тайлбар Товчилсон үг Тайлбар МУБИС Монгол Улсын Боловсролын Их Сургууль STP Shielded twisted pair cable AP Access Point LAN Local Area Network UTP Unshielded twisted pair cable NAT Network address translation SSH Secure shell tunneling HTTPS Hypertext Transfer Protocol Secure ARP Address Resolution Protocol DHCP Dynamic Host Configuration Protocol MAC media access control CDP Center for Domestic Preparedness IP Internet Protocol IPv6 Internet Protocol version 6 VOIP Voice over Internet Protocol TFTP Trivial File Transfer Protocol FTP File Transfer Protocol UPS Uninterruptible power supplies FDF Fiber Distrebution Frame VPN Virtual private network LC Library of Congress SPCC Spill Prevention, Control and Countermeasure CDP Center for Domestic Preparedness PAT Port Address Translation DHCP Dynamic Host Configuration Protocol DM2 Digital Media Mgmt APACHE Apache web server IIS Internet Information Services LMS Learning management system UMS University management system SSO Single sign-on NAS Network-attached storage 5

6 5. Хамрах хүрээ Уг төсөлд Монгол Улсын Боловсролын Их сургуулийн дараах салбар сургуулиуд хамрагдана. Үүнд: 1. А байр 2. Б байр 3. В байр 4. Багшийн сургууль 5. Боловсрол судлалын сургууль 6. Гадаад хэлний сургууль 7. Дүрслэх урлагийн сургууль 8. Компьютерийн сургууль 9. Сургуулийн өмнөх боловсролын сургууль Төслийн хүрээнд дараах үйл ажиллагаанууд хийгдэнэ. Сургуулийн мэдээлэл холбооны сүлжээний өнөөгийн байдалд дүн шинжилгээ хийж шинэчилсэн загварыг гаргана. Тоног төхөөрөмжид тавигдах шаардлагыг тодорхойлж, одоо ашиглагдаж байгаа төхөөрөмжүүдээс шаардлага хангах төхөөрөмжүүдийн жагсаалт гаргана. Дамжуулах орчныг шинэчлэх суурилуулалтын ажил хийгдэнэ. Шаардлагатай тоног төхөөрөмжийн сонголт хийж худалдан авалт хийнэ. Серверийн өрөөг стандартын дагуу завсарлаж суурилуулна. Бүх тоног төхөөрөмж дээр холбогдох тохиргоог хийнэ. IP камерын системийн суурилуулалт, тохиргоог хийнэ. Утасгүй сүлжээ буюу WiFi сүлжээний тархалтын тооцоог гаргаж, төхөөрөмжүүдийн байрлалыг тодорхойлон суурилуулалт, тохиргоо хийнэ. IP сүлжээг ашиглан хийгдэх боломжтой үйлчилгээнүүдийн шийдлүүдийг боловсруулан гаргана. Төслийн тайлан бичиж хүлээлгэн өгнө. 6

7 6. Өнөөгийн байдлын судалгааны тайлан 6.1. Суурь сүлжээний өнөөгийн байдал Монгол Улсын Боловсролын Их Сургууль нь Төв байр (А байр), Б байр, Физик технологийн Сургууль, Гадаад хэлний сургууль, Биеийн тамирын сургууль, Сургуулийн өмнөх боловсролын сургууль, Боловсрол судлалын сургууль, Компьютер мэдээллийн технологийн сургууль, Багшийн сургууль гэсэн нийт 9 салбар сургуультай. Нийт 638 багш ажилчидтай, 9692 оюутан суралцагчидтайгаар үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Одоо байгаа суурь сүлжээнд 3 сургууль шилэн кабелиар, 3 сургууль чиглэлтэй 6 ширхэг радио шугамаар, 3 сургууль STP кабель ашиглан холбогдож байна. Холболтын төрлөөс шалтгаалан суурь сүлжээнд харилцан адилгүй хурд хэрэглэгдэж байна. Хүснэгт 6.1. Суурь сүлжээний өнөөгийн байдал Сургуулийн нэр Төхөөрөмжийн тоо Рутер Свитч AP Тэнхимийн тоо Компьютерийн Лабораторийн өрөөний тоо Телефон Утас Биеийн тамирын сургууль Дүрслэхийн сургууль Гадаад хэлний сургууль Физик технологийн сургууль Компьютер мэдээллийн технологийн сургууль Боловсрол судлалын сургууль Багшийн сургууль Сургуулийн өмнөх боловсролын сургууль 9 А байр Б байр Оюутны байр Компьютер мэдээллийн технологийн сургуульд байрлах серверийн өрөө сервер 13 А байранд байрлах серверийн өрөө Сервер 7

8 Үндсэн сүлжээний хэсэг Өгөгдлийн сүлжээний хувьд Cisco 7606S серийн замчлагч дээр 5 виртуал LAN сүлжээ үүсгэн Гадаал хэлний сургууль, Дүрслэх урлагийн сургууль, Биеийн тамирын сургууль, Боловсрол судлалын сургууль, хичээлийн А байруудыг шууд холбосон байна. Одоогоор 20 гаруй анги танхимд 120 гаруй багш ажилчдын компьютер, 16 лабораторид 320 гаруй компьютер байна. Mikrotik Routerboard 1100 ашиглан интернетийн гарцтай холбогдон, дамжигдаж буй урсгалыг удирдаж байна. Гол зангилаа болох салбар сургуулиудаас ирсэн шилэн кабель, радио сувгийн хувиргуур болон stp кабелаар ирсэн холболтуудыг Cisco 7606S замчлагч төхөөрөмжөөр удирдан зохион байгуулж байна. Одоо байгаа сүлжээнд нийт 9 бүрэлдэхүүн сургуулийн тэнхим, компьютерийн лабораториуд сүлжээнд холбогдон орж байна. Одоо байгаа зарим замчлагч, свитч, WAP төхөөрөмж нь менежмент буюу алсын зайнаас удирдах болон ажиллагааг хянах боломжоор хангагдсан байна. Сүлжээний төвлөрсөн хяналт, удирдлагагүйгээр эмх цэгцгүй өргөтгөсөн энэхүү топологийг мэдээллийн технологийн хэлтсийн ажилчид хянах боломжгүй бөгөөд сүлжээнд гарсан гэмтэл саатлыг олж илрүүлэхэд удаашралтай байна. Бүрэлдэхүүн сургуулиудыг холбосон суурь сүлжээнд шилэн кабелаар холбогдсон сургуулиуд 100мегабит/секунд, STP кабелаар холбогдсон сургуулиуд мөн 100мегабит/секунд, радио сувгаар холбогдсон сургуулиуд 20мегабит/секунд хүртэлх хурдаар холбогдож байна. Сургуулиудын нийт хэрэгцээнд зориулан КОМТЕЛ компаниас 20мегабит/секунд интернетийн урсгал худалдан авч ашиглаж байна Холболт, шугамын хэсэг Холболт, шугамын хувьд урт хугацааны төлөвлөлт хийгээгүй, тухайн үеийн хэрэгцээ шаардлагад нийцүүлэн зохион байгуулж иржээ. Сургуулийн анги танхимын өөрчлөлтөөс хамаарч явцын дунд их өөрчлөлт хийсэн тул ямар нэгэн төлөвлөсөн зурагт өөрчлөлтүүдийг тэмдэглэл хийлгүй орхисон байна. Мөн кабелын тэмдэглэгээ, хаяглал зэргийг суурь сүлжээний шилэн болон stp кабелууд, дотоод сүлжээний бүх кабелуудад хийж байгаагүйгээс одоо ашиглаж байгаа кабелуудыг ялгахад хүндрэлтэй байна. Одоо ашиглагдаж байгаа кабелууд UTP cat5 болон STP cat5e ашигласан байгаа бөгөөд кабелыг дараа үеийн технологи болох UTP cat6 кабель руу шилжүүлэх нь зүйтэй. 8

9 Сувагчлалын байдал Анги, танхим, ажилчдын өрөөн дэх сувагчлалын байдал 6.2. Дотоод сүлжээний өнөөгийн байдал Дотоод сүлжээний хувьд Компьютер мэдээллийн технологийн сургууль дээр байрлах Cisco 7606S серийн рутер дээр 5 виртуал дэд сүлжээ үүсгэн хичээлийн А байрыг шилэн кабелаар, Гадаад хэлний сургууль, Дүрслэх урлагийн сургууль, хичээлийн Б байр, Компьютер мэдээллийн технологийн сургууль, Багшийн сургуулиудыг STP кабелаар, Биеийн тамирын сургууль, Боловсрол судлалын сургууль, хичээлийн B байруудыг радио холболтоор холбосон байна. Боловсролын өмнөх сургууль алслагдсан зайд байдаг учир тусдаа интернетийн үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллагаас интернетийн урсгал авч байна. Одоогоор 20 гаруй анги танхимд 120 гаруй багш ажилчдын компьютер, 16 лабораторид 320 гаруй компьютер байна. Бүрэлдэхүүн сургуулиудыг холбосон суурь сүлжээнд шилэн кабелаар холбогдсон сургуулиуд 100мегабит/секунд, STP кабелаар холбогдсон сургуулиуд 100мегабит/секунд, радио сувгаар холбогдсон сургуулиуд 20мегабит/секунд хүртэлх 9

10 хурдаар холбогдож байна. Сургуулиудын нийт хэрэгцээнд зориулан КОМТЕЛ компаниас 20мегабит/секунд интернетийн урсгал худалдан авч ашиглаж байна. Сүлжээний гол төхөөрөмж Microtik RouterBoard 1100 төхөөрөмж дээр NAT болон интернетийн гарц руу замчлал хийгдэж байна. Зураг 6.1. МУБИС-н дотоод сүлжээний өнөөгийн байдлын логик топологи Хүснэгт 6.2. Дотоод сүлжээний гол болон түгээх сүлжээнд одоо ашиглагдаж байгаа төхөөрөмжүүд Ашиглаж байгаа төхөөрөмжүүд Тоо ширхэг Шинэ сүлжээнд ашиглах боломжтой эсэх Cisco 3800 Router 1ш + Cisco 7606 router 1ш + Microtek RouterBoard 1100 Cisco 2960 Switch /48 ports/ 1ш Тайлбар МУБИС-ын дотоод сүлжээний дараах шаардлагуудыг хангасан байх ёстой: Дотоод сүлжээний төхөөрөмжүүдийг сүлжээнээс, хянаж удирдах Үйл ажиллагааны чиглэл бүрээр виртуал дэд сүлжээнүүдэд хуваах Сүлжээний бүх түвшнүүдэд нууцлал хамгаалалтыг хангах Сүлжээнд гарсан гэмтэл саатлыг илрүүлэхэд хялбар Сүлжээний бичиг баримттай Сүлжээг өргөтгөх боломжтой Сүлжээний төхөөрөмжийн тохиргоо болон үйлдлийн системийг нөөцөлж авах, буцааж сэргээх боломж 10

11 Дотоод сүлжээний урсгалыг хянах Тодорхой хэрэглээнүүдийг хязгаарлах Халдлага илрүүлэх Дотоод сүлжээний алсаас удирдах боломжтой төхөөрөмжүүдийг нэрлэх Дотоод сүлжээний төхөөрөмжүүдийг алсаас удирдах Сүлжээний админ салбар сургуулиуд дээр байгаа гол болон түгээх түвшний свитчүүдрүү салбар сургуулиудын хаанаас ч хандах боломжтой байх ёстой. Ингэснээр төхөөрөмж дээр тохиргоо хийхэд болон сүлжээнд гарсан алдааг илрүүлэхэд хялбар болно. Дотоод сүлжээний гол болон хандалтын түвшний төхөөрөмжүүдийг алсаас удирдахдаа алсын хандалтын нууцлал сайтай SSH болон HTTPS протоколуудыг ашиглана Үйл ажиллагааны чиглэл бүрээр виртуал дэд сүлжээнүүдэд хуваах Одоо нэг салбар сургууль бүхлээрээ нэг виртуал дэд сүлжээнд харьяалагдаж байна. Ингэснээр тухайн сүлжээнд байгаа компьютерууд бүгд нэг сүлжээнд байгаа учраас лабораторийн компьютеруудаас багш нарын болон захиргааны компьютерууд руу хандах боломжтой болж байгаа нь нууцлал хамгаалалтын хувьд эмзэг байдал болж байна. Мөн сүлжээний ARP болон DHCP хүсэлтүүд бүгд броадкастаар дамждаг учир сүлжээнд хэрэггүй ачааллууд ихээр үүсгэж байна. Тиймээс хэрэглэгчдийг үйл ажиллагааны чиглэлээр нь: Захиргаа Танхим Лаборатори Багш нар салбар сургууль дотор байгаа гэсэн виртуал дэд сүлжээнүүдэд хуваан тус тусад нь хаяглахаар төлөвлөж байна. Ингэснээр броадкастаар дамжих өгөгдлүүдийн шаардлагагүй сүлжээний урсгал багасаж дотоод сүлжээний зурвасын өргөнийг үр ашигтай ашиглана. Тус тусдаа виртуал дэд сүлжээнүүдэд хуваагдсанаар лабораторийн виртуал дэд сүлжээнд байгаа компьютерууд бусад виртуал дэд сүлжээнүүд рүү хандах боломжгүй учраас түгээх түвшний нууцлал хамгаалалтыг сайжруулна.түгээх түвшинд ашиглагдаж байгаа свитчүүд бүгд виртуал сүлжээнүүдэд хуваах боломжтой төхөөрөмжүүд байх ёстой. 11

12 Сүлжээний бүх түвшнүүдэд нууцлал хамгаалалтыг хангах Түгээх түвшний төхөөрөмжүүд дээр нууцлал хамгаалалтын үндсэн тохиргоонуудыг хийж өгөөгүйн улмаас Мэдээллийн аюулгүй байдлын хувьд өндөр эрсдэлтэй болно. Нэн тэргүүнд түгээх түвшний төхөөрөмжүүдийг физик байдлаар сайн хамгаалах шаардлагатай. Физик хамгаалалт сул байснаас тухайн төхөөрөмжид консолоор болон физик байдлаар санаатай халдан сүлжээний хэвийн ажиллагааг алдагдуулах боломжтой. Салбар сургуулиудын давхруудад цоожтой рак байрлуулж байгаа нь энэ эрсдлээс сэргийлнэ. Свитчүүд дээр DHCP, MAC, ARP, CDP халдлагуудаас сэргийлэх тохиргоо хийгээгүйн улмаас дотоод болон гадаад сүлжээнээс энэ эмзэг байдлыг ашиглан свитчүүдийг ашиглах боломжгүй болгох, тохиргоог өөрчлөх, сүлжээг удаашруулах зэрэг эрсдлүүдтэй. Тиймээс түгээх түвшний бүх свитчүүд дээр түгээх түвшний бүх боломжит халдлагуудаас хамгаалах тохиргоонуудыг хийх шаардлагатай Сүлжээнд гарсан гэмтэл саатлыг илрүүлэхэд хялбар байх Сүлжээнд гарч байгаа гэмтэл саатлыг илрүүлэхэд хялбар болгохын тулд түгээх түвшний свитчүүд дээр холбогдож байгаа бүх кабелуудыг,мөн патч панел дээр холбогдож байгаа портуудыг заавал тэмдэглэх шаардлагатай. Тэмдэглээгүйн улмаас сүлжээнд гарсан гэмтлийг илрүүлэхэд төвөгтэй байдаг. Сүлжээгээ шинээр зохион байгуулахдаа түгээх түвшний холболт бүрийг тэмдэглэн сүлжээний бичиг баримтыг бэлдэх хэрэгтэй Сүлжээний бичиг баримт Байгууллагын өгөгдлийн сүлжээний физик топологи, виртуал топологи, сүлжээний тоног төхөөрөмжүүдийн тохиргоо,серверийг хэрхэн бэлдэх талаар бичиг баримтыг нэг бүрчлэн бэлдэх хэрэгтэй.энэ нь сүлжээний инженерүүд солигдох, сүлжээнд гарч байгаа алдааг илрүүлэх, цаашид сүлжээг өргөтгөхөд чухал ач холбогдолтой Сүлжээг өргөтгөх боломж Өгөгдлийн сүлжээний хэрэглээ өдрөөс өдөрт нэмэгдэж байгаатай уялдан сүлжээний тоног төхөөрөмжүүд шинэ технологиудыг дэмжих болон шинээр хэрэглэгчид нэмэх боломжтой байх хэрэгтэй. Дэлхий улс орнууд IPv6 өгөгдлийн сүлжээ рүү шилжиж эхэлж байгаатай холбогдуулан манай улс IPv6 сүлжээ рүү шилжсэн тохиолдолд сүлжээний түгээх болон гол түвшний төхөөрөмжүүд нь үүнийг дэмждэг байх ёстой. Мөн IP камер болон VOIP технологийг нэмж хэрэгжүүлэхэд төхөөрөмжийн хүчин чадал хүрэх мөн 12

13 эдгээр өгөгдлийн бусад өгөгдлөөс түрүүнд дамжуулах шаардлагатай зэрэг тохиргоог хийх боломжтой байна. Тиймээс түгээх сүлжээний төхөөрөмжүүд нь шинэ технологиудыг дэмждэг байхаар сонгосон Сүлжээний төхөөрөмжийн тохиргоо болон үйлдлийн системийг нөөцөлж авах, буцааж сэргээх боломж Сүлжээний төхөөрөмжүүд физик байдлаар гэмтсэн тохиолдолд тухайн төхөөрөмжийг шинээр авах боломжтой ч тухайн төхөөрөмж дээрх тохиргоог дахин тохируулахад төвөгтэй. Тиймээс сүлжээний бүх төхөөрөмжүүдийн тохиргооны болон өгөгдлийн сангийн нөөц хуулбарыг тогтмол хугацаанд тохиргоог өөрчлөх тутамд нэг сервер дээр авч байх шаардлагатай. Ингэснээр тухайн төхөөрөмж физик байдлаар гэмтэхэд, төхөөрөмжөө шинээр тавин тохиргоогоо сэргээснээр сүлжээгээ түргэн хугацаанд хэвийн ажиллагаанд оруулна. Түгээх болон гол түвшний төхөөрөмжүүд бүх тохиргоогоо нөөцөлж авах боломжтой байгаа. Тохиргоо нөөцөлж авахдаа TFTP биш нууцлал сайтай FTP серверийг ашиглан хэрэгтэй. Cisco 2960 свитчүүд FTP серверийг дэмжих ба Cisco Small Business свитчүүд TFTP серверийг дэмжихээр сонгож авсан Дотоод сүлжээний урсгалыг хянах Дотоод сүлжээгээр дамжиж байгаа урсгалыг хянаагүйгээс шаардлагагүй траффикууд их дамжих ба энэ нь худалдан авч байгаа интернетийн урсгалаа үр ашиггүй ашиглахад хүргэнэ.тиймээс сүлжээгээр дамжиж байгаа өгөгдлүүдийг виртуал дэд сүлжээ бүрээр нь ялган хянадаг байх шаардлагатай. Хяналтын сервер дээр сүлжээний урсгал ихээр эзэлж байгаа шаардлагагүй траффикыг хязгаарлах хэрэгтэй. Cisco7606 рутер дээр шинээр гигабитийн 48 портын свитч модуль авч тавин сүлжээгээ хянах боломжтой болгоно Тодорхой хэрэглээнүүдийг хязгаарлах Байгууллагууд ажлын цагаар facebook, torrent болон бусад шаардлагагүй траффикуудыг хязгаарлаагүйгээс тухайн байгууллагын сүлжээ удаашран сүлжээний урсгалаа үр ашиггүй ашигладаг. Тиймээс тодорхой хэрэглээнүүдийг хязгаарлах серверийг гол Cisco7606 рутер болон Галт ханын хооронд тавьж өгнө Халдлага илрүүлэх Өгөгдлийн сүлжээний төгсгөлийн хэрэглэгчид өөрөө ч мэдэлгүйгээр зомби буюу хакер хүмүүсийн халдлагаа явуулах хэрэгсэл болсон байдаг. Тиймээс тухайн сүлжээнд 13

14 халдлага явагдаж байгаа эсэхийг шалгаж байх зорилгоор халдлага илрүүлэх системийг суурилуулан сүлжээний халдлагуудаа илрүүлэн эсрэг арга хэмжээ авна Интернет хэрэглээний өнөөгийн байдал Интернетийн хэрэглээ болон хэрэглэгчийн ачаалал Монгол Улсын Боловсролын Их Сургуулийн интернет үйлчилгээнд зориулан 20мегабит/секунд хурдыг авч байгаа бөгөөд түүнийгээ дотроо хэрэглэгчдэд хуваан үйлчилж байна. Тодруулбал үүнийг нийт багш, ажилчид, оюутнууд өөрийн хэрэглээний хэмжээгээр дундаа хуваан авч ашигладаг бөгөөд энэ нь нийт интернет хэрэглэгч оюутны тоонд харьцуулахад хурьцангуй бага хурд юм. Өнөө үед интернетийн хэрэглээ зөвхөн е- мэйл бичих, хүлээн авахаар хязгаарлагдахгүй өргөн хүрээнд хүрч, бидний амьдралын чухал хэрэгцээний нэг болсон билээ. Шинэ дэвшилтэт технологиудыг нэвтрүүлэн ашиглахад дээрх интернетийн хурд хангалтгүй юм Серверүүд болон серверийн өрөөний өнөөгийн байдал Интернетийн болон сүлжээний тогтвортой ажиллагааг хангах үндсэн хүчин зүйлүүдийн нэг нь зориулалтын серверийн өрөө юм. Одоо байгаа серверийн өрөөний хувьд серверийн өрөөний бүтэц, тог цахилгаан, гэрэлтүүлэг, төхөөрөмжүүдийн байрлал, агааржуулалтыг стандартын шаардлагын дагуу хийж гүйцэтгээгүй байна. Мөн битүүмжлэл муутай байгаагаас тоосжилт ихтэй байгаа нь төхөөрөмжүүдийн ажиллагаанд муугаар нөлөөлж байна. Одоо ашиглагдаж байгаа серверийн өрөөнд төхөөрөмжүүдээс гадна төрөл бүрийн ном, сонин сэтгүүл, барилгын материал гэх мэт байх ёсгүй зүйлсийг хадгалж байгаа нь шаардлагад нийцэхгүй байна. Одоогоор доорх төхөөрөмжүүд серверийн өрөөнүүдэд байрлаж байна. А байрны серверийн өрөө: Хүснэгт 6.3. А байрны серверийн өрөөний төхөөрөмжүүд Серверийн өрөөний төхөөрөмжүүд Тоо ширхэг 1 Cisco 2960 Switch /48 ports/ 1 ширхэг 2 Trendnet TEG240WS Switch /24 ports/ 1 ширхэг 3 Web Server PowerEdge R410 /8G-RAM, 2T-HARD/ 1 ширхэг 4 Video Comprense PowerEdge R720 /16G-RAM, 4T-HARD/ 1 ширхэг 5 UPS /3КВт/ 1 ширхэг 14

15 Компьютер мэдээлэл технологийн сургуулийн серверийн өрөө: Хүснэгт 6.4. Компьютер мэдээлэл технологийн сургуулийн серверийн өрөө Тоног төхөөрөмж Тоо ширхэг 1 Cisco 7606 Router /48 ports/ 1 ширхэг 2 Cisco 3800 Series Router /2 ports/ 1 ширхэг (ашиглахгүй байгаа) 3 RouterBoard 1000 /2 ports, version6/ 1 ширхэг (сүлжээний бүх урсгалаа удирддаг) 4 SifoWorks - U500 Router /6 ports/ 1 ширхэг (ашиглахгүй байгаа) 5 Trendnet Switch /24 ports/ 1 ширхэг 6 Fiber Optic Cable FTF /12 core/ 1 ширхэг 7 Fiber Optic Cable FTF /24 core/ 2 ширхэг 8 UPS /10K/ 1 ширхэг 9 UPS /6A/ц/ 10 Server 1 ширхэг (ашиглахгүй байгаа) 5 ширхэг (3-ыг нь Moodle online сургалтанд зориулж ашигладаг, 2-ыг нь ашиглахгүй байгаа) Зураг 6.2. Серверийн өрөөний харагдах байдал 15

16 6.5. Дотуур холбооны өнөөгийн байдал Аналог утасны сүлжээ МУБИС-д аналог утасны сүлжээ, өгөгдлийн сүлжээ, утасгүй интернетийн сүлжээ, камерын систем гэсэн 4 төрлийн сүлжээ зохион байгуулагдсан бөгөөд эдгээр системүүдийг янз бүрийн байдлаар өргөтгөж, хэрэглэгчдийн тоог нэгдсэн бүртгэлд оруулалгүйгээр нэмж иржээ. Зураг 6.3. Аналог утасны сүлжээ Монгол Улсын Боловсролын Их Сургуулийн нийт бүрэлдэхүүн сургуулиудад 55 телефон утас, МЦХ ХК-ны 40 ашигласан аналог телефон утасны систем ажиллаж байна. Эдгээр телефон хэрэглэгчдийн хоорондын холболт нь Монголын Цахилгаан Холбоо хувьцаат компанийн сүлжээгээр дамжин суурин утасны тарифаар хийгдэж байна. Телефон утас шаардлагатай хэрэглэгчдэд шинэ гадуур утасны авах боломжгүй үед бусад хэрэглэгчдийн утаснаас салаалан суурилуулсан байгаа нь багш ажилчид нэгэн зэрэг телефон ашиглах боломжгүй болгож байна. Физик Технологийн сургууль дээр тус сургуулийн захирал, захирлын туслах, нягтлан бодогч нар дундаа нэг салаалан хэрэглэж байна. Телефон утас шаардлагатай сургалтын алба, тэнхимүүдэд телефон утас ашиглах хэрэгцээ шаардлага зайлшгүй байгаа билээ. Иймд МУБИС-ийн нийт бүрэлдэхүүн сургууль, мөн тэдгээрийг холбосон дотуур холбооны системийг шинээр зохион байгуулах шаардлагатай байна. Ингэснээр одоо ашиглагдаж буй телефон утас ашигласны сар бүрийн суурь хураамж төлөхгүй, ярианы төлбөр зөвхөн гадаад хэрэглэгчид рүү холбогдоход ашигласан төлбөр болж буурах бөгөөд МУБИС-ийн багш ажилчдын хоорондоо ярихад 16

17 зарцуулагддаг байсан телефон утасны ярианы төлбөр 0 болох юм. Найдваржилт болон ашиглалтын үүднээс IP болон аналог технологи аль алиныг нь дэмжих боломжтой (SIP протокол дэмждэг) телефоны станц зохион байгуулах шаардлагатай. Ингэснээр одоо ашиглагдаж байгаа телефон аппаратыг хэрэглээнд ашиглах боломжтой ба сургуулийн операторуудаас авч байгаа ын холболт нь тоон системээр холбогдох юм. Зураг 6.5. Аналог утасны монтажийн өнөөгийн байдал 6.6. Бусад системүүдийн өнөөгийн байдал Утасгүй интернетийн сүлжээ Монгол Улсын Боловсролын Их Сургуулийн бүрэлдэхүүн сургуулиудын хэрэгцээнд зориулж сургуулийн зүгээс утасгүй сүлжээ зохион байгуулаагүй бөгөөд багш ажилчид өөрсдийн анги, тэнхимд өөрийн сонирхлоор ашиглаж байгаа сүлжээгээ утасгүй сүлжээгээр өргөтгөн ашиглаж байна. Хүчин чадлын хувьд эдгээр төхөөрөмжүүд нь харилцан адилгүй бөгөөд тодорхой хэсэг бүлэг хүмүүс, сургуулийн аль нэг хэсэгт барьж байхаар зохион байгуулсан байна. Иймээс өндөр хурдны сургуулийн бүх хэсгийг хамарсан утасгүй сүлжээг сургууль бүрд хангаж өгөх хэрэгтэй байна. Боловсрол судлалын сургуульд байрлах утасгүй сүлжээний төхөөрөмжийг одоо ашиглахгүй байгааг жишээ болгон үзүүлэв. 17

18 Зураг 6.6. Боловсрол судлалын сургуулийн утасгүй сүлжээний өнөөгийн байдал 18

19 7. Дотоод сүлжээний төлөвлөлтийн шийдэл 7.1. Суурь сүлжээний шийдэл Монгол Улсын Боловсролын Их Сургуулийн Компьютерийн сургууль дээр серверийн өрөө байрладаг ба КомТел ХХК-ийн шилэн кабелын сүлжээгээр гадаад сүлжээнд холбогддог. Хичээлийн төв байр болох А байраас Компьютерийн сургууль хүртэл татсан шилэн кабельтай, бусад сургууль шилэн кабелиар огт холбогдоогүй. Харин Компьютерийн сургуулиас Дүрслэх урлагийн сургууль, Гадаад хэлний сургууль руу STP кабель, хичээлийн А байраас Б байр хүртэл UTP кабелаар физик холболт үүсгэсэн байна. Энэ нь сүлжээний шаардлагад нийцэхгүй ба гаднах холболтыг шилэн кабелаар татах зайлшгүй шаардлагатай байна. Боловсрол судлалын сургууль, Оюутны байр луу Радио линкээр холбогдсоныг нөөцөд үлдээхээр төлөвлөв. Зураг 7.1. МУБИС-ийн гадаад сүлжээний хуучин холболтын бүдүүвч Сургууль хооронд шууд шилэн кабель татсанаар өндөр хурдны шилэн кабелийн суурь сүлжээ бий болно. Ингэснээр сургууль хооронд дамжиж байгаа мэдээллийн урсгал хугацаагүй хоцролгүй, өндөр хурдаар дамжигдах боломжтой болно. Иймд цахим сургууль болох зорилт тавьж буй МУБИС нь зайлшгүй шилэн кабелийн сүлжээг бий болгох шаардлагатай юм. Сүлжээний бүтцийг төлөвлөхдөө холбох гэж байгаа хичээлийн байруудын байршил, тухайн сүлжээний хэрэглээ зэргээс хамааруулж зохион байгуулах шаардлагатай байдаг. 19

20 Монгол улсын Боловсролын их сургуулийн шилэн кабелийн сүлжээг зохион байгуулахдаа бүрэлдэхүүн 9 сургууль, Оюутны өргөө 1,2-ийн хооронд шилэн кабелийг агаараар татах буюу зам дагуу гэрлийн шонг ашиглан суурилуулахаар төлөвлөж байна. Зураг 7.2. МУБИС-ийн гадаад сүлжээг шилэн кабелаар шийдэх зураглал Агаараар татахдаа сургуулийн байршлын зураглалыг хийж, ойр байрладаг сургуулиудын хооронд шилэн кабелийг доорх зураглалын дагуу дээврээс татахаар шийдсэн бөгөөд хичээлийн А байрны 2-р давхарт байрлах серверийн өрөөнд шилэн кабелын төгсгөлийн төхөөрөмж болох 12 core-ийн FDF төхөөрөмж байна. Үүнээс 8 coreийг сүлжээний гол холболтын төхөөрөмж болох cisco 7606 рутер лүү холбож бусад сургууль руу харилцан холболтыг хийнэ. Сургууль хоорондын харилцан холболтод нийтдээ 14 км шилэн кабель хэрэгтэй. Харин СӨБС нь Модны 2 орчим байрлах төв салбар сургуулиас хамгийн алслагдмал сургууль юм. Энэ сургууль руу төв салбараас шууд шилэн кабель татах нь үнэ өртөг их болох учраас уг сургуулийг гол сүлжээнд холбохдоо VPN технологиор холбоно. 20

21 VPN нь интернет буюу нийтийн сүлжээн дээгүүр хувийн нууцлал бүхий виртуал сүлжээ үүсгэх боломжийг олгодог технологи юм. Зураг 7.3. Салбар хоорондын VPN холболт Шилэн кабелыг суурилуулах, татах, зангилаа хийхдээ Монгол улсын MNS , MNS , MNS , MNS 5276:2003, MNS 5277:2003, MNS 5280:2003, MNS 5317:2003, MNS 5281:2003 зэрэг шилэн кабель суурилуулах стандартыг мөрдөнө. Шилэн кабелын сүлжээ нь А байран дээр байрлах серверийн өрөөнөөс бүх сургуулийн сүлжээний төхөөрөмжүүдтэй холбогддог шугам болох босоо шугамын дагуу 1 корийн шилэн кабелиар холбогдон нэг модын горимоор ажиллах юм. Кабел угсралтын ажлын явцад кабель сунгах болон залгаа хийхдээ -4 0 С дээш нөхцөлд ажлыг гүйцэтгэхгүй байх ба угсралтын ажлыг бүрэн дууссаны дараа сүлжээний зураг төслийг хийж, угсралтын явцын зургийг тухай бүр авч баримтжуулан баталгаажуулна. Агаараар шилэн кабелийг суурилуулахдаа GYTC8 төрлийн шилэн кабелийг сонгох ба энэхүү оптик кабель нь олон улсад мөрдөгдөж буй хамгийн сүүлийн үеийн стандарт болох YD/T болон YD/T ийг хангадаг юм. Унтралт сарнилт багатай, агаараар суурилуулахад зориулсан кабель нь бэхэлгээний тороостой, төв хүчний тороостой, цөмийн шөрмөснүүд нь тусгаарлагч гуурсан хоолойгоор багцлагдсан, тосон 21

22 шахалттай (jellyfilled), PE (Polyethylene) химийн бодис ба чийгийн хамгаалалтын гадна бүрээстэй. Хүснэгт 7.1. Шилэн кабелын төхөөрөмжүүд Тоо Төхөөрөмжийн зураг Нэр ширхэг 1 GYTC8 Шилэн кабель Агаараар татах зориулалт бүхий 12 core-н шилэн кабель Single modeg.652d 14км 2 FDF core хайрцаг Шилэн кабелийн төгсгөлийн холболтын төхөөрөмж Залгааны багтаамж: 12/24 кор Оптик адаптерийн төрөл: SC,FC,ST,LC Залгааны суурь(tray): 1 Кабелийн диаметр: 8 ~ 32 Өнгө: цайвар, мөнгөлөг саарал Mатериал: SPCC Суурилуулах зогсуур: 19 / 21 зогсуур 16ш 3 Шилэн кабелийн муфт Шилэн кабелийн дунд залгаа хийх төхөөрөмж 10ш 4 SM LC-LC жампер Сингл-Мод (SM)-ын LC-LC оптик холбогчтой(адаптер) шилэн кабель.уртын сонголттой: 1м, 3м, 5м, 10м, 20м, 30м. 28ш Сүлжээний цэгүүд дээр холболт хийх хайрцаг 1ш 22

23 7.2. Дотоод сүлжээний холболтын шийдэл Дотоод сүлжээний төхөөрөмжүүдийг алсаас удирдах шийдэл Сүлжээний төхөөрөмжүүдийн нэрийг дараах загвараар өгнө. {Төхөөрөмж}- {Түвшин}-{Аль салбар сургууль}-{давхар}-{дугаар }.Төхөөрөмжийн төрлүүдийг Switch, Wireless Bridge, Router, Server (SW WB RO SVR). ( ACC DIST BB NMS BRD ).Салбар сургуулиудын нэрийг А байр-ab, Б байр-bb, КТМС-КC, Багш С-BC, ДУС-DC, ГХС-GC, БСС-BSC, B байр-vb, БТС-BTC, ФТС-PTC, СӨБС-SC дараах байдлаар товчлон дүрсэлнэ. Жишээ нь:sw-dist-ab-1-1 А байрны түгээх түвшний 1 давхрын нэг дэх свитч гэж ойлгоно. Салбар сургууль А байр Б байр КМТС Багш С ДУС ГХС БСС Хүснэгт 7.2. Алсаас удирдах виртуал дэд сүлжээний хаяг, төхөөрөмжийн нэр,vlan-н Түгээх Түгээх түвшний Ашиглах VLAN түвшний VLAN хаяг төхөөрөмжид Гарцын хаяг протокол свитчүүд өгөх нэр 1 давхрын свитч 2 давхрын свитч 3 давхрын свитч /24 SW-DIST-AB-1-1 HTTPS / /24 SW-DIST-AB-2-1 HTTPS / /24 SW-DIST-AB-3-1 SSH /24 1 давхрын свитч /24 SW-DIST-AV-1-1 HTTPS /24 2 давхрын свитч /24 SW-DIST-AV-2-1 HTTPS /24 3 давхрын свитч /24 SW-DIST-AV-3-1 HTTPS /24 4 давхрын свитч /24 SW-DIST-AV-4-1 SSH /24 2 давхрын свитч /24 SW-DIST-KC-2-1 HTTPS /24 3 давхрын свитч /24 SW-DIST-KC-3-1 HTTPS /24 1 давхрын свитч /24 SW-DIST-BC-1-1 HTTPS /24 2 давхрын свитч /24 SW-DIST-BC-2-1 HTTPS /24 3 давхрын свитч /24 SW-DIST-BC-3-1 SSH /24 2 давхрын свитч /24 SW-DIST-DC-2-1 HTTPS /24 5 давхрын свитч /24 SW-DIST-DC-5-1 HTTPS /24 1 давхрын свитч /24 SW-DIST-GC-1-1 HTTPS /24 4 давхрын свитч /24 SW-DIST-GC-4-1 HTTPS /24 2 давхрын свитч /24 SW-DIST-BSC-2-1 HTTPS /24 4 давхрын /24 SW-DIST-BSC-4-1 HTTPS /24 23

24 ФТС БТС свитч 1 давхрын свитч 2 давхрын свитч 3 давхрын свитч 4 давхрын свитч 5 давхрын свитч 6 давхрын свитч 7 давхрын свитч 1 давхрын свитч 2 давхрын свитч /24 SW-DIST-PTC-1-1 SSH / /24 SW-DIST-PTC-2-1 HTTPS / /24 SW-DIST-PTC-3-1 HTTPS / /24 SW-DIST-PTC-4-1 HTTPS / /24 SW-DIST-PTC-5-1 HTTPS / /24 SW-DIST-PTC-6-1 HTTPS / /24 SW-DIST-PTC-7-1 HTTPS / /24 SW-DIST-BTC-1-1 HTTPS / /24 SW-DIST-BTC-2-1 HTTPS /24 Түгээх түвшний свитчүүд рүү хандахдаа putty болон веб хөтчийг ашиглана. Түгээх түвшний свитчүүдээ алсаас удирдах боломжтой удирдлагатай свитч байхаар сонгож авна. Зураг 7.4. Түгээхтүвшний свитчүүдйиг алсаас удирдах шийдлийн зураг Үйл ажиллагааны чиглэл бүрээр виртуаль дэд сүлжээнүүдэд хуваах болон хаяглалын шийдэл Виртуал дэд сүлжээ (Virtual LAN) гэдэг нь физик биш логик холболтод суурилсан свитч доторх логик бүтэцтэй сүлжээ юм.салбар сургууль дотор байгаа хэрэглэгчдийг үйл ажиллагааны чиглэлээр нь: Захиргаа Лекцийн анги, танхим 24

25 Лаборатори Багш нарын өрөө гэх мэт виртуаль дэд сүлжээнүүдэд хуваан тус тусад нь хаяглахаар төлөвлөж байна. Ингэснээр броадкастаар дамжих өгөгдлүүдийн шаардлагагүй сүлжээний урсгал багасан дотоод сүлжээний зурвасын өргөнийг үр ашигтай ашиглана. Тус тусдаа виртуаль дэд сүлжээнүүдэд хуваагдсанаар лабораторийн виртуаль дэд сүлжээнд байгаа компьютерууд бусад виртуаль дэд сүлжээнүүд рүү хандах боломжгүй учраас түгээх түвшний нууцлал хамгаалалт сайжирна. Түгээх түвшинд ашиглагдаж байгаа свитчүүд бүгд виртуаль сүлжээнүүдэд хуваагдах боломжтой байхаар төхөөрөмжүүдээ сонгож авах хэрэгтэй. IPv4 хаягийг дотоод болон гадаад хаяг гэж ангилдаг. Гадаад IPv4 хаягийн нөөц дуусаж байгаатай холбогдуулан дотоод IPv4 хаягийг байгууллагын дотоод сүлжээн дэх хэрэглэгчдийн компьютеруудыг хаяглахад өргөнөөр ашиглаж байгаа. МУБИС-н хувьд дотоод сүлжээнд /8 дотоод хаягийг ашиглан гарцын Cisco7606 рутер дээр хаягийн хөрвүүлэлт(nat) хийн интернетийн сүлжээ рүү холбогдоно. Хаягийн хөрвүүлэлтийн хувьд олон дотоод хаягийг нэг гадаад хаяг руу хөрвүүлдэг PAT(Port Address Translation) портод суурилсан хаягийн хөрвүүлэлтийг ашиглана. Дотоод сүлжээний хостуудад дотоод хаягийг DHCP(Dynamic Host Configuration Protocol)-р хостуудад хаягийг автоматаар тараах протоколыг ашиглан тараана. Хүснэгт 7.3. Дотоод сүлжээний хаяглалын болон виртуаль сүлжээний хаяглалын шийдэл Сургууль 25 Багш ажилчдын тоо Оюутны тоо IP хаяг 1 Математик статистикийн сургууль /12 50 VLAN 2 Биеийн тамирын сургууль / Байгалийн ухааны сургууль / Физик технологийн сургууль / Гадаад хэлний сургууль / Түүх нийгмийн ухааны сургууль / Боловсрол судлалын сургууль / Монгол судлалын сургууль / Сургуулийн өмнөх боловсролын сургууль /12 10 Компьютер мэдээлэл технологийн сургууль / Дүрслэх урлаг технологийн сургууль / Багшийн сургууль / Захиргаа аж ахуй / Оюутны байр, Багш ажилчдын байр /12 650

26 Монгол Улсын Боловсролын Их Сургуулийн дотоод сүлжээний зохион байгуулалт нь гол, түгээх, хандалтын сүлжээ гэсэн шаталсан загвартай байна. Гол сүлжээний зангилаа төхөөрөмж нь Cisco7606 рутер бөгөөд интернетийн сүлжээ, дотоод сүлжээ болон DMZ хэсэгтэй холбогдоно.түгээх сүлжээний хувьд Cisco7606 рутерээс шилэн кабелиар салбар сургуулиудын гол свитчүүд рүү холбогдоно. Хандалтын сүлжээ салбар сургуулиуд дээр байрлах гол свитчүүдээс төгсгөлийн хэрэглэгчид рүү холбогдоно. Зураг 7.5-д дотоод сүлжээний логик топологийг дэлгэрэнгүй үзүүллээ. 26

27 Зураг 7.5. Монгол улсын Боловсролын Их Сургуулийн сүлжээний логик топологи Tөслийн нэр 27

28 Зураг 7.6. Сургуулийн өмнөх боловсролын сургуулийн логик топологи 28

29 Дотоод сүлжээний шийдэлд хэрэглэгдэх технологиуд Дотоод сүлжээ зохион байгуулахад дараах тоног төхөөрөмж шаардлагатай. Хүснэгт 7.4. Дотоод сүлжээ зохион байгуулахад шаардагдах төхөөрөмжүүд Нэр Үүрэг Техникийн үзүүлэлт Ширхэг Гарцын рутер нь серверийн өрөөнд байрлах бөгөөд салбар Одоо ашиглагдаж байгаа сургуулиудын түгээх түвшний гол төхөөрөмжийг ашиглана. свитчүүд энд холбогдоно. Дотоод сүлжээний гарцын рутер Cisco 7606-S Cisco 7606-SWS- X6148-GE-TX модуль ASA 5512-X / Security Plus Cisco ASA 5525-X Cisco Catalyst 2960S-24PS- Lсвитч Cisco7606 рутерыг3-р түвшний свитчийн зориулалттай ашиглах боломжтой болгох модуль.дотоод сүлжээний хяналтад ашиглана. СӨБС хэрвээ тусдаа интернетийн үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллагаас интернетээ авах бол гарцын нууцлал хамгаалалтын галт ханын төхөөрөмж Хичээлийн А байрны гол түвшний рутер интернетийн гадаад урсгалын төхөөрөмж хооронд байрлах нууцлал хамгаалалтын төхөөрөмж Салбар сургуулиудын түгээх түвшний гол свитч. Компьютерын сургуулиас татагдсан суурь сүлжээний шилэн кабелиуд энэ 29 Гигабитын этэрнетийн 48 порттой свитч Жижиг болон дунд хэмжээний байгууллагад зориулсан галт хана Connections per second- 10,000 Packets per second (64 byte)- 450,000 ASA IPS Throughput Mbps (Extra hardware module not required) Stateful Inspection throughput (max 1 )- 1 Gbps Stateful Inspection throughput (multiprotocol 2 )- 500 Mbps Integrated I/O- 6-port 10/100/1000 Expansion I/O- 6-port 10/100/1000 or 6-port GE (SFP) Интернетийн гарцад зориулсан галт хана Connections per second- 20,000 Packets per second (64 byte)- 700,000 ASA IPS Throughput Mbps (Extra hardware module not required) Stateful Inspection throughput (max 1 )- 2 Gbps Stateful Inspection throughput (multiprotocol 2 )- 1 Gbps I/O-8-port 10/100/1000 Expansion I/O- 6-port 10/100/1000 or 6-port GE (SFP) Гигабитын этэрнетийн 24 порт, шилэн каблийн 4 uplink порттой свитч 1ш 1ш 1ш 8 ш

30 Cisco 1941 рутер Cisco Small Business SG Cisco Small Business SG Cisco Small Business SG Cisco Small Business SG Cisco Small Business SG100-8 свитчэнд холбогдоно. 24 гигабит порттой алсаас удирдах, хэрэглэгчдийг виртуаль лангуудад хуваах, 2-р түвшний нууцлалыг хангах болон хяналт хэрэгжүүлэх боломжтой свитч. Сургуулийн өмнөх боловсролын сургуулийн гарцын рутер.энэ сургууль шилэн кабелийн суурь сүлжээ тарааж байгаа Компьютерын сургуулиас алслагдсан зайд байгаа учир тусдаа ISP-с шилэн кабелиар интернет авна.суурь сүлжээ рүү гээ VPN технологи ашиглан холбогдоно гэж төлөвлөж байна. Энэ гарцын рутер дээр СӨБ сургуулийн хэрэглэгчдийн IP хаягийг автоматаар(dhcp) тараан, дотоод хаягийг гадаад хаяг руу хөрвүүлэн(nat тохируулан), виртуаль лан сүлжээнүүдийн гарцын тохиргоог хийнэ.мөн алсаас хандах хандалтын(ssh) тохиргоог хийснээр сүлжээний инженер КС-с болон мөн интернетээс энэ рутер лүү алсаас хандах удирдах боломжтой байгаа нь сүлжээний инженерийн ажлыг хөнгөвчилнө. Сүлжээгээ цаашид өргөтгөсөн тохиолдолд энэ рутерт нэмэлт модуль нэмэх боломжтой.үйлдлийн системийн Cisco-гийн хамгийн сүүлийн 15 IOS-той. Цаашид IPv6 руу шилжих бүрэн боломжтой. Салбар сургуулиудын түгээх сүлжээний хэсэгт тавигдах Гигабитын алсаас веб интерфейсээр удирдах, виртуаль лангууд үүсгэх, 2-р түвшний нууцлал хамгаалалт болон хяналт хэрэгжүүлэх боломжтой свитчүүд. Дотоод сүлжээний төгсгөлийн хэрэглэгчид холбогдох Гигабитийн свитчүүд. Түгээх сүлжээний алсаас удирдах боломжтой свитчүүдэд холбогдож байгаа удирдлагагүй свитчүүд. 1 ш 5ш 19ш 38ш 12ш 22ш 30

31 6U Rack Салбар сургуулиудын түгээх түвшний свитч патч панелууд байрлах рак. Рак байрлуулснаар гадны физик халдлагаас хамгаалах боломжтой. 24ш 24 портын патч панель 48портын патч панель Cisco GLC-SX- MMD SFP Module Mini- GBICмодуль Хандалтын түвшний кабелуудыг цэнэглэн түгээх түвшний свитчид холбох зориулалттай.патч панелыг хэрэглэснээр кабелиуд ракан дотор илүү эмх цэгцтэй байна. Серверийн өрөөнд байрлаж байгаа гол рутерээс салбар сургуулиуд руу татагдаж байгаа шилэн кабелыг салбар сургуулиудын түгээх түвшний гол рутерууд руу холбох модуль 20 ш 4ш 24ш Патч кабель Патч панелиас түгээх түвшний свитч рүү холбоно. 678ш 31

32 8.Сервер, серверийн өрөөний төлөвлөлтийн шийдэл 8.1. Шаардлагатай серверүүд, тэдгээрийн зохион байгуулалт Ямар нэгэн сүлжээнд үйлчилгээ үзүүлэх боломжтой техник болон програм хангамжийн нэгдлийг сервер гэнэ. Жишээ бид ямар нэгэн веб хуудас үзэж байна гэдэг нь ямар нэгэн серверээс үйлчилгээ авч байна гэсэн үг. Байгууллагын сүлжээний серверийн хэсэг буюу DMZ-ийн хэсэг нь сүлжээнд үйлчилгээ үзүүлдэг хамгийн чухал хэсгүүдийн нэг юм. Үйлчилгээ үзүүлэх серверүүдийн техник хангамжийн хувьд тэжээл бага зарцуулалттай 2 болон түүнээс дээш тооны тэжээлийн блок, процессортой өөрөөр хэлбэл сервер доторх эд ангиуд 1+1 хамгаалалттай байх шаардлагатай. Харин програм хангамжийн хувьд ямар үйлчилгээ явуулах вэ гэдгээс хамаараад өөр өөр програм хангамж ашиглана. Жишээ вебийн үйлчилгээ явуулах хэрэгтэй гэвэл APACHE веб серверийн програм хангамж, эсвэл Windows суурьтай IIS веб серверүүдийн програм хангамж ажиллаж байх шаардлагатай гэсэн үг. Байгууллагын сүлжээний онцлогоос хамаараад ямар ямар серверүүд шаардлагатай вэ гэдэг нь тодорхойлогдоно. Жишээ нь ихэнх байгууллагын хувьд веб сервер, мэйл сервер гэх мэт үндсэн үйлчилгээний серверүүд зайлшгүй шаардлагатай. Монгол улсын багшийн их сургуулийн сүлжээний онцлогоос хамаараад тус сургууль дээр дараах серверүүд ажиллаж байх шаардлагатай гэдгийг тухайн сургуулийн сүлжээний мэргэжилтнүүдтэй ярилцсаны үндсэн дээр тодорхойллоо. 1. Веб сервер 2. Байгууллагын хамтын ажиллагааны сервер- Мэйл сервер, мэссэнжер сервер 3. Файл сервер 4. Радиус сервер 5. Проксисервер 6. E-Office 7. Цаг бүртгэлийн систем 8. Санхүүгийн сервер 9. Директор сервер - Domain controller 10. Цахим контентийн систем 11. Video хурлын систем /Одоо ашиглаж байгаа ба серверийн өрөөнд байрлуулна/ 32

33 12. Antivirus administration kit system зохион байгуулна. Одоо албан ёсны лицензтэйгээр Kaspersky Workstation ашиглаж байна. 13. Хяналтын сервер 14. Storage сервер 15. LMS 16. UMS Веб сервер: Сүлжээний үйлчилгээнүүдээс хамгийн түгээмэл үйлчилгээ нь вебийн үйлчилгээ. Орчин үед байгууллага бүр өөрийн веб хуудастай байхыг чухалчлах болсон. Өөрийн вебийг бусад хүмүүс хандах боломжийг олгохын тулд байгууллагууд өөр дээрээ веб сервер ажиллуулах шаардлагатай байдаг. Аливаа байгууллагын нүүр царайг хамгийн түрүүнд цахим хуудас буюу веб хуудаснаас нь харж болох учраас энэ серверийн тогтвортой, найдвартай ажиллагааг хангах нь чухал. Тус сургууль одоо өөрийн гэсэн цахим хуудастай, веб сервертэй. Энэ цахим хуудсыг цаашид улам бүр сайжруулах, байнгын тогтвортой ажиллах нөхцөлийг сайтар хангах нь чухал. Байгууллагын хамтын ажиллагааны сервер: Мэйл, мессенжер, файл солилцох үйлчилгээнүүд нь байгууллагын цахим хамтын ажиллагааны хэлбэрүүд болно. Одоогоор тус сургуульд энэ үйлчилгээг хийдэг сервер ажилладаггүй. Ийм серверүүдийг дотооддоо ажиллуулснаар хүмүүсийн хоорондын харилцаа илүү ухаалаг, хурдан, үр ашигтай болно. Энэ бүх үйл ажиллагааг цогцоор хийх боломжтой Zimbra гэх мэт серверийн шийдэл байдаг. Жишээ нь zimbra серверийг Dell, NTT, Mozilla гэх мэт томоохон компаниуд байгууллагын хамтын ажиллагааны сервер болгон ашигладаг. Single sign-on server: Single sign-on (SSO) нь хэрэглэгчийн нэг бүртгэлээр олон систем рүү нэвтрэн орох боломжийг олгодог. Хэрэглэгч нэг удаа систем рүү нэвтэрч ороход бусад систем рүү дахин нэвтрэх цонх гарч ирэхгүйгээр холбогдох боломжтой болдог. Single sign-on системийг томоохон их сургуулиуд маш түгээмэл ашигладаг. Жишээ нь оюутан анх их сургуульд ороод нэг ID авлаа гэхэд түүгээрээ дамжуулаад сургуулийнхаа мэйл, веб, дүнгийн хуудас, утасгүй сүлжээ гэх мэт танилт хийж нэвтрэх шаардлагатай бүх л зүйл дээр нэг бүртгэлээр хандах боломжтой болдог. 33

34 Жишээ нь: Google хэрэглэгчээ танихдаа мөн адил энэ SSO-г ашигладаг ба бид google-ийн бүртгэлээрээ google-ийн бүх үйлчилгээнд нэвтэрч чаддаг. Google мэйл, youtube, блог, google drive гэм мэт. Тус сургуульд одоогоор ийм сервер байхгүй ба цаашид ийм сервертэй болох шаардлагатай. SSO сервертэй болсноор бүртгэл, нэвтрэлт илүү эмх цэгцтэй, хялбар болно. Файл хадгалах сервер - Storage сервер: Тус сургууль цахим сургууль болох томоохон зорилт тавьсан учраас бүх хичээлийн материалыг хадгалах сервертэй байх нь маш чухал. Энэ сервер дээр бүх л материал байх ба оюутнууд сүлжээгээр дамжуулах хүссэн цагтаа хандах, багш нар мөн сүлжээгээр дамжуулан хүссэн цагтаа хичээлийн материалаа тавих боломжтой байх шаардлагатай. Багш зөвхөн хичээлийн текст болон бусад материалыг тавих биш, багш хичээлд орж байх үед хичээлийг бичиж, тухайн видео файлыг сервер дээр байрлуулснаар хичээлээсээ хоцорсон оюутнууд нөхөж үзэх боломжтой мөн хичээлийн видео санг энэ сервер дээр үүсгэх боломжтой. Мөн энэ сервер дээр бусад серверүүдийн өгөгдлийн санг байрлуулах нь оновчтой шийдэл болно. Файл сервер: Байгууллагын сүлжээнд зайлшгүй хэрэгцээтэй серверүүдийн нэг нь файл сервер. Багш болон оюутнууд хоорондоо мэдээлэл солилцох хэрэгцээ өдөр тутамд маш их гарч ирдэг. Тус сургуульд одоогоор ийм сервер байдаггүй ба цаашид дотооддоо файл сервертэй болсноор багш оюутнууд хоорондоо мэдээлэл солилцох үйл ажиллагаа хурдан шуурхай, амар хялбар болно. Энэ серверийг зохион байгуулахдаа нээлттэй эхийн Free NAS серверийг ашиглах боломжтой. Хяналтын сервер: Сүлжээний төхөөрөмж болон серверүүдийг хянах сервер байснаар сүлжээнд болдог үйл явцыг нарийн тодорхойлох боломжтой болдог. Сүлжээнд болж байгаа үйл явцыг тодорхойлсноор аливаа асуудлыг шийдвэрлэх, цаашид ямар арга хэмжээ авах вэ гэдгийг төлөвлөхөд чухал үүрэгтэй. Директори сервер: Сүлжээнд директори үйлчилгээг нэвтрүүлснээр сүлжээний бүх нөөцүүдийг нэг цэгт төвлөрүүлэн удирдах боломжтой. Байгууллагын ажилчдын ажлын орчны найдвартай 34

35 ажиллагаа, ажилчид өөрсдийн ажлаа илүү үр дүнтэй ашиглах бололцоог олгодог нэгдсэн нэг менежменттэй болгох боломжийг нэмэгдүүлдэг. Proxy сервер: Жилээс жилд интернетийн хэрэглээ өсөн нэмэгдсээр байна. Ямар ч байгууллагын хувьд өдөр тутмын үйл ажиллагаагаа явуулахад өндөр хурдны интернет холболт зайлшгүй чухал. Ихэнх байгууллагууд үүнийг ойлгон, өндөр үнээр зурвасыг худалдан авдаг хэдий ч тэр болгон үр ашигтайгаар, бүрэн дүүрэн хэрэглэж чаддаггүй. Энэ нь тухайн байгууллагын сүлжээний мэргэжилтний мэдлэг чадварын байдал, тоног төхөөрөмж зэрэг олон хүчин зүйлүүдтэй холбоотой. Зурвасын өргөн болон сүлжээний траффикийг үр ашигтай зохицуулах олон аргууд байдаг. Тухайлбал. Ачааллын удирдлагын арга - Traffic Management/Qos Нөөцлөх арга Caching Шахах арга Compression Хэрэгцээгүй траффикийг хаах гэх мэт аргууд байж болно. Тус сургууль дээр дараах 2 аргыг зайлшгүй хэрэглэх шаардлагатай ингэснээр интернет траффикийг маш ихээр хэмнэх боломжтой. Нөөцлөх арга: Ихэнх веб броузерүүд нь өмнө нь хандсан веб хуудасыг нөөцлөн дотоод нөөцийг үүсгэдэг. Proxy cache нь үүнтэй адилхан ажилладаг ба WAN сүлжээний хил(edge) дээр байрлаж нэг биш олон хэрэглэгчийн хүсэлтийг биелүүлдэг. Ингэснээр өмнө хандсан веб хуудсууд руу яг дотоод сүлжээний сервер лүү хандаж байгаа юм шиг илүү хурдан хандах боломжийг олгодог. Энэ утгаараа энэ нь өгөгдлийг илүү хурдан дамжуулах ухаалаг арга болсон байна. Веб хүсэлтүүдийг шүүх: Тус сургуулийн хувьд одоогийн байдлаар интернетийн хэрэглээнд ямар ч хязгаарлалт тавьдаггүй. Сургалтын байгууллага учраас интернет хэрэглээний үр ашгийг нэмэгдүүлэх үүднээс зарим нэг хэрэгцээгүй веб хуудаснуудыг блоклох шаардлагатай. 35

36 Дээрх үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх серверийн шийдэл нэг шийдэл нь Smootwall байж болно. Smoothwall Express нь GNU/Linux үйлдлийн систем дээр суурилсан нээлттэй эхийн галт ханын тархац ба хэрэглэгчид зориулсан веб интерфэйстэй. Сүлжээнд холбогдсон компьютеруудыг аюулгүйгээр интернетэд холбогдоход зориулсан галт ханыг хялбар үүсгэж болно. Зураг 8.1. Хэрэглэгчийн сүлжээний хамгаалалтын шийдэл Боломжууд : Real-time агуулгын шүүлтүүр. Веб сайтад шүүлтүүр тавих болон firewall төхөөрөмж болон ажилладаг. Anti-spam болон Anti-malware-с хамгаална. Бүх хандалтын түүхийг харуулдаг. Татагдсан файлуудыг Scan хийж шалгадаг. Веб хуудасны хандалтыг кеш хийдэг. Content Filtering- Үг болон өгүүлбэр дээр суурилсан агуулгын шүүлтүүр Flash шүүлтүүр Домайн нэрний шүүлтүүр Block Хүссэн вебсайтыг хаах Allow- Хэрэглэгчийн нэвтэрч чадах сайтыг тодорхойлох Soft Block Хэрэглэгч нэвтрэх эсэхийг өөрөө сонгох Limit to quota Хэрэглэгчийг заасан хугацааны интервалд нэвтрэхийг зөвшөөрөх 36

37 Цаг бүртгэлийн систем: Байгууллагад шаардлагатай системүүдийн нэг нь автомат цаг бүртгэлийн систем. Цаг бүртгэгч төхөөрөмж нь хурууны хээгээр, картаар гэсэн үндсэн аргуудаар бүртгэдэг. Хурууны хээний бүртгэлийн хувьд цэвэрлэгээ хийдэг болон хөгшин настай хүмүүсийг танихгүй байх магадлал өндөр байдаг. Харин картын системийн хувьд бусдад картаа дамжуулж бүртгүүлэх гэх мэт асуудал гардаг. Энэ 2-ийн аль алинаар бүртгэх систем ч бас байж болно. Хэрэглэгчийг таних системийг дагалдаад өгөгдлийн сангийн програм хангамж ирэх ба энэ програм хангамжийг ямар нэг сервер дээр байрлуулах шаардлагатай. Цахим контентийн сервер: Сургуулийн багш нарын хичээлийн электрон материалыг байрлуулах, оюутнууд өөрийн нэр кодоор хандан орж татан авах боломжтой систем байх ёстой. Antivirus administration kit system: Одоо ашиглаж байгаа програмын шинэчлэлт, лиценз key, болон бусад шаардлагатай мэдээллийг нэг сервер дээр байрлуулаад хэрэглэгч дотоод сүлжээнээс өндөр хурдаар татан авах боломжийг бүрдүүлэх шаардлагатай. E-office: Багш нарын дундын веб суурьтай програм байх ёстой. Багш нар болон сургуулийн захиргааны зүгээс үүгээр дамжуулан зар мэдээлэл тараах, удирдах албан тушаалтнууд үүрэг даалгавар өгөх, файл дамжуулах, санал асуулга явуулах гэх мэт боломжтой байх шаардлагатай Санал болгох серверийн шийдлүүд Нөөцлөлт Гэнэтийн байдлаар компьютер дээрх өгөгдөл вирусийн нөлөөгөөр, цахилгааны янз бүрийн асуудлаас, хатуу дискний гэмтэл гээд олон эрсдлээс болж устдаг. Зарим тохиолдолд чухал хэрэгтэй файл, өгөгдлөө сэргээх боломжгүйгээр алддаг. Энэ бүх эрсдлээс сэргийлэх арга нь нөөцлөх буюу backup хийх. Өгөгдөлд нөөцлөхдөө дараах зүйлийг анхаарах шаардлагатай. Яг хэрэгцээтэй өгөгдлүүдийг нөөцлөх. Тухайн систем маш их өгөгдөл дээр боловсруулалт хийж байгаа. Үүн дотроос яг ямар өгөгдлүүдийг нөөцлөх вэ 37

38 гэдгийг нарийн тодорхойлох шаардлагатай. Тухайлбал серверийн тохиргооны файлууд, өгөгдлийн сангийн файлууд гэх мэт. Тодорхой цагийн хуваарийн дагуу нөөцлөх. 7 хоног тутамд юм уу, цаг тутамд юм уу, сар тутамд юм уу гэдгийг нарийн тодорхойлох шаардлагатай Кластер Энэ нь хэд хэдэн физик серверүүдийг нийлүүлэн үзүүлэлтийг нь өсгөж өндөр хүчин чадалтай нэг сервер мэт ажиллуулах арга юм. Өөрөөр хэлбэл олон машин ашиглаж нэг том хэмжээний үүлэн сүлжээ үүсгэж байна гэсэн үг. Нэг сервер дээр 10 минут тооцоолол хийх шаардлагатай ажлыг кластер байдлаар ажиллаж байгаа 10 серверийг ашиглан 1 минутын хугацаанд гүйцэтгэх боломжтой. Энэ арга нь ачааллыг тэнцвэржүүлж, гүйцэтгэлийг сайжруулахаас гадна найдваржилтыг нэмэгдүүлдэг. Heartbeat гэх мэт програм хангамжийн тусламжтайгаар кластер систем дэх аль нэг сервер ажиллагаагүй болсон тохиолдолд бусад серверүүд тухайн серверийн үүргийг гүйцэтгэх боломж олгодог. Ингэснээр найдвартай тасралтгүй байдлыг хангадаг Ачаалал тэнцвэржүүлэх Сүлжээний хамгийн гол асуудал нь найдвартай, хурдтай байх. Тэгвэл тэрхүү асуудлыг хянаж, хариуцдаг функц бол ачаалал тэнцвэржүүлэх юм. Хаана, ямар сервер дээр тэнцвэржүүлж байгаагаасаа хамаараад өөр өөр төрөл байдаг. Жишээ нь веб сервер дээр ачаалал тэнцвэржүүлж байгаа бол веб сервер тэнцвэржүүлэгч болно. Ачаалал тэнцвэржүүлэхдээ хэд хэдэн аргыг ашиглаж болно. Round robin энэ нь сүлжээнд аль нэг сервер унасан тохиолдолд өөр серверүүд лүү ачааллыг хуваарилах арга юм. Failover харин энэ арга нь ачааллыг хуваарилахаасаа илүү сүлжээн дэх аль нэг сервер унасан тохиолдолд нөгөө сервер лүүгээ шилжүүлэх арга замыг хэрэгжүүлдэг. Томоохон сүлжээний зохион байгуулалттай, интернет түгээгч, дататөв зэрэгт энэхүү функц зайлшгүй хэрэгтэй ба сүлжээг найдвартай, хүртээмжтэй, хурдтай байх бүхий л нөхцөлийг хангаж байдаг. 38

39 Ачаалал тэнцвэржүүлэх функц нь нөөц холболт гэсэн ойлголттой салшгүй холбоотой. Нөөц холболт гэдэг нь сүлжээний холболт тасрахад асуудал гарахгүйгээр сүлжээ автоматаар нөгөө нөөц холболтондоо шилжиж хэвийн ажиллана гэсэн үг. Нөөц холболтыг ачаалал тэнцвэржүүлэгчтэй хамтад нь ашиглах нь үр ашигтай байдаг Виртуаль технологи Виртуаль технологи гэдэг нь хийсвэр гэсэн ойлголт. Аль технологи, хаана юун дээр ашиглаж байгаагаас шалтгаалаад нэршил нь өөр өөр. Дата төвийн хувьд хийсвэрлэл гэсэн ойлголтыг хийсвэр сервер, хийсвэр сүлжээ гэсэн асуудлууд дээр түлхүү авч үздэг. Virtualization хийнэ гэдэг нь тухай сүлжээнд хамааралтай бүхий л тоног төхөөрөмж, програм хангамж, түүнд багтах хостууд, бодит нөөцүүд зэргийг багтаан эмхэтгэж нэг бодит хэлбэрээр ажиллагаанд оруулахыг хэлнэ. Дата төвийн олон мянган серверүүд, компьютерууд, бусад төхөөрөмжүүд, тэдгээрийг холбож байгаа кабелиуд бүгд нэг дор байна гээд төсөөлбөл багтаж шингээхэд хэцүү, наад зах нь өргөтгөх, эвдрэл гэмтэл гарсан тохиолдолд олж хайж засварлана гэдэг асуудалтай болоод ирнэ. Гагцхүү энэ асуудлуудыг шийдвэрлэж виртуаль сүлжээ үүсгэдэг. Энэ нь загварчлал, дэд бүтцийн хувьд ч, төхөөрөмж нөөц, үнэ хөлсний хувьд ч хэмнэлттэй зөв шийдэлтэй арга юм. Орчин үеийн бүхий л технологиуд хийсвэр аргачлалыг илүүтэйгээр ашиглах болсон. Дата төвийн хувьд багтаамж сайтай том хэмжээний нэг сервер суурилуулаад түүн дотроо олон тооны виртуаль сервер суурилуулж ажиллах нь илүү үр дүнтэй гэдгийг сүлжээний бүтэц,технологиос нь харж болно Серверүүдийг зохион байгуулах шийдэл Орчин үед дээр дурдсан аргуудыг хамруулсан серверийн зохион байгуулалт давамгайлах хандлагатай байна. Ингэснээр цөөн хэдэн физик сервер дээр олон виртуал серверүүдийг үүсгэх, ачааллыг тэнцвэржүүлэх, серверүүд бие биеийнхээ нөөц байдлаар ажиллах гэх мэт боломжууд нээгдэнэ. Техник хангамжийн тоо буурна харин нөөц ашиглалт маш их сайжирна. Харин уламжлалт салангид технологийн хувьд үйлчилгээ бүр тусдаа физик сервертэй байхыг шаарддаг ингэсээр техник хангамжийн үнэ өртөг их, нөөц ашиглалт тааруу зарим серверүүд их ачаалалтай байхад зарим нь ашиглалт багатай байх тохиолдлууд байдаг. 39

40 Шийдэл 1: Орчин үеийн серверийн шийдэл: Сүлжээнд ашиглах үйлчилгээний серверүүдийг зохион байгуулахад 2 төрлийн шийдэл байж болно. Салангид(уламжлалт) системийн хувьд нөөцийн хуваарилалт үр ашиггүй, серверийн нөөцлөлт, удирдлага зэрэг хүндрэлтэй хоцрогдсон систем. Харин орчин үеийн серверийн шийдлийн хувьд кластер, виртуалчлал хийх боломжтой болсноор техник хангамжийн нөөцийг маш үр ашигтай хуваарилах боломжтой ба олон серверүүдийг удирдахад маш хялбар байдаг. Мөн серверүүдийн нөөцийг үүсгэхэд хялбар, буцаан сэргээхэд маш хурдан байдаг. Ийм байдлаар серверүүдийг зохион байгуулахын тулд Microsoft эсвэл VMWARE компанийн програм хангамжийг ашиглан шийдэх боломжтой. Энэ 2 шийдлийн хувьд үнэ нь ойролцоо боловч VMWARE vsphere нь програм хангамжийн хувьд илүү олон боломжтой, хэрэглэхэд хялбар байдаг. Найдвартай байдлын үүднээс 2 физик серверүүд дээр бүх серверүүдийг хувааж байрлуулах нь зохимжтой. Ажиллагааны хувьд 2 физик сервер ачааллаа хувааж ажиллах боломжтой. Мөн аль нэг сервер дээр асуудал гарахад нөгөө сервер рүү нь бусад серверийг шилжүүлэх боломжтой. Энэ шийдлээр шийдвэл нийтдээ 1 storage сервер, 2 хэрэглээний сервер шаардлагатай. Дээр нь нэмэгдээд виртуальчлал, кластер хийх боломжууд олгож байгаа програм хангамжийг худалдан авах шаардлагатай. 40

41 Зураг 8.2. Виртуаль технологид суурилсан серверийн шийдэл Шийдэл 2: Уламжлалт серверийн шийдэл Уламжлалт шийдлийн хувьд бүх системүүд тус тусдаа эсвэл хэсэг хэсгээрээ нэг физик сервер дээр байрлана. Тус сургуулийн хувьд нийт 14 серверийг 14 физик сервер дээр байрлуулна гэсэн үг. Одоо ашиглаж байгаа 4 серверийг дахин ашиглах боломжтой гэвэл 10 сервер худалдан авах шаардлагатай. зохион байгуулна. Нийтдээ 14 серверийг дараах маягаар 41

42 Зураг 8.3. Уламжлалт серверийн шийдэл Уламжлалт серверийн шийдлээр зохион байгуулбал дараах серверийн техник болон програм хангамжууд шаардлагатай. Техник хангамж болон програм хангамжийн сонголтыг хийхдээ хамгийн боломжийн үнэ өртөгтэй, ажиллагаа сайтай серверүүдийг сонгон авлаа. д/д Сервер Програм хангамжийн шийдэл Хүснэгт 8.1. Уламжлалт серверийн шийдэл Техник хангамжийн шаардлага Үйлчилгээ 1 Веб сервер Нээлттэй эхийн Apache веб сервер Хуучин ашиглаж байсан серверийг ашиглах. Вебийн үйлчилгээ үзүүлэх 2 Байгууллагын хамтын ажиллагааны шийдэл 3 DNS сервер 4 Файл сервер Zimbra сервер Community edition free for small business Нээлттэй эхийн BIND9 сервер Нээлттэй эхийн Free NAS сервер PowerEdge R620 rack server Enhanced Intel Xeon E processor, 16GB memory, and 250GB hard drive Хуучин ашиглаж байсан серверийг ашиглах. PowerEdge R620 rack server Enhanced Intel Xeon Мэйл сервер, мессенжер сервер Домэйн нэрийн үйлчилгээ явуулах. Файл солилцох үйлчилгээ явуулах. 42

43 E processor, 16GB memory, and 250GB hard drive 5 Директори сервер Нээлттэй эхийн Apache DS сервер PowerEdge R620 rack server Enhanced Intel Xeon E processor, 16GB memory, and 250GB hard drive Сүлжээний хэрэглэгчдийг удирдах сервер. 6 Single sign on server 7 Radius сервер 8 Хяналт монирторингийн сервер Нээлттэй эхийн SSO Нээлттэй эхийн snort сервер 9 Storage server Free NAS PowerEdge R620 rack server Enhanced Intel Xeon E processor, 16GB memory, and 250GB hard drive PowerEdge R620 rack server Enhanced Intel Xeon E processor, 16GB memory, and 250GB hard drive PowerEdge R620 rack server Enhanced Intel Xeon E processor, 16GB memory, and 250GB hard drive PowerVault NX3200 Intel Xeon processor E product family Up to 32GB 2 memory SATA, NL-SAS or SAS drive options Up to 12 hot-swap 3.5 drives for data; two 2.5 drives for OS Up to 48TB 2 raw capacity Хэрэглэгчийн бүртгэлийн нэгдсэн систем. Танилтын сервер. Төхөөрөмж болон серверүүдийг хянах сервер. Файл хадгалах сервер. 10 UMS сервер 11 LMS сервер 12 e-office сервер 13 Санхүүгийн сервер 43 PowerEdge R620 rack server Enhanced Intel Xeon E processor, 16GB memory, and 250GB hard drive PowerEdge R620 rack server Enhanced Intel Xeon E processor, 16GB memory, and 250GB hard drive PowerEdge R620 rack server Enhanced Intel Xeon E processor, 16GB memory, and 250GB hard drive

44 8.3. Серверийн өрөөний стандарт шаардлага Серверийн өрөө нь тухайн байгууллагын дотоод болон сүлжээний төхөөрөмжүүд, үйлчилгээний серверүүд тэдгээрийн хяналтын дэлгэц, тэдгээрийг байрлуулах шүүгээнүүдээр тоноглогдсон байна. МУБИС-ийн хувьд хичээлийн A байран дээр серверийн өрөөг зохион байгуулах шаардлагатай байна. Компьютерийн сургууль дээр байрлах серверийн өрөөнөөс бусад салбар сургууль руу сүлжээ татаж харилцан холболт хийх ба эндээс интернетийн холболтоор бусад сургуулийг хангана. Мөн энэ өрөөнд тус сургуульд шаардлагатай бусад бүх серверүүд байрлана. Тиймээс энэ өрөөнд төхөөрөмжүүд найдвартай ажиллах нөхцөлийг бүрдүүлэх зайлшгүй шаардлагатай. Сүлжээний холболтын төв нь ачаалал үүсэх, цахим халдлага, гадны халдлага, гал усны гамшиг, цахилгааны саатал зэргээс бүрэн хамгаалагдсан орчинд байрлана. Серверийн өрөө нь гаднаас гэрэл тусахгүй, тоосжилтгүй, агааржуулагч, сэрүүцүүлэгч, мөн галын дохиоллын систем зэргээр тоноглогдсон байна. Стандарт сүлжээний төв нь тогтвортой үйл ажиллагааг хангахын тулд дараах шаардлагыг хангасан байна: 1. Тааз нь хөндий шалнаас 240 см байна 2. Барилгын хамгийн доод давхарт байрлана. 3. Тохиромжтой байхаар ракнуудыг байрлуулсан байна 4. Төхөөрөмж байрлах ракнууд дугуйтай байна. 5. Серверүүдийн үйлдлийн системийг шинэчлэх, шинээр тохиргоо хийхэд зориулагдсан ракны монитор байх. 6. Зөвхөн зөвшөөрөгдсөн хүн нэвтрэх хамгаалалтаар тоноглогдсон байна. Жишээ нь картаар, нууц кодоор, хурууны хээ таних төхөөрөмжийн тусламжтай нэвтэрч байх гэх мэт. 7. Өндөр температур, утаа мэдрэгч суурилуулсан байх. 8. Гал унтраах баллон байрлуулсан байх, түүнийгээ байнга шинэчлэх 9. Чийгшил хэмжигч байрлуулна. Харьцангуй чийгшил нь 40%-55% байна 10. Өрөөний температур хэмжигч байрлуулах,өрөөний хэм градус хэмтэй байна 44

45 11. Камерын хяналттай байх. Ингэснээр хэн орж гарч юу хийж байгааг хянах боломжтой болно. 12. Серверийн өрөөнд серверийн өрөөний зориулалтын залгуур хэрэглэнэ. 13. Байнгын ажиллагааг хангахын тулд тог баригч UPS байрлуулсан байх. 14. Цахилгааны 2-оос доошгүй эх үүсвэртэй, эдгээр нь хоорондоо автоматаар сэлгэн залгагдан ажиллах боломжтой байх. 15. Газардуулгыг стандартын дагуу суурилуулж, бүх төхөөрөмжид холбосон байх 16. Кабель болон цахилгааны устуудыг тус тусад нь татсан байх. 17. Кабелиуд нь шалны доогуур байрласан байна. 18. Шуурхай үед ажиллах схем зураг, заавар зөвлөмж боловсруулсан байх. 19. Сервер болон компьютерт холбогдсон кабелиуд эмх цэгцтэй лалтай байх, санамсаргүй тохиолдлоор салахаас сэргийлэх. Серверийн өрөөний дотоод зохион байгуулалтыг TIA-942 стандартын дагуу зохион байгуулсан байх шаардлагатай. Зураг 8.3. TIA-942 стандартын серверийн өрөөний ерөнхий зохион байгуулалт. Зурагт стандартын дагуу тохижуулсан серверийн өрөөг харуулсан байна. Серверийн болон сүлжээний холболтын өрөө нь хөндий шалтай, сүлжээний монтажны кабелиудыг шалан доогуур болон агаараар татаж, кабель байрлуулах зориулалтын замтай ашиглана. Мөн бүх шүүгээнүүд хананаас зайтай буюу ашиглалт, үйлчилгээ хийхэд саад болохгүй байхаар зохион байгуулагдсан байна. 45

46 Зураг 8.4. Серверийн өрөөний хөргөлтийн системийн ажиллагааны ерөнхий схем Дээрх зураг серверийн өрөөний шалнаас хөргөх системийн ерөнхий ажиллагааг харууллаа. Air condition-ний тусламжтай доороос хүйтэн агаар үлээж, халуун агаарыг дээш хөөж гаргана. Мөн тухайн серверийн өрөөнд зөвхөн зөвшөөрөгдсөн хүн нэвтрэх боломжтой байх шаардлагатай юм. Үүний тулд хаалганд хэрэглэгчийн танилтын төхөөрөмжийг суулгаж өгөх эсвэл биет хамгаалалттай байх зэргийн аль нэгийг хийж болох юм. Хэрэглэгчийн танилтын төхөөрөмж нь биометрик өгөгдөл буюу хурууны хээ, нүдний торлог бүрхэвч, нүүр царай эсвэл нууц кодоор таних зэрэг ямар ч хэлбэрээр байж болох юм. Зураг 8.5. Хяналтын өрөөний хамгаалалтын системийн ерөнхий схем 46

47 Хяналтын өрөөний хаалганд суурилагдсан физик тоног төхөөрөмжөөр тухайн өрөө рүү хандах болон нэвтрэн орох эрхийг олгодог. Биет хамгаалалтын системд байшин, өрөө зэрэгт хандан орж байгаа хүнийг танихын тулд хандалтын удирдлагын системийг суулган хэрэглэх нь хамгийн зөв шийдэл байдаг. Хандалтын удирдлагын систем нь хэн, хэзээ, хаана, хэрхэн нэвтрэх зөвшөөрөл авч орсон эсвэл гарсныг тодорхойлж, мэдээллийн системд бүртгэж байдаг. Үүнийгээ ашиглан цаг, минут, сар, жилээр тайлан гаргах боломжтой. Зураг 8.6. Нэвтрэх системд хүнийг таних жишээ Дээрх шаардлагын дагуу серверийн өрөөний шийдлийг гаргахад MУБИС-ийн серверийн өрөөг дараах маягаар шинэчлэх шаардлагатай Серверийн өрөөний шийдэл МУБИС-ийн серверийн өрөөний өнөөгийн байдал Одоогоор компьютерийн сургууль болон хичээлийн A байран дээр серверийн өрөөнүүд байрлан үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Веб сервер болон сургалтын серверүүд байрлан ажилладаг. Тус байруудад дараах төхөөрөмжүүд ажилладаг. Эдгээр төхөөрөмжүүдээс шинэ сүлжээнд ашиглах боломжтой төхөөрөмжийг нэмэх тэмдгээр тэмдэглэсэн болно. 47

48 Ашиглаж байгаа төхөөрөмжүүд Rack 22 unit FDF 12 core FDF 24 core Хүснэгт 8.2. Хоёр серверийн өрөөнд одоо ашиглаж байгаа төхөөрөмжүүд Тоо ширхэг Шинэ сүлжээнд ашиглах боломжтой эсэх Тайлбар Сургуулийн өмчийн төхөөрөмж биш. Сургуулийн өмчийн төхөөрөмж биш. Сургуулийн өмчийн төхөөрөмж биш. Cisco 3800 Router + Cisco 7606 router + Cisco systems router 2 port - Router board UPS 6A цаг - Эвдэрсэн. UPS 10k 1 - Хүчин чадал багатай. Server 5 ширхэг + Sifo works 4500 Router 1 - Cisco Trendnet 24 port + Power edge R410 8G RAM, 2T Web Hard server + Цаашид ашиглаж болно. Video conftreme Power edge R720 16G RAM, 4T HARD + Цаашид ашиглаж болно МУБИС-ийн серверийн өрөөнд цаашид хийх шаардлагатай ажлууд Хичээлийн A байран дээр серверийн өрөөг нэгтгэж, шинэчлэн зохион байгуулах шаардлагатай. Уг серверийн өрөө рүү бусад бүх сургуулийн сүлжээ холбогдоно. Мөн энэ өрөөнд тус сургуулийн үйлчилгээний бүх серверүүд байрлана. Серверийн өрөөн дэх сүлжээний гол 48 төхөөрөмжүүд болон серверүүдийг найдвартай ажиллуулахын тулд тог баригч UPS, агаар хөргөгч-air condition, серверийн өрөөний нэвтрэх систем гэх мэт төхөөрөмжүүд зайлшгүй шаардлагатай. Мөн МУБИС дээр байгуулагдах серверийн өрөө нь TIA-942 стандартыг хангасан байх шаардлагатай. UPS-Тог баригч: Uninterruptible power supply(ups) нь цахилгаан тасрах үед сүлжээний тоног төхөөрөмжүүд болон серверүүдийг тэжээлээр хангах үүрэгтэй төхөөрөмж юм. Ингэснээр гэнэтийн хүчдэлийн тасалдлаас үүсэх төхөөрөмжийн эвдрэл, өгөгдөл алдагдахаас урьдчилан сэргийлэх ба төхөөрөмжүүд тасралгүй ажиллах нөхцөлийг бүрдүүлнэ. Мөн UPS төхөөрөмж нь өөрийн статусын талаарх мэдээллийг сүлжээгээр дамжуулан сүлжээний аминд мэдээлэх системтэй байх ёстой.

49 Эйркондишен: Сүлжээний тоног төхөөрөмжүүдийн найдвартай ажиллагааг хангахад шаардлагатай төхөөрөмжүүдийн нэг нь эйркондишен юм. Хэдэн ваттийн чадал хэрэглэхээс хамаараад ямар хүчин чадалтай эйркондишен сонгохоо шийднэ. Орчин үеийн тоног төхөөрөмжүүд серверийн өрөөнд дулаан их хэмжээгээр ялгаруулдаг. Иймээс гол гэсэн халуун цэгүүд дээр эйркондишен байрлуулж өгвөл зохимжтой. Хэтэрхий их өндөр чийгшлийг өгвөл чийгшлийн түвшин серверийн өрөөнд нөлөөлж тоног төхөөрөмжийг зэврээж болох аюултай тиймээс %-ийн чийгшилтэй байхад хангалттай. Хэрвээ ямар нэгэн байдлаар цахилгаан тасалдаад буцаад ирсэн тохиолдолд өөрөө автоматаар эхэлдэг тохиргоотой эйркондишен байх хэрэгтэй. Мөн серверийн өрөөнд төхөөрөмжүүдийн доороос үлээдэг(free cooling) эйркондишен байх нь маш тохиромжтой байдаг. Зураг 8.7. Төхөөрөмжүүдийн доороос үлээдэг эйркондишен 49

50 Серверийн өрөөний шал/xl-1104/: Тус шалны онцлог нь Галд тэсвэртэй Чийг даах чадвартай Цохилтод тэсвэртэй Цахилгаан хэрэгслийг статик потенциалын нөлөөллөөс хамгаална. Суурийн өндрийг тохируулах боломжтой. /35-150мм/ Кабелын сувагчлал хийхэд хялбар. Угсарч суурилуулах болон солиход хялбар. Шалны хэмжээ: 500х500х28 mm Шалны даацын хэмжээ: 453kg Карт болон кодоор нэвтрэх систем: Техникийн үзүүлэлт нь Соронзон карт уншигч (125 KHz) Карт унших зай (5-10 см) Хэрэглэгчийн тоо ( ) Гарах товчлууртай холбогдож ажиллана. Тэжээл (12-15 V) Нууц үг, соронзон картаар цоож удирдана. Нэмэлт удирдах гаралт 1-99 хүртэл төхөөрөмж холбон ажиллуулах боломжтой. Алсын удирдлагаар програмчилж болно. Хичээлийн A байранд шаардлагатай тоног төхөөрөмжүүдийг серверийн 1-р шийдлээр нэгтгэн зогсуурт байрлуулсан байдлаар харуулбал: 50

51 Зураг 8.8. Хичээлийн A байрны серверийн өрөөнд сервер байрлуулах бүдүүвч 8.5. Системийн хамгаалалтын шийдэл Сервер болон сүлжээний төхөөрөмжүүдийг сүлжээгээр дамжин орж ирэх халдлагаас сэргийлэхдээ Галт хана(firewall) төхөөрөмж дээр ерөнхий хамгаалалт хийнэ. Мөн сүлжээний дундын төхөөрөмжүүд дээр серверийг халдлагаас сэргийлэх тохиргоо хийж өгч болно. Жишээ нь галт хананд сервер дээр ашиглагдах шаардлагатай үйлчилгээнүүдэд ашиглах портуудыг нээх ба бусад шаардлагагүй портуудыг хааж өгнө. Ингэснээр бусад портоор орж ирэх халдлагаас сэргийлнэ. Сервер тус бүр өөрийн онцлогоос хамаараад тус тусын хамгаалалтын аргыг шаардана. 51

52 9. Телефон холбооны шийдэл 9.1. Дотуур холбооны системийн үндсэн шаардлага Дотуур холбооны системийг зохион байгуулах нь аливаа байгууллагын ажилчдыг нэгдсэн системд холбох бөгөөд төлбөр тооцоо, хяналтыг нэг дороос хийх боломжийг олгосноороо цаг болон үргүй зардлыг хэмнэх чухал шийдэл болно. Хэрэглэгчийн шаардлагаас хамааран IP болон аналог технологи аль алиныг нь дэмжих боломжтой телефоны станц зохион байгуулах шаардлагатай. Аналог технологийг хэрэглэснээр одоо ашиглагдаж байгаа телефон аппаратуудыг ашиглах, суурилуулалтын зардлыг хэмнэх давуу талтай. Мөн хэрэглэгчдэд байгаа хуучин уудыг цаашид үргэлжлүүлэн ашиглах болон байгууллагын цахилгааны тэжээл тасарсан үед ч телефон утас ажиллах боломжийг олгоно. VoIP протокол нь IP технологи ашиглан өндөр хурдаар, найдвартай дамжуулалтыг хийдэг. Өргөн зурвасын сүлжээ ашиглаж байгаа учраас зөвхөн хоорондоо ярих биш конференц үүсгэн олуулаа ярих, дүрсээ харан хоорондоо ярих шаардлагыг хангасан байх ёстой. 9.2 Дотуур холбооны системийг зохион байгуулах боломжит шийдлүүд ATCOM IP2G4A станцыг ашиглан дотуур холбооны систем зохион байгуулах Уламжлалт аналог технологийн оронд интернет сүлжээгээр IP багц ашиглан телефон яриа, дуу, дүрс, өгөгдөл дамжуулах дэвшилтэт технологи юм. МУБИС-ийн суурь сүлжээг ашиглан дотуур холбооны системийг зохион байгуулна. Иймд IP технологи дэмжин ажиллах ATCOM IP2G4A дотуур холбооны станцыг сонгон хэрэглэж болно. Энэхүү станц нь 128 тоон хэрэглэгч холбох боломжтой бөгөөд интернет сүлжээг ашиглаж байгаа учир суурилуулалтын зардал хэмнэх давуу талтай. Ярианы чанар, газарзүйн байрлалаас үл хамааран хамгийн хямд үнээр ярих боломжтой. Хэрэглэгчийн шаардлагаас хамааран аналог технологитой хослуулан хэрэглэх боломжгүй дутагдалтай талтай. 52

53 Зураг 9.1. ATCOM IP2G4A станцыг ашиглан МУБИС-ийн дотуур холбооны системийн зохион байгуулах боломж Siemens 3550 станцыг ашиглан дотуур холбооны систем зохион байгуулах Одоо хэрэглэж байгаа аналог телефон холбооны системийг ашиглан зохион байгуулна. Байгууллагын дотуур холбоонд аналог технологи, гадагшаа дуудлага хийхдээ тоон технологиор ажиллах боломжтой Siemens 3550hybrid Pbx станцыг сонгон хэрэглэнэ. Салбар сургуулиудын хооронд SIP trunk-аар холбогдоно. Энэ шийдэл нь одоо ашиглагдаж байгаа телефон аппаратуудыг ашиглах, суурилуулалтын зардлыг хэмнэх давуу талтай. Мөн харилцагчдад хүрсэн хуучин уудыг цаашид үргэлжлүүлэн ашиглах болон байгууллагын цахилгааны тэжээл тасарсан үед ч телефон утас ажиллах боломжийг олгоно. Харин олуулаа ярих, дүрсээ харан хоорондоо ярих, хөдөлгөөнтэй ажиллах шаардлагатай хэрэглэгчдэд зориулсан аппратыг хэрэглэх боломжгүй дутагдалтай талтай. 53

54 Зураг 9.2. Siemens 3550 станцыг ашиглан МУБИС-ийн дотуур холбооны системийн зохин байгуулах боломж 9.3 Дотуур холбооны системийг зохион байгуулахаар санал болгож буй шийдэл IP болон аналог технологийг хослуулан дотуур холбооны системийг зохион байгуулна. Иймээс IP болон аналог технологи аль алиныг нь дэмжих боломжтой Matrix ETERNITY GE12SAC дотуур холбооны станцыг сонгон хэрэглэх бөгөөд энэхүү станц нь зөвхөн дуудлага хийх, хүлээн авахаас гадна дуудлага шилжүүлэх, дамжуулах, дуут шуудан үлдээх, групп дуудлага хийх болон телефон хурал гэх мэт олон боломжуудыг ашиглахаас гадна хэрэглэгч өөрийн гар утсаа ашиглан дотуур холбооны системдээ холбогдон бүхий л техникийн боломжуудыг ашиглах боломжийг олгосон. Дотуур холбооны IP хэрэглэгч нь системийн дотор болон гадна талд хаанаас ч холбогдох боломжтойгоороо суурин телефон аппаратнаас хамааралгүйгээр хэрэглэх боломжтой юм. Хэрэглэгчийн онцлогоос хамааран ажлын байран дээр хөдөлгөөнтэй ажиллах шаардлагатай ажилчид болон жижүүрүүдэд хөдөлгөөнт буюу утасгүй интернетийн сүлжээнд холбогдон ажиллах чадвартай аппаратыг сонгон хэрэглэнэ. 54

55 Зураг 9.3. МУБИС-ийн телефон холбооны логик топологийн жишээ МУБИС-ийн салбар сургууль бүр тусдаа аналог болон тоон холбох шугамтай байх бөгөөд хичээлийн А байрны серверийн өрөөнд Matrix ETERNITY GE12SAC төв станц байрлана. Салбар сургууль бүрд Hybrid Pbx төхөөрөмж байрлана. Энэ төхөөрөмж нь аналог холбох шугамаар багш, ажилчдын телефон аппаратыг холбоно. Харин тоон холбох шугамаар хөдөлгөөнт телефон аппарат хэрэглэгчид болон дүрсээ харан хоорондоо ярих шаардлагатай IP телефон аппаратуудыг холбоно. Hybrid Pbx төхөөрөмж нь свитч-тэй холбогдох бөгөөд свитч нь тоон холбох шугамаар цөм сүлжээнд холбогдоно. Аналог холбох шугамаар нэмэлт тэжээл (UPS)-тэй холбогдох бөгөөд энэ нь байгууллагын цахилгааны тэжээл тасарсан үед телефон утаснуудыг ажиллах боломжоор хангана. 55

56 Matrix ETERNITY GE12SAC станц: Matrix ETERNITY GE12SAC дотуур холбооны систем нь дотоод сүлжээнд суурилсан орчин үеийн дэвшилтэт боловсронгуй станц юм. Газар зүйн байрлалаас үл хамааран байгууллагынхаа дотуур холбооны ыг ашиглан дуудлага хийх боломжтой. Энэхүү станц нь 240 аналоги хэрэглэгч, 48 тоон хэрэглэгч, 500 IP хэрэглэгч холбох боломжтой бөгөөд 16 VoIP trunk-тай. Зураг 9.4. Matrix ETERNITY GE12SAC станц Matrix ETERNITY GE12SAC дотуур холбооны систем нь PSTN холбох шугам, ISDN тоон шугам, IPSoft switch, E1/PRI тоон шугам, GSM/CDMA хөдөлгөөнт холбоо зэрэг бүхий л харилцан холболтын төрлөөр нэгдсэн холболт тогтоон ажиллах боломжтой. Мөн дотуур холбооны станцууд хоорондоо P2P буюу харилцан холболтыг шууд тогтоон нэгдсэн систем байдлаар ажиллах боломжтой бөгөөд нэг системийн хэрэглэгч нөгөө системийн хэрэглэгчийн дотуур аар дуудлага хийх боломжтой болно, Үүнийг VPN сүлжээ үүсгэсэнтэй адилтган ойлгож болно. Үйлчилгээний давуу талууд: Суурилуулж ашиглахад хялбар Дотоод сүлжээ болон интернетийн сүлжээ байгаа үед хаа ч дотуур утсаа ашиглах боломжтой Байгууллагын хэрэглэгчид хоорондоо үнэ төлбөргүй ярих боломжтой Уламжлалт суурийн утас болон IP суурин утсыг ашиглах боломжтой Тохиргоог хадгалах сэргээх боломжтой 56

57 Төхөөрөмжийн тодорхойлолт: 240 аналог хэрэглэгч холбогдох боломжтой 48 тоон хэрэглэгч холбогдох боломжтой 500 IP хэрэглэгч холбогдох боломжтой 16 VoIP trunk-тай GSM/UMTS (3G) Trunks: 40 CO Ports:128 ISDN T1/E1 PRI суваг: 240 суваг (8 порттой) ISDN BRI суваг: 64 суваг (32 порттой) Нэмэлт портууд: 1 Этернэт порттой 2 RS232C порттой Аналог оролт болон гаралтын порттой Тоон оролт болон гаралтын порттой Цахилгаан хангамж: В, Гц 48 VDC Цахилгааны зарцуулалт: 50 Вт Жин: 6,5 Кг 57

58 Зураг 9.5. МУБИС-ийн дотуур холбооны системийн зохион байгуулалт Tөслийн нэр 58

59 Зураг 9.6. Дотуур холбооны нэгдсэн системийн багтаамж Tөслийн нэр 59

60 10. Дохиолол хамгаалалтын систем Сургуулийн дотоод болон гадаад үйл явдлыг хянаж сургуулийн аюулгүй байдлыг хангах үүднээс хяналтын камерийн систем, галын дохиоллын систем, хуруугаар таних болон нүүр таних систем, карт уншигч, цаг бүртгэл болон хандалтын удирдлагын систем, зарлан мэдээлэх систем зэрэг олон холбоо дохиоллын системийг шинээр суурилуулах шаардлагатай байдаг. Үүний тулд Монгол Улсын Боловсролын Их Сургуульд галын дохиолол болон хулгайн дохиоллын системийг зайлшгүй суурилуулах шаардлагатай гэж үзэж байна Галын дохиоллын систем МУБИС-ийн хувьд галын дохиоллын системийг суурилуулаагүй ба гал гарвал ашиглах, унтраах систем байхгүй юм байна. Харин камерын системтэй учир хяналтын төв дээр галын дохиоллын системийг нэгтгэн харуулахаар зохион байгуулах боломжтой. Орчин үед гадаадын улс орнууд галын дохиоллын систем суурилуулахдаа FIRE DIAMOND буюу АНУ-ын галын дохиоллын системийн стандарт NFPA-704 стандартыг баримталж байна. Харин манай оронд галын стандарт байдаггүй ОХУ-ын хуучин стандартыг хэрэглэдэг. Манай оронд галын дохиоллын систем суурилуулдаг BOSH, PARADOX, AXIS, ZETA, SIEMENS, GST,COMMAX,FINE,POLYCOM, ACTI фирмийн бүтээгдэхүүний албан ёсны дистрибютер компаниуд байдгаас ITZONE ХХК нь ZETA фирмийн галын дохиоллын системийг Монголд албан ёсоор оруулж ирэн суурилуулдаг юм байна. ZETA фирмийн галын дохиоллын систем нь аналог болон хаяглагдсан 2 төрлийн суурилуултыг хийдэг, нэмэлт модулиудыг суулгаж хуучин байсан аналоги холболттой галын дохиоллын системүүдийг тоон хаяглагдсан системтэй шууд холбон ашиглах боломжтой тул ZETA брэндийн бүтээгдэхүүнийг ашиглан суурилуулахаар санал оруулж байна. Энэ систем нь интернетээр болон GSM сүлжээгээр хянан удирдах боломжийг олгодог. Барилга байгууламжид суурилуулахад агааржуулалт, хөргөлтийн систем, зарлан мэдээлэх систем, цахилгаан шат, цахилгаан самбарууд, утаа сорох сэнс зэрэг 60

61 төхөөрөмжүүдтэй тусгай зориулалтын модулиар холбогдон гал гарсан үед ажиллуулах, зогсоох арга хэмжээ авна. Хяналтын төв сервер дээр хяналтын төвүүдээс ирсэн бүх төрлийн мэдээ, алсын зайн удирдлага болон хяналт, олон түвшний хэрэглэгчийн нууц үг бүх хяналтын төвтэй, цагийн тохиргоо, тухайн объектын хэмжээнээс хамаараад 1-31 лүүп болгон өргөтгөх боломжтой. 1 лүүп нь 242 мэдрэгч, модуль зэргийг холбох боломжтойгоороо давуу талтай юм байна. Эрсдлээс хамгаалах, болзошгүй галын аюулаас богино хугацаанд урьдчилан сэргийлэх иж бүрэн мэдээлэх систем юм Уламжлалт болон аналог галын дохиоллын систем Уламжлалт (аналог) галын панель: Уламжлалт галын бүсчлэл (1-32 Zone) Уламжлалт удирдлага (ихэвчлэн 1-2 удирдлагын бүстэй) Уламжлалт удирдлагын панель нь бүсэд хуваагдах боломжтой. Бүсүүд нь ерөнхийдөө зарим нэг эсвэл бүх мэдрэх төхөөрөмжүүдийг агуулж барилгын давхар эсвэл хэсэг газрыг хамарсан байна. Олон төхөөрөмжүүд нэг бүсэд цугларна. Бүсүүд нь 30 эсвэл түүнээс дээш төхөөрөмжүүдийг агуулдаг. Зон 1 Зон 32 Мэдээллэгч Уламжлалт Панель MZXC+ Зураг Аналог галын дохиоллын системийн холболтын бүдүүвч(зон = Бүс) Уламжлалт аналог галын дохиоллын систем: Мэдрэгчийн үнэ бага Олон янзын төхөөрөмжүүдтэй холбогдож ажиллах боломжтой 61

62 Програмчлахад хялбар Эрсдэл гарсан үед зоны датчикууд бүгд дуугарна Өргөтгөх боломж хязгаарлагдмал Орчин үеийн хаяглагдсан болон тоон галын дохиоллын систем Хаяглагддаг (тоон) галын панель: Панель 1-4 хаяглагддаг хэлхээтэй 1-99 панельтай, панелиудээс бүтсэн сүлжээ Хаяглагддаг галын дохиоллын системийн төхөөрөмжийн багтаамж нь удирдлагын панелын хэлхээний тооноос хамаарна. Хэлхээ бүр нь хэлхээнд холбогдсон бүх төхөөрөмжид зориулан тэжээл, хаягийг дамжуулна. Хэлхээ бүр нь удирдлагын панелийн үйлдвэрлэгчээсээ хамаарч 100-с дээш тооны мэдрэгчүүдийг агуулна. Хэлхээн дэх төхөөрөмж бүр нь уг хүрээндээ давтагдашгүй хаяг авна. ПрограмчлагдсанГр упп/ Зон Хаяглагддаг Панель MZX 250 Series Зураг Хаяглагдсан галын дохиоллын системийн холболтын бүдүүвч Хаяглагддаг тоон галын дохиоллын систем: Суурилуулахад хялбар, бүх датчикуудыг цуваа холболтоор шийднэ Олон системийн төлвийн мэдээлэл панель дээр болон төв бааз дээр тусгай програм хангамжийн тусламжтайгаар харагдана.(txg TYSO expert Graphics) Програмчлагдсан Групп/ Зон Оролт/гаралтын програмчлал маш уян хатан Ихэвчлэн маш олон өрөө тасалгаанд өргөтгөх боломжтой. 62

63 Яг гал гарч байгаа голомтын датчикийг илрүүлдэг Панель нь 1-4- хаяглагддаг лүүп хэлхээтэй, цааш өргөтгөх боломжтой Бусад системүүдтэй холбогдох интэрфэйсүүдтэй (барилгын нэгдсэн удирдлагын систем (BMS), хамгаалалтын системүүд, бусад барилгын системүүд, аюул мэдээлэх удирдах системүүд) Галын дохиоллын системийг суурилуулахдаа датчикуудыг байрнуудын өндрийн хэмжээнээс шалтгаалан 5-9м тутамд 1ш датчик солбицуулан байрлуулж сүлжээний шийдлийг bus топологиор зохион байгуулбал хялбар юм. Байрлуулах өндөр, м Нэг датчик байрлуулах талбайн хэмжээ, кв м Хүснэгт Утаа мэдрэгч суурилуулах стандарт Датчик хоорондын зай, м Датчик хана хоорондын зай, м хүртэл 3,5 хүртэл 85 9,0 4,5 3,5-ээс 6,0 хүртэл хүртэл 70 8,5 4,0 6,0-ээс 10, 0 хүртэл хүртэл 65 8,0 4,0 10,5 хүртэл хүртэл 55 7,5 3,5 Байрлуулах өндөр, м Нэг датчик байрлуулах талбайн хэмжээ, кв м Хүснэгт Дулаан мэдрэгч суурилуулах стандарт Датчик байрлуулах хоорондын зай, м Датчик хана хоорондын хамгийн их зай, м хүртэл 3,5 хүртэл 25 5,0 2,5 3,5-аас 6,0 хүртэл 6,0-оос 9,0 хүртэл Хүртэл 20 4,5 2,0 Хүртэл 15 4,0 2,0 63

64 Холболтыг дараах байдлаар зохион байгуулна. Зураг Хаяглагдсан тусгай зориулалтын шийдэл Галын дохиоллын системийг суурилуулахаа зарлан мэдээлэх системийг хамтад нь зохион байгуулна. Эрсдэл гарсан тохиолдолд зайлшгүй зарлан мэдээлэх системээр хүмүүст хаана гал гарч байгааг, гадагш гарч болох болохгүй эсэх, аль хаалга нээлттэй байгаа, аль шатаар уруудах зэргийг зарлаж мэдэгдэнэ. Зураг Зарлан мэдээлэх системтэй холбогдох блок диаграм 64

65 10.2 Хулгайн дохиолол(хяналтын камерын систем) Өнөөгийн байдал: Байгууллага нь дотоод хяналтаа сайжруулах, аюулгүй байдлаа хангах, ажлын бүтээмжийг нэмэгдүүлэх зорилгоор камерын системийг ашигладаг. Теле хяналтын систем нь дохиоллын төхөөрөмжүүдтэй нэгдсэн систем дор хоршин ажиллах боломжтой учраас тулгарч болзошгүй аюулаас цаг алдалгүй урьдчилан сэргийлж чадна. Уг системийг суурилуулснаар таны объектын харуул хамгаалалт, аюулгүй байдлыг 24 цагаар хянаж хулгай, луйвар, гэмт халдлага зэргээс сэргийлэн баримтжуулж авахаас гадна ажилтнуудын ажлын байрны дэг журам, үйлчилгээний чанарыг давхар хянах боломжтой. Харин МУБИС-ийн хяналтын камерын системийн өнөөгийн байдал нь зарим сургууль дээр нэвтрүүлсэн ба бүх сургуулийг хамарч чадаагүй байна. Гэхдээ төв байран дээр 31 камерыг суурилуулж жижүүрийн өрөөнд хянадаг юм байна. Цаашид бүх сургуулийн болон оюутны байранд нэвтрүүлэх шаардлагатай. Хяналтын камерын системийн сүлжээний ерөнхий бүтэц нь дараах байдалтай байна. Зураг Хяналтын камерын системийн сүлжээний топологи Мөн сүлжээний төхөөрөмжүүдийг сонгоход тухайн төхөөрөмжийн дотоод дамжуулах чадамж хамгийн чухал үзүүлэлт болох юм. Иймд нийт байгаа камерын тоо, дүрсийн чанар зэргээс хамаарч сүлжээний гол төхөөрөмжүүдийг сонгож авна. 65

66 11. WiFi сүлжээний шийдэл Үндсэн ойлголт 1970-аад оноос Хавайн их сургуулийнхан утасгүй сүлжээг туршиж эхэлжээ. Эхэн үед сүлжээний багцын мөргөлдөөн их байсан учраас практикт хэрэглэх боломжгүй байсан ч цаашид хөгжих үндэс суурийг тавьж өгсөн байна. 1979, 1980-аад онуудад хэт улаан туяаны холболт, CDMA долгион болон тархалтат радио долгион ашиглан утасгүй холболт хийж болох талаар зарим туршилтууд хийгдэж байв. Эхэн үеийн утасгүй холболтын төхөөрөмжүүд нь 9600 бит/секундийн модем дээр сонирхогчийн радио дамжуулагчийг холбон утасгүй холболтыг үүсгэн туршигдаж байсан бол 1985 онд Холбооны Улсын Харилцаа холбооны Зөвлөл буюу FCC-ээс цэргийн бус хэрэглээнд зориулан туршилт хийх долгионы үелзлийг суллаж өгснөөр хоёр дахь үеийн төхөөрөмжүүд хийгдэж эхэлсэн. IEEE буюу харилцаа холбоо, цахим төхөөрөмжийн инженерүүдийн хувийн нийгэмлэг нь 1991 оны үед 1 Мбит/с хурдтай хэд хэдэн төхөөрөмжүүд гаргаад байсан бөгөөд IEEE зөвлөл нь утасгүй сүлжээний нэгдсэн стандартыг боловсруулах ажлаа эхлээд байсан юм он гэхэд утасгүй сүлжээг хэрхэн үр дүнтэй ажиллуулах, ямар программ хангамж, технологийг ашиглах талаар анхны IEEE стандарт болох legacy-ийг батлан гаргаснаар өнөөгийн WiFi сүлжээний хөгжил эхэлсэн. Wi-Fi нь өндөр хурдны утасгүй сүлжээ бөгөөд компьютер,рүүтэрхоёрын хооронд өгөгдөл дамжуулахын тулд физик холболт шаарддаггүй радио долгионыг ашигладаг. Компьютер нь утасгүй адаптертэйбайх ёстой ба энэ нь илгээгдэж буй өгөгдлийг радио дохио руу хөрвүүлнэ. Энэ дохио нь тайлж унших төхөөрөмж буюу рүүтэр рүү антены тусламжтайгаар дамжуулагдана. Дохиог тайлж уншсаны дараа утастай этернэт холболттой интернетээр цааш илгээгдэнэ. Нөгөө талаас компьютерийн утасгүй адаптер руу ирж байгаа өгөгдөл нь рүүтэрээр дамжин уншигдаад, радио дохио болон очно. Хэд хэдэн төхөөрөмжүүд нь нэг рүүтэрийн тусламжтай интернет болон бусад сүлжээнд холбогдож болно. WiFi сүлжээний ангилал: Утасгүй дотоод сүлжээг хамрах хүрээгээр нь барилга доторх WLAN барилга хоорондын WLAN гэж ангилна. Барилга доторх утасгүй дотоод сүлжээ(зураг 11.1) хэрэглэгчдийг хооронд нь холбодог. 66

67 Зураг Барилга хоорондын утасгүй дотоод сүлжээ Барилга хоорондын утасгүй дотоод сүлжээ(зураг 11.2) нь дотоод сүлжээний гүүр төхөөрөмж ашиглан LAN сүлжээ хоорондын холболтын хийдэг. Зураг Барилга доторх утасгүй дотоод сүлжээ Давуу ба сул тал: Wi-Fi хэрэглээний давуу тал: Wi-Fi нь хөдөлгөөнт холболттой. Байгууллага дотор ажилчид зөөврийн компьютерээ утастай кабел ашиглан холбогдох тухайд санаа зовох зүйлгүй. Байгууллагын ажилчид болон байгууллагад зочилж ирсэн зочдын хувьд интернетэд холбогдоход Wi-Fi нь ямар ч техникийн асуудал үүсгэхгүй. Сүлжээний хаягийг хайх богино хайлтын дараа компьютер сүлжээг холбодог. Компьютер нь холболтын тохиргоог хадгалдаг бөгөөд ахиад ямар ч үед сүлжээг идэвхжүүлэх үед Wi-Fi-ийн дохиог таньж автоматаар холбогддог. Суурин сүлжээг суулгаснаас утасгүй сүлжээ нь илүү бага зардалтай байдаг. Ямар ч програм хангамж шаардлагагүй зөвхөн энгийн үйлдлийн систем л шаардагдана. 67

68 Wi-Fi хэрэглээний сул тал: Утасгүй сүлжээний долгионууд нь байшингийн хананаас гадагш нэвтэрч тардаг. Хэрэв хэрэглэгчийн сүлжээ хамгаалалтгүй бол энэ нь хэд хэдэн эрсдлийг авчирдаг. Хэрэглэгчийн сүлжээнд зөвшөөрөлгүй хүний халдлага ирнэ. Сүлжээнд холбогдсон төхөөрөмжүүд дээрх хувийн нууц мэдээллүүд алдагдана. Хэрэглэгчийн үндсэн сүлжээг муутгах аюултай. Утасгүй сүлжээний багц стандартын протоколууд: Эдгээр стандарт нь утасгүй сүлжээний төхөөрөмжүүд ямар технологи, ямар зарчмаар ажиллахыг нь тодорхойлж өгсөн дүрэм журам юм legacy Энэ стандарт нь хэт улаан долгионоор 1Мбит/с хурдаар, тархалтат долгионы сүлжээгээр 2Мбит/с, дараалсан тархалтат долгионоор 1-2Мбит/с хурдтай 2,4 Ггцийн давтамжтай долгионоор холбогдох боломж олгодог. Дараалсан тархалтат долгионы технологийг цааш хөгжүүлэн b хувилбарыг гаргасан билээ. Энэ өнөө үед хоцрогдсон a Ажиллах давтамж:5ггц Дамжуулалтын түвшин:27мбит/с Цэвэр хурдын түвшин:54мбит/с Нийт хурдын түвшин:72мбит/с a стандартын дээд хурд нь 54Мбит/с хурдтай ба алдааг засах кодчиллыг агуулсан байсан. Энэ нь бусад стандарттай харьцуулахад долгионы урт нь богино учир саадаас болж долгион сарних тул сүлжээний хамрах хүрээ нь бага байсан b Ажиллах давтамж:2.4ггц Дамжуулалтын түвшин:5мбит/с Цэвэр хурдын түвшин:11мбит/с Энэ нь стандартын өгөгдөлд хандах арга нь анхны стандарттай ижил байсан. Анхны стандарттай харьцуулах хурд нь ихэд нэмэгдсэн мөн төхөөрөмж хямд байсан учир ихэд дэлгэрсэн. Нэг дутагдалтай тал нь 2.4 Ггц давтамж дээр ажилладаг богино долгионы зуух, хүүхдийн тоглоом зэрэг их мэдрэмтгий. 68

69 802.11g Ажиллах давтамж:2,4ггц Дамжуулалтын түвшин:22мбит/с Цэвэр хурдын түвшин:54мбит/с Нийт хурдын түвшин:128мбит/с Энэ нь b хувилбартай адил давтамж дээр ажилладаг боловч OFDМ дамжуулалтын зарчмыг ашигласан. Дамжуулалтын хурд өндөр, төхөөрөмжийн өртөг бага учир өргөн ашиглагдаж эхэлсэн g сүлжээнд b сүлжээний төхөөрөмж ажиллуулахад нийт сүлжээний хурд нь багасдаг. Мөн 2.4Ггц давтамж дээр ажилладаг төхөөрөмжүүдэд цохигдох боломжтой байдаг n Ажиллах давтамж:5ггц ба 2,4Ггц Дамжуулалтын түвшин:144мбит/с Цэвэр хурдын түвшин:600мбит/с Энэ нь өмнөх стандартуудын сайжруулсан хувилбар ба олон оролт, олон гаралттай буюу MIMO технологи тул нэмэлт олон боломжуудыг олгодог ac Ажиллах давтамж:5ггц Дамжуулалтын түвшин:900мбит/с Цэвэр хурдын түвшин:1.3гбит/с Эдгээр стандартын харьцуулалтыг хүснэгт 11.1-д харуулав. Хүснэгт IEEE стандартуудын бүдүүвч Стандарт Гарсан он Нэвтрүүлэх чадавхи Давтамж Modulation Үйлчлэх радиус legacy Mbps 2.4 Ггц DSSS, FHSS, IR 300 м хүртэл b Mbps 2.4 Ггц DSSS 300 м хүртэл g Mbps 2.4 Ггц OFDM, DSSS 300 м хүртэл a Mbps 5 Ггц OFDM 300 м хүртэл n Mbps хүртэл 2.4/5 Ггц OFDM 300 м хүртэл ac Gbps хүртэл 5 Ггц OFDM 300 хүртэл 69

70 WiFi сүлжээний хэрэглээ: Утасгүй дотоод сүлжээ өргөн дэлгэр тархсан нь түүний хэрэглэхэд хялбар байдал, зардлын хэмнэлт, бусад сүлжээтэй хялбархан нэгтгэх боломж зэрэгтэй холбоотой юм. Утасгүй сүлжээ нь сургалт, жижиглэн худалдаа, үйлдвэрлэл, үйлчилгээ гэх мэт үйл ажиллагааны зах зээлд өргөнөөр ашиглагдаж байна. Утасгүй дотоод сүлжээний зарим хэрэглээг дор дурдваас: 1. Сүлжээний монтажны ажил хийхэд хүндрэлтэй хуучин барилга доторх компьютеруудад утасгүй дотоод сүлжээг суурилуулан ашиглах нь утастай сүлжээ суурилуулахаас хялбар бөгөөд зардлын хувьд хямд байдаг. 2. Албан байгууллагуудын сургалтын хэсэг ба их дээд сургуулиуд сургалтын талаарх лекцийн материал болон бусад хэрэгтэй мэдээлэл дамжуулах зорилгоор утасгүй дотоод сүлжээг ашигладаг. 3. Зочид буудал, онгоцны буудал гэх мэт олон нийтийн үйлчилгээний газрууд үйлчлүүлэгчдээ татах зорилгоор интернетийнорчныг бий болгодог ба үйлчлүүлэгчид өөрсдийн хувийн компьютер гар утас зэргээс хандах боломжтой болгохын тулд утасгүй дотоод сүлжээг ашиглах нь тохиромжтой юм. 4. Санхүүгийн шалгалт явуулах үүрэгтэй багууд буюу жижиг ажлын группууд зөвлөлдөх болон тооцоо хийхэд хурдан сүлжээ үүсгэх нь бүтээмжийг дээшлүүлдэг. 5. Салбар байгууллагаас төв өгөгдлийн баазуудтай мэдээлэл солилцох ба тэдгээрийн бүтээмжийг нэмэгдүүлэхийн тулд утасгүй дотоод сүлжээг ашигладаг МУБИС-ийн утасгүй сүлжээг шинэчлэх шаардлага Байгууллагын утасгүй сүлжээ нь олон хэрэглэгчид шаардлагатай хурдаар тасралтгүйгээр сүлжээнд холбогдож өндөр нууцлалтайгаар өгөгдлөө дамжуулж байх ёстой. Гэвч одоо байгаа утасгүй сүлжээ нь эдгээр шаардлагуудын аль нэгийг хангахгүй байгаа. Хандалтын төхөөрөмжүүд хоорондоо уялдаа холбоогүйгээр тусдаа сүлжээ үүсгэн ажиллаж байгаа юм. 70

71 Гадаад, дотоодын зарим их сургуулийн утасгүй сүлжээний шийдэл Миссисипи Улсын Их Сургуулийн утасгүй сүлжээ: Миссисипи Улсын Их Сургууль 20,000 оюутан, 4700 гаруй багш, ажилтнуудтай олон нийтийн судалгааны хүрээлэн юм. Байнга хувьсан өөрчлөгдөж буй орчныг удирдахын тулд Миссисипи улсын их сургууль нь төгсгөлөөс төгсгөл сиско сүлжээг ашигладаг. Сискосвич дээр тулгуурлан нэгдсэн аюулгүй байдал, өндөр чадамж бүхий утасгүй сүлжээг бий болгосон. Мөн сайн гүйцэтгэл, менежмент хийх боломжийг олгохын зэрэгцээ аюулгүй байдлыг хангах боломжтой юм. Эдгээр боломжуудыг Cisco Aironet 1140 хандалтын цэг болон Cisco Catalyst 6500 свичийгfwsm болон WISM-тэй хамт хэрэглэснээр бий болдог. Утасгүй сүлжээнд холбогдох оюутнууд, багш нар болон бусад ажилтнууд нь бүгд ижил SSID болон нэг VLAN ашигладаг. Зочид хэрэглэгч нь тусдаа SSID-ээр холбогддог. Хэрэглэгчид эхний 5Мбит/с үнэгүй ашигладаг. Утасгүйгээр төвлөрсөн RADIUS системтэй их сургуулийн сүлжээнд холбогдохыг оролдсон хэрэглэгчдээс танилт шаардах ба зөвшөөрөлгүй хэрэглэгчдийг блоклоно. Huanan их сургуулийн утасгүй сүлжээ: Huanan ий их сургууль нь МоторолагийнRFS 7000 switch болон AP 300 хандалтын цэгүүдээс бүрдсэн утасгүй сүлжээний шийдэл ашигласан. Энэхүү утасгүй сүлжээний шийдэл дотуур байр, хичээлийн байран дахь утасгүй сүлжээний байршил, бүлхэлтийгнь тооцоолсон шийдэл юм. Нийт 40 км2 сургуулийн хотхоныг бүхэлд нь хамарсан RFS 7000 свич 40 ширхэг, 5000-аас дээш тооны AP 300 байрлуулсан. 3-4 өрөөний дунд нэг эсвэл хэрэглэгчийн дунд нэг хандалтын цэг байрлуулсан. Эдгээр хандалтын цэгүүдийг кабелаар RFS 7000 свичтэй холбогдсон ба ямар ч тохиргоо хийгээгүй. Свичээр дамжуулан нэгдсэн байдлаар тохиргоог нь хийдэг байна. 71

72 Louisville их сургуулийн утасгүй сүлжээ: Louisville-ийн Их сургууль нь 3 хотхон, 114 барилгатай бөгөөд нийт 8.5 сая хавтгай дөрвөлжин фут талбарт оюутан, 6400 гаруй багш, ажилтны хэрэгцээг хангахын тулд Cisco ийн утасгүй сүлжээний шийдлийг ашигласан байна. Тус шийдэл нь Cisco Catalyst 3560 switches суурилсан утасгүй сүлжээний загвартай. Хотхоны гадаад орчин болон нягтрал багатай орчинд Cisco Aironet 1142 Series Access Points хэрэглэсэн бөгөөд гаднынягтрал өндөртэй орчинд Cisco Aironet 3500 Series Access Points ашигласан байна. Харин үндсэн хотхоны дотор Cisco 5500 Wireless Controller, 3600 Series 4*4 MIMO хандалтын төхөөрөмжийг ашигласан. Эдгээр нь хандалтын төхөөрөмжүүд нь таблет, ухаалаг гар утас, зөөврийн компьютер зэрэгт 450 Mbps хурдны хэмжээг гурав дахин их болгодог шийдэл юм. Мөн үр ашгийг нэмэгдүүлэхийн тулд Cisco 3350 MSE буюу сүлжээнд ажиллаж байгаа олон төрлийн програм болон хүлээн авах төхөөрөмжүүдээс үл хамааран тогтвортой хөдөлгөөнт сүлжээгээр хангах, хялбар удирдах зориулалт бүхий төхөөрөмж суурилуулсан. Missouri их сургуулийн утасгүй сүлжээ: Сургуулийн гадаад орчинд Cisco Aironet 3600 Series Access Points and Cisco Aironet 1500 Series Lightweight Access Points уудыг ашигласан. Cisco Aironet 3600 серийн AP нь таблет, ухаалаг гар утас болон зөөврийн компьютер зэргийг хамрах хүрээ, өгөгдлийн хурдыг гурав дахин өсгөдөг. Сүлжээний мэргэжилтэнүүд нь сүлжээний удирдлага болон тайлан, хяналтыг Cisco 3600 Access Points, Cisco 5508 Controllers, болон Cisco Prime NCS системүүдийн тусламжтайгаар хаанаас, хэн (оюутан, багш, эсвэл зочин) холбогдох боломжтой болохыг зааж өгсөн байна. Төхөөрөмжүүдийг хяналтыг хялбарчлахын тулд мэдээллийн технологийн ажилтнууд Cisco Mobility Service Engine ашигладаг. Тус сургуулийн утасгүй сүлжээний шийдэл нь найдвартай, аюулгүй холболт, сайн гүйцэтгэл, хялбар удирдлага бий болгож чадсан. 72

73 ШУТИС-ийн КТМС-ийн утасгүй сүлжээ: Этернэт Controller төхөөрөмж дээр суурилсан утасгүй сүлжээтэй. Нийт IEEE n стандартын Cisco Aironet 1140 серийн 12 ширхэг хандалтын төхөөрөмжийг байрлуулсан. Хэрэглэгчид хэрэглэгчийн нэр нууц үгээр сүлжээнд ханддаг ба зөвшөөрөлгүй гадныхэрэглэгчид хандах боломжгүй байна. Хэрэглэгчдээс авсан аман судалгаагаар утасгүй сүлжээний хамрах хүрээ хичээлийн байрыг бүтэн бүрхдэггүй ч ойролцоогоор 90% орчимд тасралтгүй ажиллаж чаддаг байна МУБИС-ийн WIFI сүлжээний шийдэл Шаардагдах зурвасын өргөн: Нэг хэрэглэгчид шаардлагатай зурвасын өргөнийг тодорхойлж болох ба холболт бүрд шаардагдах зурвасын өргөнийг тодорхойлсноор утасгүй сүлжээний хамрах хүрээнд шаардлагатай нийт зурвасын өргөнийг тодорхойлж болно. Хүснэгт 11.2-д дээд боловсролын орчинд дахь хэд хэдэн түгээмэл хэрэглээнүүд, тэдгээрийг ашиглах тохиолдолд шаардагдах зурвасын өргөнийг харуулав. Хэрэглээнийтөрөл Веб И-мэйл Аудио Хэвлэх Файл дундаа ашиглах Цахим сорил Youtube видео урсгал Хүснэгт Хэрэглээнд шаардлагатай зурвасын өргөн Шаардлагатай зурвасын өргөн 500 kbps 500 kbps 100 kbps 1 Mbps 1 Mbps 2-4 Mbps 500 kbps Сүлжээний загвар бүрхэлтийн тооцоо: Бусад их дээд сургуулиудын утасгүй сүлжээг хэрэгжүүлсэн шийдлээс харахад өндөр нятаршилтай орчинд олон жижиг хандалтын төхөөрөмжүүд байрлуулж wireless controller эсвэл свич ашиглан тэдгээрийг нэгдсэн удирдлагаар хангасан байна. Иймээс wireless controller төхөөрөмж дээр суурилсан n стандартын сүлжээний шийдлийг гаргалаа. Радио долгион тархалтыг тооцоолдог програм ашиглан утасгүй сүлжээний бүлхэлтийг тооцоолов. TamoGraph Site Survey гэсэн програмуудыг ашиглан Cisco Aironet 73

74 1130 хандалтын төхөөрөмжийн хувьд сүлжээний бүрхэлтийг тооцоолон туршилт хийж үзэв. Зураг TamoGraph Site Survey програмаар тооцоолсон бүрхэлт Сisco aironet 1130 хандалтын цэгийн дохионы түвшин дээр хийсэн хэмжилтийн дүнг хүснэгт 11.3-д, тухайн хандалтын цэгийн дохионы түвшнийг байгууламж доторх эмпирик долгион тархалтын загвараар тооцоолсныг хүснэгт 11.4-д үзүүлэв. Хүснэгт Байгууламж доторх эмпирикдолгион тархалтын загвараар тооцоолсон дохионы түвшин Зай 3м 4м 5м 6м 7м 8м 9м 10м Дохионы түвшин (дбм) Хүснэгт Cisco Aironet 1130 хандалтын төхөөрөмжийн дохионы түвшний хэмжилт Зай 3м 4м 5м 6м 7м 8м 9м 10м Дохионы түвшин (дбм) Хүснэгт 11.4-д үзүүлсэн хэмжилт нь ямар ч саадгүй орчин дахь дохионы түвшин бөгөөд тооцооны үр дүн нь хана нэвтэрч байгаа учраас -5 дб унтарсан үр гарсан байна. 2.4Ггц дээр ажиллаж байгаа хандалтын төхөөрөмж нь дохионы түвшин хамгийн багадаа -67дБм байхад нэвтрүүлэх чадамж нь 7.5 Mbps байх ба 7 хэрэглэгч нэг зэрэг 1 Mbps хурдаар холбогдож чадна. Хэрвээ 5ГГц-ийн давтамжийн зурвас дээр ажиллана гэж үзвэл хурд болон хамрах хүрээний хувьд илүү сайжруулах боломжтой юм. 74

75 5ГГц дээр ажиллаж байгаа хандалтын цэгийн хувьд дохионы түвшин -67 дб-ээс дээш байхад нэвтрүүлэх чадамжийн доод хэмжээ нь 35Mbps байна. Шаардагдах тоног төхөөрөмжийн судалгаа: Хандалтын төхөөрөмж: Утасгүй дотоод сүлжээний хамгийн чухал төхөөрөмж нь утасгүй хандалтын төхөөрөмж юм.зарим утасгүй хандалтын төхөөрөмжийн үнэ техникийн үзүүлэлтийг хүснэгт 11.5-д үзүүлэв. Хүснэгт Зарим утасгүй хандалтын төхөөрөмжүүд Үйлдвэрлэгч Бүтээгдэхүүн Стандарт Үнэ ($) Антен Давтамж Meru AP1020i n 595 3*3 MIMO dual-band Meru AP1010i a/b/g/n 295 3*3 MIMO single band Meru AP433e a/b/g/n *3 MIMO dual-band D-Link DWL-3600AP n 299 2*2 MIMO single band D-Link DWL-2600AP n 190 2*2 MIMO single band Aruba AP n *3 MIMO dual-band Aruba AP n 645 3*3 MIMO dual-band Motorola AP n 458 3*3 MIMO dual-band Cisco Aironet a/g/n 700 3*3 MIMO dual-band Cisco aironet a/g/n 398 3*3 MIMO Dual-band Cisco WAP n 185 3*3 MIMO dual-band EnGenius EAP n 167 2*2 MIMO single band EnGenius EAP a/b/g/n 180 4*4 MIMO dual-band Wireless controller(утасгүй сүлжээний хяналтын төхөөрөмж): Утасгүй сүлжээний хянагч төхөөрөмжөөр n стандартын 25 хүртэлх хандалтын төхөөрөмжтэй ажиллаж чадах Cisco Wireless Controller 2500 төхөөрөмжийг ашиглаж болно. Зураг Wireless Controller

76 Хэрвээ сургуулийн сүлжээг илүү сайжруулан хөдөлгөөнтэй үед тасралдалгүйгээр ажилладаг болгоно гэвэл одоо байгаа хандалтын төхөөрөмжүүдийг Roaming буюу үүр хоорондын шилжилт дэмждэг өөр хандалтын цэгээр солих шаардлагатай. Энэ тохиолдолд хандалтын цэгийн үзүүлэлтүүдээс хамааран Cisco Aironet 1140 хандалтын төхөөрөмжийг сонгож ашиглавал илүү тохиромжтой. Мөн сиско хандалтын төхөөрөмж дээр суурилсан харьцангуй хямд 2100 серийн Wireless Controller төхөөрөмжийг сонгож ашиглаж болно. Хандалт танилт хийх сервер: Утасгүй сүлжээний нэвтрэлт танилтын асуудлыг RADIUS сервер ашиглан шийдвэрлэнэ. Хэрэглэгчийн бааз үүсгэн бүх хэрэглэгчдийг бүртгэж өгдөг нь хүндрэлтэй ч сүлжээнд зөвшөөрөлгүй хэрэглэгч хандах боломжгүй болж улмаар аюулгүй байдлыг хангахад чухал ач холбогдолтой. Мөн шаардлагатай бол хэрэглэгчдийн эрхийг хугацаа болон хэрэглээнээс нь хамааруулан хязгаарлах боломжийг олгоно. 76

77 12. Лекцийг олон цэгт түгээх систем (LSS-Lecture sharing system) Лекцийн хичээлийг бодит хугацаанд түгээх систем Сүүлийн үед их сургуулиуд өөрсдийн заах арга болон судалгааны түвшнийг бусдад таниулах мөн өргөжүүлэхийн тулд төрөл бүрийн шинжлэх ухааны судалгааг хоорондоо харилцан солилцох түүнчлэн сургууль дээрээ туршлагатай мэргэжилтнүүдийг урин илтгэл лекц тавиулах гэх мэт үйл ажиллагааг ихээр зохион байгуулж байна. Цаг хугацаа болон орон зай хязгаарлагдмал үед хэрхэн олон оюутнуудад лекцийг хүртээх вэ гэдэг гол асуудал болжээ. Reach компанийн бичлэг хийх, цацах системийг ашигласнаар зөвхөн аудио болон видео мэдээлэл, компьютерийн дэлгэцийн мэдээллийг цацах төдийгүй бас бичлэгийг өөртөө хадгалж ирээдүйд шаардлагатай үед хаанаас ч хэзээ ч үзэх боломжийг олгоно. LSS нь лекцийг боловсруулан бичлэг хийх болон баримтжуулах урсгалын шийдлийг зохицуулах лекц менежментийн хүчирхэг систем юм. Энэ систем нь багшийн хичээл заах үйл явцыг бүхэлд нь мөн сургалтын агуулга зэргийг бичиж авах боломжтой. LSS систем нь сургуулийн мэдээлэл технологийн салшгүй нэг хэсэг бөгөөд зөвхөн компьютер гэлтгүй хэрэглэгчид хүссэн төхөөрөмжөөсөө хандалт хийн лекц сонсох боломжтой байдгаараа давуу талтай юм. Суралцах нь энэ системийн тусламжтай илүү хялбар бас сонирхолтой болдог. Оюутнуудад зориулсан давуу тал нь: Оюутнуудын сурах эрмэлзлийг нэмэгдүүлнэ. Ямар нэгэн цаг хугацаа харгалзахгүй, хаана байгаагаас үл хамааран, янз бүрийн төхөөрөмжөөс хандах боломжтой. Багш нарт зориулсан Давуу тал нь: Заах үйл явцад ямар нэгэн гадны нөлөөлөл байхгүй Бичлэг хийхдээ хуваарийн дагуу хийдэг Олон оюутантай зэрэг хандсанаараа багшийн ачааллыг багасгаж өгдөг. Ажиллагааны зарчим: Reach систем нь IP сүлжээ, видео болон аудио дохио, багшийн илтгэлийн материал дээр суурилах бөгөөд хичээлийн ангид байгаа ажиглах төхөөрөмж нь багшийн үзүүлж буй илтгэлийн материалыг оюутнуудад дамжуулахад маш хялбар болгодог. 77

78 Номын сан, дотуур байр гэх мэт сургуулийн сүлжээг ашиглах боломжтой хаанаас ч тухайн хичээл орж буй ангийн хичээлийг шууд хүлээн авах боломжтой. Бичлэг хийгдсэн ангийн хичээл Reach-ийн серверт хадгалагдах бөгөөд сургуулийн хадгалах сервер лүү автоматаар шилжин оюутнуудад шаардлагатай үед дахин үзэх боломжийг олгоно. Энэ систем нь Blackboard, Moodle гэх системүүдийн адилаар LMS/CMS-г дэмжин ажилладаг. Зураг LSS системийн ерөнхий ажилла зарчим Онцлог талууд: Олон дохиог нэг дор нэг дэлгэцэд дамжуулна. (Хичээл зааж буй багшийн дүрс болон компьютерийн файлууд) Өндөр фреймийн хурдтай ба VGA-ийн өндөр чанартай. Видео мэдээллийг дахин тоглуулахдаа тухайн агшны зургийг даран фото зураг нэмэлтээр хадгалах боломжтой. Дотоод сүлжээнд өндөр хурдаар цацах ба утасгүй сүлжээнд бага хурдаар цацна. 1080p хүртэлх өндөр чанартай видео тоглуулна. Компьютер, таблет, ухаалаг утаснаас үзэх боломжтой. 78

79 Зураг Төхөөрөмжүүдийн холболтын схем 79

80 Хүснэгт Санал болгож буй бүтээгдэхүүний жагсаалт Бүтээгдэхүүн Загвар Тоо ширхэг HD Camera HD700 2 Bee 8 систем CL360 1 Media Center Lite(Software) MCS Bee 8 төхөөрөмжийг ашиглан лекцийн камер, оюутнуудын камер, лекцийн зөөврийн компьютер болон микрафоноос дохио хүлээн авна. 2. Багш ipad APP ашиглан бичлэг эхлүүлэх, зогсоох, удирдах хяналт тавих боломжтой. 3. Өөр дээрээ 1Тб хүртэлх өгөгдөл хадгалах багтаамжтай. 4. Оролт: 2HD video+1 VGA+1Audio LCDдэлгэц Дууны хэмийн хэмжилт Бичлэг хийх Бичлэгийг түр Бичлэгийг зогсоох Буцаан унших Татаж авах USB2.0Port V1 V2 V3SignalIndicator Зураг Bee 8 системийн холболтын схем 80