Улаанбаатар хотыг тогтворжуулах хэвтээ төлөвлөлт ба Их Британийн INUA-н Цар хүрээ тодорхойлох аргачлалыг хэрэгжүүлэх нь

Transcription

1 Улаанбаатар хотыг тогтворжуулах хэвтээ төлөвлөлт ба Их Британийн INUA-н Цар хүрээ тодорхойлох аргачлалыг хэрэгжүүлэх нь

2 Зохиогч Future Earth ХХК-ийн Катерин Аллинсон, The Ecological Sequestration Trust-г төлөөлж INUA-н Сэнди Макдаул, Лиза Чарлтон нар бичиж бэлтгэв. Талархал Энэхүү тайланг Гадаад хэрэг, хамтын нөхөрлөлийн яам болон Монгол улс дахь Британийн Элчин сайдын яамны сэтгэл харамгүй дэмжлэгтэйгээр, мөн INUA болон The Ecological Sequestration Trust-н өгөөмөр туслалцаатайгаар бэлтгэв он. Нүүрний зураг Катерин Алинсон, Манай веб хуудсаар зочлоорой: ecosequestrust.org Биднийг

3 Агуулга Гүйцэтгэлийн хураангуй... v Монгол улсад чадавх төлөвлөлтийн сайжруулсан хувилбар шаардлагатай байгаа тухай танилцуулга Нийслэл Улаанбаатар хот Өмнөговийн бүс Төслөөс гарах үр дүн INUA-н Цар хүрээ тодорхойлох төслийн аргачлал Mapping Complexity (Нарийвчилсан зураглал) хувийн чадвар болон сэтгэлгээний бэлэн байдал Radar Screening (Цар хүрээ тодорхойлох) стратегийн гүйцэтгэл болон сэтгэлгээний бэлэн байдал Баримт цуглуулах томилолт Үр дүн 1.1 ба Эрдэм шинжилгээний дугуй ширээний хурал (нэмэлт) Санхүүжилтийн оролцоо (нэмэлт) Цар хүрээ тодорхойлох төлөвлөлтийн форум Үр дүн 1.2, 2 ба Mapping Complexity (Нарийвчлалын зураглалаар) хувь хүмүүсийн профилийг гаргах Radar Screen - Цаp хүрээ тодорхойлох стратеги төлөвлөлтийн аргачлал болон нь Цар хүрээ тодорхойлох хичээл 2015 оны 2 дугаар сарын 6-ны өдөр Цар хүрээ тогтоох төлөвлөлтийн форумaac олж авсан гол туршлагууд Сэтгэхүйн загварчлалын гүнзгийрүүлсэн ярилцлагуудаас олж авсан гол туршлагууд Хэвтээ төлөвлөлтийн төслөөс гарах дүгнэлт ба саналууд Ухаалаг Улаанбаатар хот төслийг дэмжих техник туслалцааны программ References Annexes Annex A Fact finding mission visit 121 interviews Annex B Interim visit 121 interviews and Academics Round Table Annex C Financing visit 121 meetings Annex D In- depth cognitive modelling interviews Annex E Radar Screening visit 121 meetings Annex F Radar Screening Planning Forum Annex G Summaries of six project discussion groups and follow up sessions on 6 th February iii

4 Зургуудын жагсаалт Зураг 1 Сайжруулсан шийдвэр гаргахад оролцвол зохих сонирхлын бүлгүүдийн бүрэлдэхүүн 4 Зураг 2 Mapping Complexity (Нарийвчилсан зураглал) хувийн чадавх болон эрхэмлэх зүйлийн профиль... 6 Зураг 3 Radar Screening (Цар хүрээ тодорхойлох) стратегийн төлөвлөлтийн хэрэгсэл... 7 Зураг 4 Цар хүрээ тодорхойлох төлөвлөлтийн форумд оролцогчдыг салбарын төлөөллөөр хуваасан байдал Зураг 5 Сонирхлын бүлгүүд оролцсон байдал Зураг 6 Нарийвчлалын зураглалын профилийн жишээ Зураг 8 Зургаан өөр сонирхлын бүлгийн нэгтгэсэн профиль Зураг 9 Стратеги төлөвлөлтийн 5 чиглэлтэй Нарийвчлалын үндсэн хүрээ Зураг 10 Шийдвэр гаргах тавцангийн үндсийг тавих цаг хугацааны график Зураг 12 Хамтын ажиллагааны лабораторт зориулсан Санал болгож буй оюун санааны дэд бүтэц iv

5 Гүйцэтгэлийн хураангуй Энэхүү төсөл нь 2014 оны 1 дүгээр сараас 3 дугаар сарын хооронд ГХХНЯ-наас хэрэгжүүлсэн Монгол улсын оновчтой өндөр чанартай өсөлтийг дэмжих нь төслийн хүрээнд Экологийн хөгжил, хамгааллын сангаас 1 хийсэн техник, эдийн засгийн судалгаагаар 2 Улаанбаатар хотын өмнө тулгараад байгаа цаг уур, байгаль орчин, хүний хөгжлийн асуудлыг шийдвэрлэх нэгдсэн бодлого онцгой шаардлагатай байгаа тухай санал дэвшүүлсэн судалгааны үр дүнд суурилсан. Гагцхүү, Улаанбаатар хотын хөгжлийг удирдах нарийн түвэгтэй бэрхшээлүүд бодитоор оршин байгаа бөгөөд байгууллагуудын үнэт зүйлс, хандлага, ур чадвар ялгаатай байгаа нь ажлын үзүүлэлтүүд хуваагдмал, нэн тэргүүний зорилтууд зөрчилдсөн, Монгол улс өмнөө тулгараад буй тогтвортой хөгжлийн төлөвлөгөө болон бодлогыг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах салбар хоорондын уялдаа холбоо алдагдаx байдалд хүргээд байна. Үүний зэрэгцээ засгийн газaр тогтворгүй, байнгa өөрчлөгдөж, эдийн засаг 3 доройтож, ханшны уналт нэмэгдэж, ДНБ буурч, хурдтай хотжиж буй хүн ам ба цаг уурын болон байгаль орчны өөрчлөлтүүд гарах эрсдэл нэмэгдсээр байна. Энэхүү төслийн үндсэн зорилго нь дараахь зүйлсийг тодорхойлох аргачлалыг боловсруулах явдал юм. Үүнд: 1. ажлын үзүүлэлтийн болон сэтгэлгээний бэлэн байдлын жишгийг тогтоох 2. Улаанбаатар хотын хэвтээ төлөвлөлтийн чадавхыг өсгөсөнөөр: i. инновацийн сэтгэлгээний бэлэн байдлыг хөгжүүлэх ii. мэдлэг хуваалцах болон хамтарсан ажиллагааг нэмэгдүүлэх Монгол улсын удирдагчид нэн тэргүүний зорилтуудаа тодoрхойлох, мөн Улаанбаатар хотын ухаалаг тогтвортой зорилгуудыг хэрэгжүүлэх цаг хугацааг төлөвлөхийн тулд дараахыг боловсруулах шаардлагатай: 1. Xотын тогтвортой байдлын зорилтуудыг хөгжүүлэхээр Хамтарсан лаборатори 4 байгуулах 2. Улаанбаатар хотыг тавьсан зорилгодоо хүрэхэд нь туслах үзүүлэлт ба үйл явцыг хэмжих хэрэгсэл болох үзүүлэлтийн үндсэн хүрээг тодорхойлох Энэхүү төслийг онцгой хичээл зүтгэлийн оролцоотойгоор хэрэгжүүлсэн ба алсын зайнаас, түүнчлэн i) нүүр тулан уулзаж харилцан ярилцах замаар, ii) шинжлэн судлах сэтгэхүйн загварчлалын гүнзгийрүүлсэн ярилцлага хэлбэрээр, мөн iii) Хамтын ажиллагааны лабораторийн дагуу зохион байгуулсан Цар хүрээ тогтоох төлөвлөлтийн форумыг зохион байгуулах замаар хэрэгжүүлсэн. Монгол улсын тогтвортой хөгжлийн салбарын гол сонирхлын бүлгийнхэн, түүний зэрэгцээ эрдэм шинжилгээний ажилтнууд, гуравдагч болон хувийн салбарын төлөөлөгчдийг оролцууллаа. INUA Хэвтээ төлөвлөлтийн аргачлалыг өргөн хүрээтэй, нарийн 1 Экологийн хөгжил хамгааллын сан нь 2011 онд цаг уур, хүн ам зүй болон нөөцийн ховордол нэмэгдсэн хослол асуудал тулгараад буй үед өнөө үед хотын бүсийн хэмжээнд эрчим хүч, ус, хүнсний аюулгүй байдлыг сайжруулах өөрчлөлтийн алхмыг resilience.io нэгдсэн системийн загварыг хамтран ашиглах замаар хэрхэн хийж болохыг үзүүлэх зорилгоор байгуулагдсан. 2 Монгол улс тогтвортой ирээдүйд хүрэх зам - resilience.io техник эдийн засгийн судалгаа онд хөрөнгө, санхүүгийн тэнцэл 813 сая ам.долларын ашигтай гарсан нь 2013 оныхоос 43 хувь буюу сая ам.доллараар буурч, үүний улмаас Монгол дахь гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт 74 хувиар буурч, нийт 1,556.3 сая ам.доллар (Монгол Банк, 2014) хүрсэн байна. (Монгол банк, 2014) 4 Хамтарсан лаборатори болох хамтын ажиллагааны лаборатори гэдэг энэ үгийг ЭХХС-гийн загварыг байрлуулж, дамжуулан удирдах орон зайг тодорхойлохоор ЭХХС-гаас бодож олсон юм. v

6 түвэгтэй асуудлуудыг 5-чиглэлт үндсэн хүрээг ашиглан шийдвэрлэхэд нь туслах зорилгоор дээрx сонирхлын бүлгийнхэнд зориулан боловсруулсан ба үүгээр хөгжлийн нарийн түвэгтэй асуудлыг задлан шинжлэх, анхаарах шаардлагатай асуудлыг тогтоох, түүнчлэн хамгийн сайн үр дүнд хүрэхийн тулд нөөцийг хамгийн зөв байдлаар ашиглах зэргийг тогтоох боломжтой. Үүний үр дүнд Цар хүрээ тодорхойлох аргачлалыг боловсруулж хоёр замаар, үүнд i) хувь хүний чадавхыг дүгнэх, ii) Улаанбаатар хотын хэвтээ төлөвлөлтийн чадавхыг нэмэгдүүлэхийн тулд өөрийн эрхэмлэдэг зүйлсийг тодорхойлох замаар ашигласан болно. Тухайн оронд завсрын үеийн оролцоог хариуцан ажилласан Экологийн хөгжил, хамгааллын сангаас оруулсан нэмэлт хөрөнгө оруулалтын туслалцаатайгааp уг төслийг хэрэгжүүлэх хугацааны туршид оролцогсдын түвшин нь чадавх бүрдүүлэх төслийн бүх зорилгуудыг төлөвлөгөөнөөс илүү гаргаж, давуулан биелүүлсэн төдийгүй тодорхой саналуудыг дийлэнх олонхийн саналаар зөвшилцөж, түүнийг нь Улаанбаатар хотын зөвлөл, Байгаль орчин, ногоон хөгжил ба аялал жуулчлалын яам, Хүнс, хөдөө аж ахуйн яам, Барилга, хот байгуулалтын яам, Монгол улсын их сургууль, Тогтвортой хөгжлийн институт болон бусад олон байгууллагууд хүлээж аваад байна. Эдгээр нь: 1. Нээлттэй эх сурвалжийн мэдээлэл болон хараат бус найдвартай системүүдийн загварыг хүлээн авах цэг нь Тогтвортой хөгжлийн зорилтууд, Монгол улсын өөрийн Ногоон хөгжлийн зорилтууд болон Ухаалаг хот, мөн Цахим засаглалын хөтөлбөрийг амжилттай нэвтрүүлэх, хэрэгжүүлэх болон ажиглахад зайлшгүй шаардлагатай болоод байна. 2. Хоёр түвшинд үйл ажиллагаа явуулах Хамтын ажиллагааны лабораторийг (салбар хоорондын удирдах бүлэг) байгуулах: i) Эрдэм шинжилгээний дугуй ширээний хурлын үед тодорхойлсон өндөр түвшний салбар хоорондын баг болон ii) олон нийттэй хамтран ажиллах өргөн хүрээтэй тавцан. 3. Cистемтэй сэтгэлгээ, сайн төлөвлөлтийн xөгжлийг хурдасгах зорилгоор техникийн чадавхийг олон үетэйгээр бүрдүүлэх. Чадавх бүрдүүлэлт нь Монгол улсын онцлогт тохирсон, хэмжиж болох бөгөөд практик үр дүнд хүргэх, тус улсын эдийн засаг, тогтвортой хөгжлийн зорилтууд болох мэдээлэл ба загварчлал, албан ёсны сургалт ба олон нийтийн оролцоог хөгжүүлэхэд бие даасан байдлыг хангаж байx ёстой. Уг төслийн шууд үр дүнд дараахь хоёр үйл ажиллагааны зорилтыг тодрохойлсон. Үүнд: i) 3 сарын турш хийгдэх судалгааны төлөвлөгөөг гаргаж, шийдвэр гаргагч resilience.io тавцан болон төслүүдэд орж ирэх анхны хөрөнгө оруулалтын санг бий болгож 2-3 жилийн дотор хэрэгжүүлэх төлөвлөгөө ii) Тогтвортой хөгжлийн институтаас Монгол улсын их сургууль (МУИС), Улаанбаатар хот, холбогдох яамд, Монголын Банкны холбоо, бусад байгууллагууд болон гуравдагч салбарынхантай хамтран Улаанбаатар хот, түүнчлэн бусад бүсүүдэд resilience.io тавцанг удирдах Хамтын ажиллагааны лабораторийн төвийг байгуулах. Үүний хажуугаар, resilience.io болон гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтад хоюуланд нь зориулсан санхүүгийн загвар дээр Улаанбаатар хот бa зарим сонгосон хөгжлийн банкуудтай хамтран ажиллаж байна. vi

7 1. 1. Монгол улсад чадавх төлөвлөлтийн сайжруулсан хувилбар шаардлагатай байгаа тухай танилцуулга 2009 оноос хойш ашигт малтмалын баялаг дээр тулгуурлaсан Монгол улсын ДНБ дунджаар 12 хувь болон эрс нэмэгдсэн боловч дэлхийн зах зээл дээр түүхий эдийн бүтээгдэхүүний үнэ саяхaн унасантай холбоотойгоор, мөн бүтцийн болон засаглалын тогтворгүй байдал, гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт буурч, засгийн газрaac зарцуулалт болон зээлийг эрс нэмэгдүүлж байгаа зэргээс үүдэн шинэ засгийн газар болон холбогдох захиргааны байгууллагуудын өмнө Монгол улсын нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийн замыг алдагдуулахгүй хадгалах хариуцлага тулгараад байна (Азийн сан, 2014; АХС, 2014). Гэхдээ, дотоодын хэрэглээ нь эдийн засгийн гол хөшүүрэг ба Монгол улс өөрийн эдийн засгийн баазыг төрөлжүүлэхэд болон санхүү, засаглалын асуудалд ихээхэн анхаарал тавьж байна. Монгол улс байгалын баялаг бүхий, 80 хувь нь хөдөө аж ахуйн зориулалттай, 11 хувь нь ойжуулсан, зөвхөн 1 хувь нь хотжуулсан нийт сая хавтгай дөрвөлжин км өргөн уудам газар нутагтай. Гео дулаан, нарны болон салхины асар их нөөцтэй атлаа сэргээгдэх эрчим хүчний хэрэглээ нь Төв болон Зүүн Азид хамгийн бага 3.2 хувьтай. Монгол улсын нэг хүнд ногдох CO 2 ялгаруулалт нь 4 тонн ба дэлхийд дээгүүр ордог орнуудын нэг юм (Дэлхийн Банк, 2010). Улаанбаатар хотын агаарын бохирдол эрүүл мэндэд аюултай бөгөөд Туул, Орхон, Бороо голыг бүгдийг нь хэтрүүлж ашигласанаас болон бохирдол, цаг уурын өөрчлөлт, усны сав газрыг буруу ашигласанаас болоод Монгол улсын усны нөөц ноцтой түвшинд очоод байгаа бөгөөд (НҮБ, Aquastat Mongolia, 2011) зарим газарт цөлжилт ихээхэн тархаад байна. Байгаль орчинд учирсан хохирол 1.16 их наяд төгрөг буюу 0.59 тэрбум ам.доллар хүрсэн тооцоо гарчээ (Байгаль орчин, ногоон хөгжлийн яам, Дагвадорж, 2012). Эерэг мэдээ гэвэл, Монгол улс өөрийн байгалийн болон нийгмийн капитал болох газар шороотойгоо гүн холбоотой байдаг тул үе үеийн засгийн газар хурдтай хотжиж буй бусад дундаж орлоготой улс орнуудын жишээг дагах сонирхол багатай бөгөөд төлөвлөгөөнд багтаагүй аж үйлдвэрийн хөгжлийн муу үр дагаварыг алгасах сонирхолтой байна. Засгийн газраас ногоон болон тогтвортой хөгжлийн зорилтуудыг эдийн засгийн зорилтуудын хамт тодорхойлж, 2010 онд Улс орнууд хүлэмжийн хийн ялгарлыг бууруулах үндэсний хөтөлбөрийг боловсруулан гаргаж, 2014 онд Ногоон хөгжлийн бодлогыг усны нөөцийн менежментийн нэгдсэн (болон бусад) төлөвлөгөөний хамт баталсан билээ. Ногоон хөгжлийн бодлогын стратегийн нэн тэргүүний 1 дэх зорилт нь тогтвортой хэрэглээ болон үйлдвэрлэлийн загварыг байгалийн баялагын нөөцийг үр ашигтай ашиглан, хүлэмжийн хийн ялгаруулалтыг бууруулж, хог хаягдлыг бууруулах замаар дэмжих явдал бөгөөд 2030 он гэхэд эрчим хүчний салбарт хүлэмжийн хийн ялгаруулалтыг 20 хувиар бууруулж, эрчим хүчний үр ашгийг нэмэгдүүлж, 2020 он гэхэд нийт эрчим хүчний үйлдвэрлэлд сэргээгдэх эрчим хүчний эзлэх хувийг 20 хувь хүртэл нэмэгдүүлнэ (Ногоон хөгжлийн бодлогo, 2014). Улаанбаатар хотыг 2030 он хүртэл хөгжүүлэх Mастер төлөвлөгөөнд дурьдсанаар, энэ зорилгоо биелүүлэхэд нь уул уурхайн салбараас засгийн газрын улсын санд орж ирэх хөрөнгө болон хувийн салбарын хөрөнгө оруулалт, мөн өсөн нэмэгдэж буй ДНБ-ний өгөөж зэрэг эх үүсвэрээс санхүүжүүлэхээр заасан байна (Барилга хот байгуулалтын яам, 2013). Эдгээр зорилтыг нь сайшаалтай боловч, зөрчилдсөн хэрэгцээтэй, уялдаа холбоогүй ажилладаг яамдтай, хязгаарлагдмал дотоод төсөв бүхий ийм ээдрээтэй оронд төлөвлөгөө гаргах чадвар, гаргасан төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх хоёрын дунд ихээхэн зөрүү байна. Xэдийгээр Улаанбаатар хот нилээд амжилттай ажиллаж, ЖАЙКА, ГОУХАН, Азийн сан зэрэг олон улсын санхүүжүүлэгчид гарч ирсэн ч, ялангуяа Монгол улсын хувьд Япон улстай худалдааны 1

8 хэлэлцээр хийж 5 (Блумберг, ) эдийн засгаа сэргээх ганцхан боломж нээгдээд байгаа өнөө үед нэгдсэн төслүүдийн тухайд мэдээлэлд суурилсан шийдвэр гаргах чадвар, нэн тэргүүний зорилтуудыг тодорхойлох, өргөн далайцтай санхүүжилт босгохоос эхлээд төсөл хэрэгжүүлэх нь ихээхэн бэрхшээлтэй байсаар байна. Сайжруулсан нэгдсэн хувилбарын төлөвлөлт онцгой шаардлагатай байгааг хоёр товч жишээн дээр дор харуулах болно Нийслэл Улаанбаатар хот Улаанбаатар хот дунджаар PM2.5 тоосонцортой, агаарын бохирдол 64 ug/m3 байгаагийн ихэнх нь нүүрc түлж халааx, хоол хийх зориулалттай зуухнаас үүдэлтэй бөгөөд, үүний улмаас Улаанбаатар хот хэт бохирдолтой дэлхийн хотуудын тоонд багтдаг (ДЭМБ, 2011). Агаарын бохирдлын улмаас 10 хүн тутмын 1 нь нас барж, ургийн гажигтай хүүхэд төрж байгаагаас гадна оны хооронд амьсгалын замын өвчнөөр өвчлөгсдийн тоо 45 хувиар нэмэгдсэн байна. Өнгөрсөн 10 жилийн хугацаанд хүн амын тоо 1.31 сая буюу нийт хүн амын 45 хувийг эзлэх хүртэл өсч, уулын зах хаяагаар төлөвлөгдөөгүй гэр хороололуудын тоо нэмэгдсээр байгаа юм. МХЗ-ын хөтөлбөр, мөн Олон нийтийн үндсэн төлөвлөгөөний дор хөгжлийн төлөө Олон нийтийн хөгжлийн зөвлөлийг байгуулсан хэдий ч зам тээвэр, хатуу хаягдлын менежмент болон халаалтын эрүүл сурвалж зэрэг нь удирдах байгууллагуудын хувьд бэрхшээлтэй асуудал болоод байгаа бөгөөд хотод шинээр ирж суурьшсан хүн амын дийлэнх хувьд дутагдалтай хэвээр байна. Найдвартай мэдээлэл болон эрчим хүч, зам тээвэр, эрүүл ахуйн асуудлыг шийдэх нэгдсэн систем байхгүй байгаа нь нийслэлийнхэнд үзүүлэх үйлчилгээний хүндрэлийг нэмэгдүүлж байна Өмнөговийн бүс Монгол улс сүүлийн хэдэн жил дэд бүтцэд хөрөнгө оруулахын тулд Өмнөговийн бүсийн уул уурхайн баялагтай холбож нилээд зээл авсан. Уурхайгаас эх орондоо баялаг бий болгосон хэдий ч залгамж халаагүй улс төр, амласан нөхөн төлбөр хийгдэхгүй байх, усаар гачигдах, малчдын амьдралд саад бэрхшээл учрах, нүүж сууx, ойр орчмын сумдын хүн ам хурдацтай өсч буй байдал, олон нийтийн эрүүл мэнд, эрчим хүчээр хангагдахад учирч буй бэрхшээл зэргээc үүдэн тус бүс нутагт өргөн хүрээтэй явуулж буй олборлох үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа нь орон нутгийн иргэдийн аж амьдралд эсрэгээр нөлөөлсний улмаас тэдний дургүйцлийг төрүүлж эхэлсэн юм (Mine Watch 2014). Нийгэм ба байгаль орчинд яг ямар хохирол учирсныг тооцох боломжгүй бөгөөд түүнтэй адил, жишээ нь, дараах зүйлсийн нөлөөлөх байдлыг дүгнэх нэгдсэн систем байхгүй байна: уурхайн хэрэгцээнд усархаг давхрага эсвэл гүний худагнаас ус авахын эсрэг цаг уурын өөрчлөлтийн улмаас тунадасны хэмжээ багасах; бэлчээрийн эрх мэдэл, өсөн нэмэгдэж буй малын тоо хэмжээ, үүнээс бэлчээр нутгийн цөлжилтөд нөлөөлөх байдлын эсрэг зуднаар (өвөл нь эрс хүйтэрч, цас орох ба зун нь залгаад ган болдог) үрэгдэх мал сүргийн тоо; мөн орон нутагт уурхайтай холбоотой химийн хордлого гарсан явдал, түүний нутгийн хүн амд үзүүлэх нөлөө. Эдгээр нийгэм, байгаль орчин, эдийн засгийн өрийг төлөх, дахин санхүүжүүлэх ёстой бөгөөд Монгол улсад найдвартай бизнес хөгжүүлэхээр хурдацтай хөгжиж буй Өмнөговийн Цогт-Цэцгийтэй ижил хотууд руу хөрөнгө оруулагчдыг татахын тулд нотолгоон дээр суурилсан мэдээлэл, статистик тоо баримт байх шаардлагатай (The Economist, ). 5 Улаанбаатар хотод шинээр барих онгоцны буудлын санхүүжилтэд зориулсан 36.8 тэрбум иений ($308 сая) зээлийг оролцуулсан Эдийн засгийн түншлэлийн гэрээ нь Монгол, Япон улсын хооронд худалдаа, хөрөнгө оруулалт, үйлчилгээний урсгал ба хүмүүс хамтран ажиллахад туслалцаа үзүүлэх зорилготой. 2

9 Нөөцийн нэгдсэн менежмент дутагдалтай байгаа асуудлыг шийдвэрлэхээр санал болгосон шийдлийн нэг хэсэг нь 2013 онд Монголын Банкны холбооноос санаачилан эхлүүлсэн Тогтвортой санхүүжилтийн хөтөлбөр 6 бөгөөд үүнийг шаардлагатай хэрэгсэл болон сургалтын хамт i) засгийн газрын нээлттэй эх сурвалжийн хөтөлбөрүүд болон дотоодын судалгааны байгууллагуудаар дамжуулан, хиймэл дагуулын туслалцаатайгаар одоо дэлхий даяар хүртэх боломжтой мэдээллийг зөв ашиглаж, шинжилгээ хийхээр, мөн ii) хөрөнгө оруулалт хийхийн өмнө эрсдлийн болон хувилбарын шинжилгээг сайтар ойлгож мэдэхээр үүсгэсэн байна. 2. Төслөөс гарах үр дүн Энэхүү хэвтээ төлөвлөлтийн чадавх бүрдүүлэх төслийн үр дүнд дараахь зүйлсийг тодорхойлох аргачлалыг боловсруулна: 1. ажлын үзүүлэлт ба сэтгэлгээний бэлэн байдлын жишгийг тогтоох 2. Улаанбаатарын хэвтээ төлөвлөлтийн чадавхийг дээшлүүлснээр: i. сэтгэлгээний бэлэн байдлын инновацийг хөгжүүлэх ii. мэдлэг хуваалцах ба хамтын ажиллагааг нэмэгдүүлэх Монгол улсын удирдагчид нэн тэргүүний зорилтуудаа тодорхойлох, мөн Улаанбаатар хотын ухаалаг тогтвортой зорилтуудыг хэрэгжүүлэх цаг хугацааг төлөвлөх чадвартай байхын тулд дараахыг боловсруулах шаардлагатай: 1. Тус хотын тогтвортой байдлын зорилтуудыг хөгжүүлэхээр Хамтын ажиллагааны лаборатори 7 байгуулах 2. Улаанбаатар хотыг тавьсан зорилгодоо хүрэхэд нь туслах үзүүлэлт ба үйл явцыг хэмжих хэрэгсэл болох Үзүүлэлтийн үндсэн хүрээг тодорхойлох Уг аргачлалын урьдчилсан нөхцлүүд болон хоёр зорилтын тухай дор дурьдсан ба өмнө нь 121 уулзалтын хүрээнд болон Зураг 1 дээр харуулсан Цар хүрээ тодорхойлох төлөвлөлтийн форумд салбар хоорондын төлөөлөгчдийг сайтар хамруулах сонирхлын бүлгүүдийн зураглал бий. 6 Монгол улсын хөрөнгийн санхүүжилтийн 95 хувийг банкны салбар оруулдаг бөгөөд 2015 оны 1 дүгээр сараас эхлэн Монгол улсын Тогтвортой санхүүжилтийн зарчмууд ба салбарын зөвлөмжүүдийг хэрэгжүүлж эхэлнэ. 7 Хамтын ажиллагааны лаборатори гэдэг нь нэгдмэл эрхэмлэх зүйлс дээр тулгуурласан бүхнийг багтаасан шийдвэр гаргах зориулалттай хамтарсан лаборатори юм. 3

10 Улсын болон орон нутгийн засаглалын систем Бүсийн болон олон улсын зах зээлийг тооцсон эдийн засгийн систем Төрийн удирдлагын яамдууд Улсын ногоон хангамж Хөгжлийн банкууд мөн механизмууд - АХБ, ШУОУС /ДБ, ХХБ, Хас, Sumitomo(НУАС, АХХС) Төрийн мэргэжлийн агентлагууд болон байгууллагууд Аймаг сумын зөвлөлүүд Олон талт- сонирхлын бүлгүүдийн санаачлагууд (Олон нийт, Төр, олон улсын байгууллагууд) Хувийн хэвшил, тэтгэгч группууд болон холбоод Холбоотой секторууд эрчим хүч, тээвэр, ус, эрүүл ахуй, хаягдал Хамтын ажиллагааны лаборатори Парадигмийн шилжилтийн мэдлэгийн систем ба технологийн өөрчлөлт Их сургуулиуд ба мэргэжлийн тэнхимүүд Шинжлэх ухаан ба үйлдвэрлэлийн судалгааны институци/зөвлөл Олон нийт ба соёлын систем Нэмэгдэх байгууллагууд Олон нийтийн группууд Олон улсын ТББ- ууд эрчим хүч, тээвэр, ус, эрүүл ахуй, хаягдал НҮБ ын гэр бүл ТББ- ууд Зураг 1 Сайжруулсан шийдвэр гаргахад оролцвол зохих сонирхлын бүлгүүдийн бүрэлдэхүүн 4

11 3. INUA-н Цар хүрээ тодорхойлох төслийн аргачлал Энэхүү төслөөр тогтвортой эдийн засгийн хөгжлийн чадавхийг Монгол улсад бүрдүүлэхээр олон салбарын төлөөлөл болох 8-20 удирдлагыг INUA-н сайжруулсан хэвтээ төлөвлөлтийн Цар хүрээ тодорхойлох төслийн аргачлалыг ашиглана. Өмнөх ажил дээрээ тулгуурлан, гол сонирхлын бүлгийн төлөөлөгчдийг тодорхойлж уулзсанаар төслийн оролцоог дараах байдлаар хэрэгжүүлсэн i) нүүр тулж харилцан танилцах, ii) гүнзгий тандан турших сэтгэхүйн загварчилсан ярилцлага, мөн iii) хамтран зохион байгуулах Цар хүрээ тодорхойлох төлөвлөлтийн форум Цар хүрээ тодорхойлох аргачлал нь INUA-н Бизнесийн сургуулиас үүдэлтэй бөгөөд том компаниуд ирээдүйгээ төлөвлөхөд нь туслах зорилгоор боловсруулсан юм. INUA-н хэвтээ төлөвлөлтийн нэг хэсэг болох Цар хүрээ тодорхойлолт нь сонирхлын бүлгийнхэнд том хэмжээний, төвөгтэй асуудлуудыг шийдвэрлэхэд туслана. Энэ нь 5-чиглэлийн үндсэн хүрээг багтаасан байдгаараа хүмүүст төвөгтэй асуудлыг шинжлэх, анхаарал шаардлагатай байгаа асуудлыг дүгнэх, мөн баялгийг хамгийн үр ашигтайгаар ашиглан хамгийн амжилттай үр дүнд хүрэх боломжийг тус тус олгоно. Энэ нь мөн зөрчилдөөнтэй болон эргэлзээтэй үед өөр байдлаар хандаж бодит амжилтад хүрэх шинэ арга замыг олох, тэдгээрийг шийдвэрлэхэд тусалдаг. Улаанбаатарт бид баримт цуглуулах томилолтоор очиж, ажилладаг салбарыг нь харж, сонгон уригдсан оролцогсдоос тэдэнд өөрчлөлт хийх шаардлага байгаа эсэх талаар санаа бодлыг нь, мөн өөрчлөлт хийхэд тэдний зүгээс нөлөөлөх нөлөө зэрэг асуудлаар гүнзгийрүүлсэн ярилцлагыг авсан. Ярилцлагын зорилго нь сонирхлын бүлгийн төлөөлөгчдийн санаа бодлыг ойлгох, оролцоог бүрдүүлэх, мөн Улаанбаатар хоттой тогтвортой хөгжлийн салбарт амжилттай хамтран ажиллах стратегид хэрэгтэй зарим соёлын болон үйл ажиллагааны урьдчилсан нөхцлийг олж тогтоох явдал байлаа. Сүүлийн Төлөвлөлтийн форумд өөр өөр сонирхлын бүлгийн хүсэл тэмүүлэл, сорилт ба зорилгыг тодорхойлохоор гол сонирхлын бүлгийн төлөөлөгчдийг оролцуулсан. Цар хүрээ тодорхойлогч нь бүхий л санаачлагыг хурдасгаж, нэмүү өртөг авчрах зорилгоор бүх сонирхлын бүлэгт алсын хараа, гүйцэтгэл, хөрөнгө оруулах боломж, хамтын ажиллагаа, боловсрол зэрэг олон талыг хамарсан найдвартай стратегийг боловсруулах үндсэн хүрээг санал болгосон. Ийм түвшний тодорхой мэдээлэл нь Улаанбаатар хотыг хөрөнгө оруулалт татах таатай газар болгон харагдуулах юм. Энэхүү аргачлалыг Төлөвлөлтийн форумаас гадна бусад зүйлд ч ашиглах боломжтой. Оролцогсод тэдгээр загваруудыг сонгон, аль ч түвшинд ашиглаж болох ба ингэснээр чадварыг Нийслэл Улаанбаатар хотыг ирээдүйд удирдах хүмүүст дамжуулан шилжүүлнэ. Цар хүрээ тодорхойлох аргачлалыг боловсруулж хоёр замаар, үүнд i) хувь хүний чадавхыг дүгнэх, ii) Улаанбаатар хотын хэвтээ төлөвлөлтийн чадавхыг нэмэгдүүлэхийн тулд өөрийн эрхэмлэдэг зүйлсийг тодорхойлох замаар ашигласан. 5

12 3.1 Mapping Complexity (Нарийвчилсан зураглал) хувийн чадвар болон сэтгэлгээний бэлэн байдал Зураг 2-т харуулсан Нарийвчилсан зураглал нь бие даасан сонирхлын бүлгийг оролцуулан хамгийн боломжит үр дүн гаргахуйцаар тэдний авъяасыг хэрэгжүүлнэ. Энэ нь бас 5 чиглэлийн Цар хүрээг тодорхойлох аргачлалын тухай мэдээллийг харуулна. Нарийвчлалын авъяастан Байгууллагыг удирдах уян хатан байдал Нөхцлийг удирдах мэргэжилтэн Дүн шинжилгээ Шалтгаан үр дагавар Логик Амжилт Ончтой бодол Саруул ухаан Нотолгоо Дэг журам Төлөвлөлт Протокол Найдвартай байдал Нарийвчлан анхаарах Хяналт хамгаалалт Зан уламжлал Өөрчлөлтийг удирдах Өөрийгээ удирдах Итгэлтэй байх Өөрийгээ таних Суралцах Эрэгцүүлэл Тэнцвэртэй байдал Биеэ авч явах байдал Хяналт Эрэл хайгуул Боломж Бэрхшээл Бүтээлч чанар Шинэчлэлт Инноваци Шинэ санаа Уялдаа холбоо Оролцоо Харилцан ойлголцол Багаар ажиллах Суралцах Бусдыг ойлгох Харилцаа Зохицуулалт хийх Харилцааг удирдах Зураг 2 профиль Mapping Complexity (Нарийвчилсан зураглал) хувийн чадавх болон эрхэмлэх зүйлийн Mapping Complexity чадавхыг 3 бүсэд өсгөнө: инноваци, амжилт, хамтын ажиллагаа, хэрэгжүүлэлт мөн хувийн мэдлэг зэрэг 5 нарийвчилсан чиглэлээр хувийн чадавхын жишгийг тогтооно. өөр өөр сэтгэлгээний бэлэн байдалтай сэтгэх чадварыг ойлгон дэмжих болон нэгтгэх чадварыг бүгдийг нь эзэмшихийн тулд бие дааж хөгжүүлэх шаардлагатайг харуулна. Энэхүү аргачлал нь жишээлбэл, бүх талбарт инноваци, үүний дотор явцын дунд инноваци яагаад хэрэгтэй болохыг; авъяас чадвар болон найдвартай гүйцэтгэх чадваргүйгээр шинэлэгээр сэтгэх нь ямар ч үнэ цэнэгүй болохыг харуулна. Ирээдүй төлөвлөлтөд мэдлэг хуваалцах форумын үнэ цэнийг ойлгох - найдвартай стратеги боловсруулахад бүгдийн авъяас чадвар шаардлагатай болсон үед багийн хамтын ажиллагаа хэрэгтэйг тодорхойлох Үүнээс ерөнхий ойлголцол, мэдлэгээ хуваалцах аргачлал болон цэгцтэй сэтгэх загвар зэрэг бүх үндсэн чадвар бий болно. Төлөвлөлтийн форумд оролцогчид их эртнээс өөрсдийн бус төслүүдийг дэмжиж эхэлснийг форум дээр харсан. 6

13 3.2 Radar Screening (Цар хүрээ тодорхойлох) стратегийн гүйцэтгэл болон сэтгэлгээний бэлэн байдал Зураг 3-т байгаа Radar Screening (Цар хүрээ тодорхойлох) төсөл нь сонирхлын бүлгийнхэнд тэдний олон давхрагатай, төвөгтэй төслүүдийг хялбарчлах аргачлалыг харуулж байна. Зураг 3 Radar Screening (Цар хүрээ тодорхойлох) стратегийн төлөвлөлтийн хэрэгсэл Энэ нь төслийн үр дүн тус бүрийг Улаанбаатар хотын хэвтээ төлөвлөлтэй зохицож байхаар зохион байгуулсан процесс юм. 1. Цар хүрээ тодорхойлох төслийн Нотлох баримтын чиглэл нь зэрэглэл тогтоох, хугацаа, бүтэц, стандарт, засаглал зэрэг гүйцэтгэлийн хэмжүүрийг тогтооно. Үүний үр дүнд үйл ажиллагаа болон гүйцэтгэлийн стандартууд ойлгомжтой болж, бүх талууд зөвшилцөнө. 2. Эрэл хайгуулын чиглэлд юу, хэд, хэр хол, хотын сэтгэхүй хэр том байж чадахыг харуулсан Хэвтээ төлөвлөлт байна. Гэхдээ энэ нь мөн дэлхий дээр болон дотоодод болж буй үйл явдлууд, цар хүрээ тодорхойлоход тооцон бодох шаардлагатай асуудлуудыг авч үзнэ. Үүний үр дүнд стратеги тодорхой болно. 3. Инновацийн сэтгэлгээний бэлэн байдал нь Гүйцэтгэлийн чиглэлд гарч ирэх ба үүний үр дүнд өөрчлөлт хийгдэнэ. Энэ чиглэлд маш сайн шинэ санаанууд хэрэгжинэ; 7

14 хугацаанд нь гүйцэтгэх, төсөвт багтаах, зөвшөөрөгдсөн стандартын дагуу хийсэн эсэхийг хянах төслийн мөрдөх системийн дагуу хүмүүстэй хариуцлага тооцно. 4. Оролцоо чиглэлийн гол анхаарах ойлголт нь мэдлэг хуваалцах болон хамтран ажиллах явдал юм. Энэ чиглэлд төслийн оюун ухааны дэд бүтцийг зөвшилцсөн, сонирхлын бүлгүүд тодорсон, нөлөөлөх стратегийг боловсруулсан байна. Энэ нь Хамтын ажиллагааны лаборатори юм. 5. Тав дахь чиглэл нь - Үйлдвэрлэл энэ нь төслийг явцын дунд хянаж дүгнэнэ: гүйцэтгэлийн үндсэн хүрээ, үүнийг хэмжих багажууд болон амжилтад хүрэхэд туслах шат дамжлагууд. Энэ нь багуудын ердийн уулзалт хурлын тойм, эсвэл бүх чиглэлийг нэгтгэсэн, бодит цаг хугацаанд эргэх холбоотой онлайн процесс байж болно. Энэхүү аргачлалыг хэрэглэснээр гүйцэтгэх чадавх өснө; энэ нь оношлох процесс, мөн олон давтагддаг ажиллагааны үндсэн хүрээ ба төсөл хэрэгжүүлэгчдэд зорилгоо тодорхойлох, шийдвэрлэсэн зөвшилцөлдөө хүрэх, цаг хугацааг төлөвлөх мөн нөөц баялагт хүрэхэд туслана. Тэд үүнийг бүтэц, хэрэгжүүлэлт, санхүүжилт, оролцоо гэх мэт ирээдүйн төлөвлөлтийн бүхий л хүрээнд хэрхэн ашиглахад суралцах ба энэ нь стандартын өндөр бүтээмжид хүргэх энгийн бөгөөд найдвартай үндсэн хүрээ юм. Энэ аргачлал нь Улаанбаатарын хэвтээ төлөвлөлтийн чадавхыг даруй нэмэгдүүлж, мөн хамтарсан төлөвлөлтийн болон ирэх саруудад тогтвортой эдийн засгийн хөгжилтэй холбоотой шийдвэр гаргахад шаардагдах хөрөнгө оруулалтын хэрэгслэлийг хэрэгжүүлэх болон ашиглалахад хотыг сайтар бэлтгэнэ. 4. Баримт цуглуулах томилолт Үр дүн 1.1 ба 2.4 Улаанбаатарт баримт цуглуулах томилолтоор 2014 оны 10 сарын ний хооронд ГХХНЯ, Монгол улсад суугаа Британийн элчин сайдын яамны дэмжлэгтэйгээр Future Earth алсын зайнаас оролцон гүйцэтгэсний дараа Экологийн хөгжил хамгааллын сан ба INUA хоёр хэрэгжүүлсэн. Энэ үеэр Экологийн хөгжил хамгааллын сангийн Питер Хээд, INUA с Санди МкДоуэл, Лиза Чарлтон нар 30 хүнтэй биечлэн уулзаж ярилцлага авсан юм. (Уулзалтын нэрсийн жагсаалтыг Хавсралт А-с үзнэ үү) Үүний зорилго нь чадавхийг хэрхэн бүрдүүлэхийг шинжлэх, мөн Цар хүрээг тодорхойлох аргачлалыг тохируулан хэрэглэх явдал байсан ба Монголын өндөр чанартай тогтвортой өсөлтийг дэмжих нэрийн дор ГХХНЯ-ны санхүүжилтээр хэрэгжсэн анхны төслийн үед олдсон нотолгоог хэрэгжүүлэхийн тулд Экологийн хөгжил, хамгааллын сангийн resilience.io хөрөнгө оруулалт болон төлөвлөлтийн шийдвэр гаргах тавцан нь Монгол улсад уян хатан, тогтвортой хөгжлийн төлөвлөлт ба хөрөнгө оруулах шийдвэр гаргахад ил тод байдлыг нэмэгдүүлэх тохиромжтой шийдэл болох, мөн суурь нотолгоог нэмэгдүүлэх боломжтой гэсэн санал орж ирсэн юм. Чадавх бүрдүүлэх дасгалын явцад 9 сарын дараа дэмжлэг ямар түвшинд байх талаар асуултууд гарсан ба үүний хариулт нь олон салбартай засаглалын бүтцийг эх орондоо хөгжүүлэн, загварыг хэрэгжүүлэх, мөн энэ бүтцийн суурийг тавих дотоодын санхүүжилтийн асуудлыг нь шийдвэрлэх техникийн болон удирдлагын хангалттай мэдлэг туршлага байгаа эсэхээс шалтгаална. 8

15 Экологийн хөгжил, хамгааллын сангийн resilience.io тавцангийн үндсэн ажлыг Монголд дэмжих олон салбарын сонирхлын бүлгийн өргөн сүлжээ шаардлагатай байгаа нь илт мэдэгдэж байсан ба энэ нь бүх салбараас ярилцлагад оролцогчид манай багийг бусад боломжит нөлөө бүхий хүмүүстэй холбож өгөхөд бэлэн байгаагаас харагдаж байлаа. Ажлыг дэмжих чадавх нь нэн даруй шийдвэрлэх асуудал болоод байгаа ба ялангуяа энэ нь дээд төвшний судалгааны боловсролд шаардлагатай байна. Боловсрол нь нийгэмшүүлэх, мөн ард иргэдийг ажилд өргөнөөр оролцуулах, ялангуяа зах хөдөө нутгийн болон бололцоо багатай хэсгийг хамруулах арга хэлбэр болох нь харагдаж байсан. Засгийн газрын дээд төвшний албаныхантай холбоо тогтоох ажлын дагуу Хотын захирагч Бат- Үүл, Оюун сайд 8 (Байгаль орчин, ногоон хөгжлийн яам), дэд сайд Цогтгэрэл (Хөдөө аж ахуй, дэд бүтцийн яам) мөн төрийн нарийн бичгийн дарга Отгонжаргал (Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын яам), үүнээс гадна хувийн хэвшлийн болон гуравдагч салбарын оролцогчид сэтгэхүйн зураглал болон хөгжлийн төслийн хэвтээ төлөвлөлтийн бэлтгэл ажлыг хийхэд оролцсон ба энэ нь төслийн дараагийн шатанд бас үргэжилсэн юм. Байгаль орчин, ногоон хөгжлийн яамтай нягт холбоотой ажилладаг Монгол улсын их сургуульд шинээр байгуулагдсан Тогтвортой хөгжлийн институт (ТХИ) нь (их сургууль дах судалгааны багтай холбоотой) бусад бүх төстэй мэргэжлийн судалгааны байгууллагуудын төв болж resilience.io тавцанг зохион байгуулах боломжтой гэж санал орж ирсэн. Сайдын зөвлөх асан, 2014 онд батлагдсан Ногоон хөгжлийн бодлогыг санаачлагчдын нэг, Др Тогтохын Чулууны нөлөөгөөр Тогтвортой хөгжлийн институт нь улс төрийнхэнтэй зохимжтой сайн харилцаатай байдаг. 5. Эрдэм шинжилгээний дугуй ширээний хурал (нэмэлт) 2014 оны 11-р сард засгийн газар өөрчлөгдөн шинэ засгийн газар байгуулсан улс төрийн өөрчлөлтөөс шалтгаалан Цар хүрээ тодорхойлох төлөвлөлтийн форумын төгсгөлийн шатыг 2015 оны 1, 2 дугаар сар хүртэл хойшлуулах шийдвэрийг Монгол улс дах Британийн ЭСЯ-тай зөвшилцөн гаргасан. Төслийн зорилго, эрч хүчийг алдуулахгүй байх зорилгоор Экологийн хөгжил, хамгааллын сан нь энэ төсөлд жинтэй хувь нэмэр оруулан, хөрөнгө оруулалт хийх шийдвэр гаргаж 2014 оны 12-р сарын 14 нөөс 12-р сарын 18-ний өдрийн хооронд Монголд очиж улс төрийн өөрчлөлтөд бага өртсөн хэдий ч улсын тогтвортой хөгжлийг жолоодон, баталгаажуулдаг чухал салбар болох Эрдэм шинжилгээний салбарын дугуй ширээний хурлыг Британийн ЭСЯ дээр зохион байгуулсан юм. Future Earth-н төслийн менежер дөрвөн институтын эрдэмтэдтэй холбогдсон ба 12-р сарын 17- нд болсон Дугуй ширээний хуралд 14 эрдэмтэн оролцсон (хурлын ирцийн жагсаалтыг үз). Дугуй ширээний хурлыг тэргүүлэн Тогтворжилтын институтын захирал Др Чулууны Тогтох, мөн МУИС-иас Чоймаагийн Лодойравсал болон Ганболдын Амарсанаа, бусад судалгааны байгууллагуудаас Эдийн засгийн бодлого, өрсөлдөх чадварын судалгааны төвийн ерөнхий захирал Лакшми, Эдийн засгийн судалгааны институтийн захирал Түвшинтөгс нар дэмжин оролцов. 8 Эдгээр албан тушаал нь 2014 оны 10 сарын байдлаар бөгөөд 2014 оны 11 сард засгийн газар солигдохоос өмнө болно. 9

16 Ярилцлагаар resilience.io төлөвлөлтийн загварыг дараах байдлаар тодорхойлов: Нээлттэй өгөгдлийг хөгжүүлэх (жиших, лизенцлэх, каталогижуулах болон хамтран ашиглах), статистик мэдээлэл, бодлого ба стандартын 9 ашиглалтыг нэмэгдүүлэх, мөн загварын чадавхыг нэмэгдүүлэх замаар Ухаалаг Улаанбаатар хот болон Цахим Засгийн газар хөтөлбөрийг бүрэн дэмжиж байна. Сонирхлын бүлгүүдэд олон улсын санхүүжилтээр мөн төр, хувийн хэвшлийн түншлэлээр аль төслийг хэрэгжүүлэх талаар шийдвэр гаргахад нь тусална. Цаг уурын өөрчлөлт, малын бэлчээрийн өөрчлөлтөөс үүдэн шилжин суурьшснаас үүсэх хөдөө орон нутаг дах эдийн засгийн алдагдлыг багасгах, цаг уурын улирлын урьдчилсан мэдээллийг сайжруулж, нийгэм эдийн засгийн үр өгөөжийг дээшлүүлж экосистемийн хямралыг багасгана. UNEP PAGE T21 төсөл дээр суурилдаг бас холбоотой ажилладаг бөгөөд, Нийслэлийн маркетингтэй шууд холбоотой Монгол улсын 3 бүсийн орчимд эдийн засгийн дүн шинжилгээ хийх болон кластерийн үзүүлэн хийх боломж олгоно. Тус бүлэг нөөцийн нэгдсэн менежментийн талаарх өөрсдийн гаргасан төлөвлөгөө, түүнийг Монголд хэрэгжүүлэхэд шаардагдах техникийн чадавхи болон одоо байгаа санаачилга дээр тулгуурлан босгох арга замуудын тухай Цар хүрээ тодорхойлох төлөвлөлтийн форум дээр танилцуулахаар зөвшөөрөв. Хоёрдугаарт, Эрдэм шинжилгээний дугуй ширээний хурлаар, чадавхийн загварчлалыг бүтээх зорилгоор МУИС, Лондонгийн Империал Коллеж хоёрын хооронд солилцооны программыг зохион байгуулж болох тухайд МУИС-аас харьцангуй сайн дэмжлэг авч чадлаа. 6. Санхүүжилтийн оролцоо (нэмэлт) Экологийн хөгжил, хамгааллын сан нь Нийслэл Улаанбаатар хот, банкнууд болон олон улсын санхүүгийн байгууллагуудтай санхүүжилтийн хэлэлцүүлэг явуулах тавцанг хөгжүүлэхээр өөрийн Хөтөлбөрийн санхүүжилтийн захирал Кристоф фон Уолдерсиг 1 дүгээр сард Улаанбаатарт томилолтоор ажиллуулсан юм (Хавсралт С-г үз). Хэдийгээр энэ нь ГХХНЯ-ны туслалцаатай хэрэгжүүлж байгаа Хэвтээ төлөвлөлтийн төслийн шууд хүрээнд хийгдээгүй ч, тэдгээр хэлэлцүүлгүүд нь завсрын Эрдэм шинжилгээний дугуй ширээний ярилцлагын үеэр олж авсан ихээхэн эрч хүч дээр суурилан дараах үр дүнд хүргэсэн: i) Улаанбаатар хотод зориулсан хувилбар төлөвлөлтийн тавцан resilience.io-г хэрэгжүүлэх ажлыг санхүүжүүлж дэмжинэ гэсэн амлалтыг Хотын дарга хэлсэн. ii) resilience.io загварыг ашигласан тохиромжтой портфель бүхий төслүүдийг санхүүжүүлэхэд бэлэн байгаагаа Худалдаа хөгжлйн банк, Хас банк болон Сумитомо Мицуи банкны корпораци мэдэгдэв. Цахим засаг болон Ухаалаг хот хөтөлбөрүүдийг дэмждэг Азийн сан, мөн Ногоон цаг уурын сангийн Хот суурин газрын хөгжил санаачилгын хүрээнд санхүүжилтийн боломжийг эрж хайхаар тохиролцов. 9 Мэдээллийн эрх чөлөө болон Цахим гарын үсэг зурах Aкт бүгдийг болoвсруулж байгаа эсвэл мөрдөж байгаа; Мэдээлэл хамгаалах, Нээлттэй мэдээлэл, Мэдээллийн технологи болон Цахим Засгийн газaр, мөн Мэдээллийн нууцлалын актуудыг мөрдөх ёстой; 10

17 7. Цар хүрээ тодорхойлох төлөвлөлтийн форум Үр дүн 1.2, 2 ба 3 Хэвтээ төлөвлөлтийн төслөөс гарах хамгийн эцсийн үр дүн нь INUA-тай хамтран 2015 оны 2 дугаар сард зохион байгуулсан Цар хүрээ тодорхойлох төлөвлөлтийн форум байв. Англи, Монгол хоёр хэл дээр харилцах материaлыг бэлтгэсэн ба үүнд: Цар хүрээ тодорхойлох тухай тайлбар; resilience.io загварын тайлбар; сэтгэхүйн загварчлалын урилга; Цар хүрээ тодорхойлох семинарын зорилго болон гарах үр дүнг харуулсан Powerpoint дээрх илтгэл; Төлөвлөлтийн форумын хөтөлбөр, урилга багтсан (Харилцааны хавтаст байгаа архивласан файлыг үз). Цар хүрээ тодорхойлох төлөвлөлтийн форумыг Нийслэл Улаанбаатар хотын өгөөмөр дэмжлэгтэйгээр Чингис Хаан буудалд зохион байгуулсан. Төслийг эхлүүлэхэд Төлөвлөлтийн форумд 20 хүн оролцсоныг бид амжилттай арга хэмжээ гэж үзсэн. Дараа нь алсын зайнаас холбогдож идэвхийлэн ажилласан ба завсарт нь хоёр удаа Экологийн хөгжил хамгааллын сан томилолтоор ажиллаж, салбар хоорондын 52 хүн бүртгүүлэн оролцсоноос гадна нийт 35 хүн бүтэн нэг өдөр оролцож, INUA-н Цар хүрээ тодорхойлох чадавх бүрдүүлэх бүрэн курст сууж үр ашгийг нь хүртлээ. Зураг 4-т салбарын задаргааг харуулав. Засгийн газар Хувийн хэвшил Гуравдагч салбар Эрдэм шинжилгээ- ний салбар Зураг 4 Цар хүрээ тодорхойлох төлөвлөлтийн форумд оролцогчдыг салбарын төлөөллөөр хуваасан байдал Өмнөх болон одоогийн засгийн газар хоюлаа энэ төслийг дэмжихээ мэдэгдэхүйц илэрхийлснийг дурьдах нь зүйтэй. Экологийн хөгжил хамгааллын сангийн зүгээс Нийслэл Улаанбаатар хотын төлөөлөлтэй болон шинэ засгийн газрын гишүүдтэй Монголд очих томилолт бүрийнхээ үеэр уулзаж, дахин холбогдохыг онцгой анхаарч байв: Нийслэл Улаанбаатар хот (3 хэлтэс) Байгаль орчин, ногоон хөгжил, аялал жуулчлалын яам Эрчим хүчний яам Хүнс, хөдөө аж ахуйн яам Барилга, хот байгуулалтын яам Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын яам Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны яам 2015 оны 10 дугаар сараас 2015 оны 2 дугаар сар хүртэл нийт далан хоёр (72) уулзалт зохион байгуулсан. Дараах Зураг 5-д төслийн эхэнд сонирхлын бүлгийн оролцоог анх гаргасан профиль 11

18 дээр үндэслэн уг төслийн явцад оролцсон гол сонирхлын бүлгүүдийн төлөөллийг харууллаа. Улсын болон орон нутгийн засаглалын систем Байгаль орчин, Ногоон хөгжил, Аялал жуулчлалын; Хүнс Хөдөө Аж Ахуй, Барилга хот байгуулалтын; Эрчим Хүч; Хүн хөгжил, нийгмийн хамгааллын; Соёл урлаг, Шинжлэх Ухааны яамд Улсын ногоон хангамж Бүсийн болон олон улсын зах зээлийг тооцсон эдийн засгийн систем Хөгжлийн банкнууд мөн механизмууд АХБ, ШУОУС /ДБ, ХХБ, Хас, Sumitomo(НУАС, АХХС) Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төв; Үндэсний стастистикийн төв; 1. Нийслэл Улаанбаатар хот 2. Саус Гоби, Өмнөговь НҮБ- ын Байгаль Орчин Хөтөлбөр ТУНЗА, Page T21 загвар, Цэвэр агаар санаачилага ГЗ Клуб; Монголын Бизнес зөвлөл; Монгол Банкны Холбоо Парадигмийн шилжитийн мэдлэгийн систем ба технологийн өөрчлөлт Хамтын ажиллагааны лаборатор Оюу Толгой ХХК, Ньюком, Архитайп, МАД үл хөдлөх хөрөнгө, Ногоон ач тус хөтөлбөр, Пийбоди Энержи ХХК Олон нийт ба соёлын систем МУИС Тагтвортой байдлын институт; ЭЗ- гийн судалгааны институт; Ногоон Хөгжлийн Төв; Улс төр ЭЗ- гийн болон Компьютерийн судалгааны төв Урлаг соёлын удирдлагууд Хүний эрх, хөгжлийн төв; Нээлттэй Форум ДЭМБ, Байгаль хамгаалал, Дэлхийн Зөн, Дэлхийн байгаль хамгаалах сан, 3Жи- Ай, Германы Олон Улсын Хамтын Ажиллагааны Нийгэмлэг, АНУ- ын Олон улсын хөгжлийн агентлаг НҮБ- ын Байгаль орчны хөтөлбөр, НҮБ- ын Хөгжлийн хөтөлбөр, НҮБ- ын Нутагшил, суурьшлийн Хөтөлбөр Сорос Хавсралт A F-д бүх сонирхлын бүлгийг жагсаав. Зураг 5 Сонирхлын бүлгүүд оролцсон байдал Гуравдагч салбарынхан аажмаар сүүлийн шатанд оролцох төлөвтэй гэдэг нь ажиглагдсан тул Засгийн газар, эрдэм шинжилгээний болон банкны салбарын оролцоог онцгой анхаарав. Тэгсэн хэдий ч, үүнийг тусгах үүднээс энэ салбартай байнгын холбоотой байсан ба Цар хүрээ тодорхойлох форумын сүүлийн уулзалтуудад оролцуулсан болно. 12

19 7.1. Mapping Complexity (Нарийвчлалын зураглалаар) хувь хүмүүсийн профилийг гаргах Бүх саналыг өргөн хүрээтэй, гүнзгий тусгах үүднээс INUA Бизнесийн сургуулиас хүмүүст өөрсдийнхээ нэн тэргүүний асуудлуудыг олж тогтоох хувийн тавцангаар хангасан. Mapping Complexity нь ижил сэтгэдэг хүмүүс мэргэжлээсээ үл хамааран цуглаж анх уулзаж ярилцах боломж олгох профиль гаргах хэрэгсэл юм. Дараа нь үүнийг найдвартай стратеги боловсруулахын тулд бүх сэдвүүдийг хамруулахад ашигладаг. Mapping Complexity нь нарийвчлалын 5 чиглэлийг төлөөлдөг: I. Байгууллагыг удирдах - мэдээлэл ба нотлох баримт дээр төвлөрөх II. III. IV. Харилцааг удирдах - сонирхлын бүлгүүдийг оролцуулах Өөрийгээ удирдах - хувийн зорилго, манлайлал ба суралцах асуудлууд Нөхцлийг удирдах - алсыг харах, стратегитай хандах V. Өөрчлөлтийг хэрэгжүүлэх детальд анхаарах, найдвартай байх, үйл явц аюулгүй байх Оролцогсод товч асуулгад хариулснаар хүн бүрийн хувийн профилийг гаргасан (Дээр байгаа Аргачлал хэсэг дэх Зураг 2-г үз). Нарийвчлалын 5 чиглэл дээр суурилсан Mapping Complexity нь хувь хүний бодол тухайн үед юун дээр төвлөрч буйг харуулдаг (Зураг 6) ба тэд тэрхүү сэтгэлгээний бэлэн байдалтайгаар аливаа төсөл дээр орж ирэх магадлалтай байдаг. Энэ нь мөн тэд төслийг ямар талаас нь сонирхож харах болон ямар талыг нь хайхрахгүй байх вэ гэдгийг харуулдаг. Нарийвчлалын The Complexity авъяастан Map: your profile таны үзүүлэлт Managing Байгууллагыг Organisation удирдах Уян хатан байдал flexibility! 8 Нөхцлийг Managing удирдах Context 6 Мэргэжилтэн expert! explorer! 4 6 Managing Өөрчлөлтийг Change удирдах INUA with TEST Хяналт control Managing Харилцааг Relationships удирдах 4 INUA Business School 2014 Зураг 6 Нарийвчлалын зураглалын профилийн жишээ 13

20 Үүний үр дүнд үүсэх профиль нь нарийн түвэгтэй төслүүдийн хувьд болон баг бүрдүүлэхэд онцгой ач холбогдолтой. Чухал ач холбогдолтой хэсгүүдийг хангалттай анхаарахгүй орхигдуулж болох ба ижил сэтгэдэг хүмүүс нэг багт байвал төслийг амжилттай хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай үйл явцын хэсгүүдийг анзаарахгүй хаягдуулах магадлалтай. Cонирхолтой нь, Mapping Complexity зураглалын профилийнх нь дагуу оролцогсдыг хувааснаар Төлөвлөлтийн форумд оролцогч бүр байгаа тохиолдолд чиглэл тус бүрийг хамарсан сэтгэлгээний бэлэн байдал тэнцвэртэй хуваагдсан нь илт харагдаж байв (Зураг 7). Энэ бол их чухал. Энэ нь дөрвөн салбарыг бүгдийг нь буюу улс төрийн, хувийн, эрдэм шинжилгээний болон гуравдагч салбарыг, түүнчлэн Экологийн хөгжил хамгааллын сангийн зүгээс байгаль орчны асуудлыг шийдэхдээ эдийн засаг болон нийгмийн хүчин зүйлийг өргөн хүрээнд авч үздэгийг багтаан оролцох бэлтгэл ажил хангагдсаныг баталгаажуулсан. Нарийвчлалын The Complexity авъяастан Map aggregate бүх оролцогчдын profile of all нийлбэр participants үзүүлэлт Managing Байгууллагыг Organisation удирдах Уян хатан байдал flexibility Managing Нөхцлийг удирдах Context! Мэргэжилтэн expert! explorer! Managing Өөрчлөлтийг Change удирдах INUA with TEST control Хяналт Managing Харилцааг Relationships удирдах 16 INUA Business School 2014 Зураг 7 Бүх Төлөвлөлтийн форумд оролцогчдын нэгтгэсэн оноог тэнцвэржүүлэн харуулсан профиль Харин, сонирхлын бүлгүүдийг ямар нэгэн асуудлыг хэлэлцүүлэхээр бүлэгт хуваахад хувь хүний сэтгэлгээний эрхэмлэдэг зүйлээс үүдэн сэтгэлгээний хуваагдал нь нэг юмуу хоёр чиглэлд илүү анхаарч байсныг дор Зураг 8-д бүлэг тус бүрийн нэгтгэсэн профилээр зурж харуулав. 14

21 Нарийвчлалын The Complexity авъяастан Map aggregate өөр сонирхлын profiles of different бүлгүүдийн interest нэгтгэсэн groups профиль Managing Байгууллагыг Organisation удирдах Уян хатан flexibility байдал Managing Нөхцлийг Context удирдах Мэргэжилтэн expert! explorer! Managing Өөрчлөлтийг Change удирдах INUA with TEST control Хяналт Managing Харилцааг Relationships удирдах 17 INUA Business School 2014 Зураг 8 Зургаан өөр сонирхлын бүлгийн нэгтгэсэн профиль 6 сонирхлын бүлэг тус бүр өөр өөрийн давуу талтай бөгөөд бас зарим асуудал дээр зориуд санаа бодлоо төвлөрүүлэх шаардлагатай байсан. Тиймээс Цар хүрээ тодорхойлох аргачлал нь стратеги боловсруулах болон хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөнд бүх чиглэлийг тусгахад анхаарсан. Сонирхлын бүлгүүд дараа нь Цар хүрээ тодорхойлох аргачлалыг өөрсдийн сонгосон тогтвортой хөгжлийн 6 сэдэвт ашигласан. 1. Гео дулааны эрчим хүч ба түүнийг ашиглах 2. Улаан буудай тарих хөрсний чанарыг сайжруулах 3. Гэр хорооллын оршин суугчдад ногоо жимс тарих Хүлэмжийн боломж 4. Хүүхдүүдийг татан оролцуулах & ногоон санаачилгуудыг санхүүжүүлэх гар утасны апп 5. Нийслэл хотод шилжин ирж буй залуусын нийгэмших ба биеэ авч явах байдалд орох өөрчлөлт 6. Хил гааль дээр худалдааны чөлөөт бүсийг нэмж байгуулах 7.2. Radar Screen - Цаp хүрээ тодорхойлох стратеги төлөвлөлтийн аргачлал болон нь Цар хүрээ тодорхойлолт нь төслийн алсын хараа, үйл ажиллагааны зарчмууд, хөрөнгө оруулалт татах чадвар, хамтын ажиллагаа, боловсрол зэрэг олон чиглэлийг хамарч, бүх санаачлагыг хурдасгах, тэдний үнэлэмжийг нэмэгдүүлэх, найдвартай стратеги боловсруулах аргачлалыг ашиглах боломжийг сонирхлын бүлгүүдэд олгосон. Хэсэг тус бүр өөрсдийн сонгосон төслийн нарийн түвэгтэй байдал, анхаарал шаардсан хэсгүүдийг тогтоох, нөөцийг хаана, хэрхэн хамгийн үр ашигтай ашиглах боломжийг шинжлэн тогтоохоор 5 чиглэлтэй үндсэн хүрээнд ажилласан. Тэдний судалгааны үр дүнг бүх бүлгүүдэд эргүүлэн танилцуулсан. 15

22 Зураг 9 Стратеги төлөвлөлтийн 5 чиглэлтэй Нарийвчлалын үндсэн хүрээ Юуны өмнө энэ нь дараахаар хангасан: бодох, ярилцах үндсэн хүрээ төрөл бүрийн салбарын хүмүүсийн санал бодлоо хуваалцах аргачлал нийтлэг зорилгыг тодорхойлох форум хэрэгжүүлж эхлэхэд бэлэн төлөвлөлтийн процесс Энэхүү аргачлалыг Төлөвлөлтийн форумаас гадна бусад зүйлд ч ашиглах боломжтой. Оролцогсод тэдгээр загваруудыг сонгон, төвшин тус бүрт өөрчлөн ашиглаж болох ба ингэснээр чадварыг нийслэл Улаанбаатар хотыг ирээдүйд удирдах хүмүүст дамжуулан шилжүүлнэ. Оролцогсдыг дараа өдөр нь эрт ирсэн нь оролцох боломжтой 121 хичээлийн сургалтад үргэлжлүүлэн суухыг урьсан юм. Бүртгүүлсэн хүмүүсийн тоо хэтэрсэн байв Цар хүрээ тодорхойлох хичээл 2015 оны 2 дугаар сарын 6-ны өдөр 2 дугаар сарын 6-ны өдөр Хатан хааны Элчин сайдын яаман дээр зохион байгуулсан 121 хичээлийн үеэр The Society of Vegetables, НҮБХТХ Tunza IFF, MУИС, Nature Conservancy Council, Green Rewards байгууллагуудын төлөөлөгчид хэсэг бүлэгт хуваагдан өмнөх өдрийн хэд хэдэн хэлэлцүүлгийг сэдвээр үргэлжлүүлэн ярилцлаа. Илүү гүнзгий авч үзсэн төслүүд: 16

23 1. Гэр хорооллын оршин суугчдад ногоо жимс тарих Хүлэмжийн боломж 2. Хүүхдүүдийг татан оролцуулах & ногоон санаачилгуудыг санхүүжүүлэх гар утасны апп 3. Нийслэл хотод суурьшихаар ирж буй залууст зориулсан нийгэмших ба биеэ авч явах сургалт 4. Cургуулийн насны хүүхдүүдийг оролцуулсан байгаль орчны сэтгүүл хэвлэх Улам гүнзгийрүүлэн ажилласан нь санал дэвшүүлэгч тус бүрт дараахыг тодорхойлох боломж олгов: зорилго тодорхой байх олон нийтийг оролцуулах бүтээлч арга замыг санал болгох төлөвлөгөөний үнэлэмж; анхны загварыг үнэгүй бэлтгэх; хөрөнгө оруулалтаар санхүүжүүлт олох буюу/эсвэл худалдааны байгууллагатай гэрээ хийх тохирох санхүүжүүлэгчдийг олох, тэдний оролцоог хадгалах арга замууд хамтын хүч чармайлт, бусад санал дээр хамтран ажиллахын үнэ цэнэ төслийн дараачийн алхмууд Шинэ санаачилгыг илүү өргөн хүрээнд ярилцаж, шинэ төслийг тэдгээр саналтай өмнө нь танилцаагүй байсан нөлөө бүхий хүмүүс дэмжсэн нь семинарын үнэ цэнийг нэмлээ. Үр дүн 4.4 нь Монгол улсын тогтвортой хөгжлийг дэмжих нэн тэргүүний кабины салбаруудыг тодорхойлох зорилготой байлаа. Анхны санаа нь нэн тэргүүний зорилтуудыг тусгасан Нийслэл Улаанбаатар хотын Мастер төлөвлөгөөнд (Барилга хот байгуулалтын яам, 2013) хамгийн эхний тэргүүлэх зорилтыг тодорхойлсноор Нийслэл Улаанбаатар хот нь цаг уурын өөрчлөлтийн улмаас ирээдүйд тохиолдож болох гамшгийг даван туулж, дасан зохицох чадвартай, аюулгүй, эрүүл ногоон хот байх ; нэн тэргүүний зорилт нь хаягдлын менежмент, усны нөөц, агаарын чанар ба сэргээгдэх эрчим хүчийг удирдан, дараахь зүйлсийг онцгой анхаарч ажиллах тогтвортой хот байна: газар ашиглалтын бүсчлэл, ногоон бүс ба ногооруулсан газрууд зам, олон нийтийн тээврийн сүлжээ нийгэм, эдийн засгийн дэд бүтэц, орон сууц нийтийн үйлчилгээ ба харилцаа холбоо 121 ярилцлагын явцад илэрхий болсон мэдээлэл дээр үндэслэн, энэхүү тайлангаар бид Нийслэл Улаанбаатар хотын хувьд найдвартай халаалт, цахилгаанаар бүх хүнийг хангах зорилгоор эрчим хүчний кабин барих, түүний хажуугаар агаараа хурдан цэвэршүүлэх хэрэгцээ нэн тэргүүнд шаардлагатай байна гэсэн дүгнэлтийг гаргаж байна. 8. Цар хүрээ тогтоох төлөвлөлтийн форумaac олж авсан гол туршлагууд 1. Эрэл хайгуул Бид Нийслэл Улаанбаатар хотын өмнө тулгараад буй бэрхшээлүүдийг тогтвортой шийдвэрлэх зорилгоор яг одоо болон цаашид удаан хугацаагаар үргэлжлэх бэрхшээлүүдийг даван туулахад нь туслах олон төрлийн санаа санаачилгыг бодож олсноос гадна, удаан хугацаанд нөлөө үзүүлэх жижиг өөрчлөлтүүд нь сайтар бодсон төлөвлөгөө гэдгийг тогтоосон. Гарсан амжилтыг 17

24 системтэй сэтгэлгээнд давуу талтай, хамтын хүчин чармайлтыг бусад салбаруудтай, эсвэл хүмүүсийг өөр давуу талтай хурдасгалтад оруулах болно. 2. Гүйцэтгэл Хэрэгжүүлэх шатанд илүү шинэлэг сэтгэлгээ, гүйцэтгэлийн шатанд асуудлыг шийдвэрлэх тал дээр илүү санаачилгатай, тайлагнах чадвартай, хариуцлагатай хандаx, том хэмжээтэй төслүүдэд зориулсан чадвар бүрдүүлэх шаардлагатай байгааг бид олж тогтоолоо. 3. Оролцоо Бид олж нээгээгүй ихээхэн нөөц байгааг ойлгож байгаа бөгөөд түүнд авъяас болон нөөц хандивлахад олон нийтийг өргөнөөр татан оролцуулж, хүмүүсийн сонирхол, итгэл үнэмшлийг төрүүлэх санаа санаачилгыг түгээх, хөгжлийн тодорхой зорилтуудыг тойрсон холбоо, харилцааг шинээр бий болгох замаар нэвтрэх боломжтой. 4. Нотлох баримт Бид дэлхий дээр тогтвортой хөгжлийн том хэмжээний зорилтуудыг дэмжих олон улсын судалгааны бүлгүүд, төрийн болон хувийн салбар зэргээс гаргасан их хэмжээний мэдээлэл байдгийг олж тогтоов. Гэхдээ, нийслэл Улаанбаатар хот болон Монгол улсын хувьд үнэлгээ нэмсэн төслүүдэд зориулсан тодорхой, хэрэгжих боломжтой мэдээллийг ашиглах хэрэгцээ байна. Дотооддоо, нотолгоон дээр суурилсан шийдвэр гаргах явцад сонирхлын бүлгүүдийн хувьд тэдний ажилд тэрхүү нотолгоо хир дэмжлэг болдог нь ихээхэн ялгаатай байдаг ажээ. Эдийн засгийн үнэлэмжийг тодорхой илэрхийлсэн хөгжлийн зорилтуудад амархан хөрөнгө оруулалт олддог бол нийгэм эсвэл байгаль орчны үр ашиг дээр тулгуурласан зорилтуудад хөрөнгө олдох нь асар хүндрэлтэй байдаг ажээ. Багууд/зөвлөх бүлгүүдийн гишүүд бүх талыг хамарсан авъяастай байх, мэдээлэл болон туршлага хуваалцах хэрэгцээ илүү шаардлагатай болоод байна. 9. Сэтгэхүйн загварчлалын гүнзгийрүүлсэн ярилцлагуудаас олж авсан гол туршлагууд Баримт цуглуулах томилолтын үеэр, утсаар/skype-р, мөн Цар хүрээ тодорхойлох томилолтын үеэр INUA-c гүнзгийрүүлсэн сэтгэхүйн загварчлалын ярилцлагыг гол сонирхлын бүлгийнхэнтэй тус бүр 1.5 цаг хийлээ (бүрэн жагсаалтыг Хавсралт D-c үз). Мэргэжлийн түвшинд болсон тэдгээр ярилцлага дээр үндэслэн, тогтвортой хөгжлийнхээ зорилтыг амжилттай биелүүлэхэд Монгол улсад дараахь cоёлын болон үйл ажиллагааны урьдчилсан нөхцлүүд зайлшгүй шаардлагатай байгааг тогтоов. Үүнд: i) Алсын хараа ба зорилго - Тогтвортой хөгжлийн нэн тэргүүний тодорхой зорилтуудыг зөвшилцөх Cонирхлын бүлгүүдийн оролцоог хадгалах түүхийн сэдэв ба төлөвлөгөөний үнэлэмж: олон улсын хөрөнгө оруулагчид, гадаад, дотоодын болон бүс нутгийн сонирхлын бүлгүүд; хот хөдөөгийн олон нийтийн бүлгүүд. ii) Шинж төрх Гадны олон янзын, зарим тохиолдолд өөрсдийн сонирхолтой болон сонирхлын зөрчилтэй бүлгүүдээс томоохон санхүүжилт авч байгаа учир Монгол улсын бие даасан чанар болон Монгол шинж төрхийг хэвээр хадгалан авч үлдэх нь чухал. 18

25 iii) Үнэт зүйлс ил тод байдал, тайлагнах чадвар, хамтын ажиллагаа, эр зориг, амжилт Эдгээр нь дэлхийн тавцан дээр тэргүүлэх, хүндтэй оролцогч болохын хувьд Монгол орны ирээдүйг тодорхойлох үндсэн үнэт зүйлс байх ёстой. iv) Чадвар ба боломж Дотоодын чадавхийг эдийн засгийн хөгжлийн бүх гол салбарт бүрдүүлэх хэрэгцээ болон ирээдүйн авъяастнуудыг бэлтгэх бүх шатны боловсрол хэрэгцээтэй байгаа нь байнгын сэдэв байлаа. Шинэ технологоор тоноглогдсон Монгол улс нүүрстөрөгчийн эрчимтэй хөгжлийг алгасах нь чадавхийг хурдасгана. Дээд түвшинд, эрдэм шинжилгээний салбарын судалгаа шинжилгээний чадавхад хөрөнгө оруулах нь дотоодын чадавхийг хөгжүүлэхэд зайлшгүй шаардлагатай гэж үзэж байна; мэдээллийн загварчлал, эдийн засгийн загварчлал, системтэй болон стратегийн сэтгэлгээ нь resilience.io загварыг хэрэгжүүлэх чухал хүчин зүйлс болохыг тогтоосон. Эдгээр нь Монголд байгаа боловч тус тавцангаас ирээдүйн эдийн засаг, нийгэм ба байгаль орчны хөгжилд шаардагдаж буй хэмжээгээр байхгүй. v) Биеэ авч явах байдал Төлөвлөлт ба хэрэгжүүлэлт Иргэний нийгмийн шахалт үзүүлэх бүлгүүдийг сайн үйлсийн төлөө бие даасан хүч болохын хувьд багтаах; байнга олон нийттэй харилцаж, нийгмийн бүх давхрагын оролцоог хангах vi) Хүрээлэн буй орчин Нээлттэй мэдээлэл авах үйл ажиллагаа явуулж буй орчин ил тод байх; амжилтыг үнэлдэг, хамтран ажилладаг, харилцан хүндэтгэлтэй, олон төрлийн чадвар, олон ургальч үзлийг дэмждэг орчин байх; Тогтвортой хөгжлийг санхүүжүүлэх нь өөрөө асуудалгүй байдаг; ер нь санхүүжүүлэлтийн хувьд хөрөнгө оруулагчийн итгэл үнэмшил хамгийн чухал байдаг. Энэ итгэл үнэмшлийг Монголын тал үүнийг хийх чадвар, хүсэл зоригоо харуулж, ирээдүйнхээ төлөө чадавхийг бүрдүүлэх замаар төрүүлнэ. 10. Хэвтээ төлөвлөлтийн төслөөс гарах дүгнэлт ба саналууд Алсын зайнаас болон газар дээр нь явуулсан ажлын туршлага, дээр нь энэхүү төслийн явцад хийсэн Цар хүрээ тодорхойлох болон гүнзгийрүүлсэн загварчлалын ярилцлагаас дараахь асуудлуудыг хөндөх нь зүйтэй гэж үзэв: Нээлттэй эх сурвалжийн мэдээлэл болон хараат бус найдвартай системийн загварыг хүлээх авах цэг зайлшгүй шаардлагатай Тогтвортой хөгжлийн зорилтууд, Монгол улсын өөрийнх нь Ногоон хөгжлийн зорилтууд ба Ухаалаг хот, Цахим засгийн газар хөтөлбөрүүдийг амжилттай баталж, хэрэгжүүлж, мөрдөхөд нээлттэй эх сурвалжийн мэдээллийг төслүүдийн хэрэгцээнд өргөн далайцтай хэмжээнд хүлээн авах, дүн шинжилгээ хийх чадвар онцгой чухал байна. Эрчим хүч, зам тээвэр, орон сууц, газар ашиглалтын талаар үр дүнтэй шийдвэр гаргахад ашиглаxын тулд эдийн засаг, нийгэм, хүрээлэн буй орчны нэн тэргүүний зорилтууд, мөн холбогдох Х&Ү-ний болон эрдэм шинжилгээний төслүүдиийг холбохоор дүн шинжилгээ хийх, хувилбар төлөвлөх зорилгоор хүлээн авч болох, холбогдоx хэлбэртэй дан өгөгдлийн системийн загвар. Хөгжлийн төслүүдэд дотогшоо урсгалтай гадаадын хөрөнгө оруулалт татахаар итгэл төрүүлэх бизнесийн төслүүдийг танилцуулах, янз бүрийн сонирхлын бүлгүүдэд зориулсан найдвартай өгөгдлүүд болон дүн шинжилгээнүүд. 19

26 Xэрэгжих боломжтой мэдээллийг Нийслэл Улаанбаатар хот болон Монгол улстай холбоотой төслүүдэд ашиглах Засгийн газрын болон Нийслэлийн хөтөлбөрүүдийг дэмжих социологийн судалгаанд ашиглаж болох төслүүдийг тодорхойлсон байгаа. Xоёр түвшинд ажиллax Хамтын ажиллагааны лабораторийг байгуулах i) МУИС-ын Тогтвортой хөгжлийн институт дээр ажиллах салбар хоорондын өндөр түвшний багийг Эрдэм шинжилгээний дугуй ширээний хурлын үеэр тодорхойлсон. Энэ баг нь: улс төрийн тогтворгүй өөрчлөлтийн үед тодорхой, зөвшилцсөн нэн тэргүүний зорилтуудыг залгамж холбоотой дэвшүүлнэ Монгол улс, түүнээс давж салбар хоорондын хэлэлцээр, манлайлалыг хэрэгжүүлэх найдвартай, төвийг сахисан орон зайг бий болгоно улс төрийн сонирхол, хувийн салбарын бүлгүүдээс ангид шахалт үзүүлэх бүлгүүдийн дуу хоолойг дэмжинэ хөрөнгө оруулалт татахын тулд сайн түүхтэй, төлөвлөгөөний үнэлэмжтэй хараат бус, ил тод байна. салбар хоорондын хамтын ажиллагааны замаар эдийн засаг, нийгэм, хүрээлэн буй орчны өөрчлөлтийг хурдасгана. ii) Олон нийттэй хамтран ажиллах өргөн хүрээ тогтвортой шийдлийн бодлого баримтлагч хувь хүмүүс, бүлгүүд ба олон нийтийн байгууллагуудыг багтаасан загвар зөвлөлгөө, зөвлөмж өгөх, нөөцийн туслалцаа үзүүлэх социологийн судалгаа болон үзэл баримтлал батлахад гарааны санхүүжилт өөрчлөлт хийхээр ажиллаж буй улс оронд хараат бус чадавх бүрдүүлэх боловсрол Төслөөр, олж нээгээгүй ихээхэн нөөц байгааг илрүүлсэн бөгөөд түүнд авъяас болон нөөц хандивлахад олон нийтийг өргөнөөр татан оролцуулж, санаа санаачилгыг түгээх, хөгжлийн тодорхой зорилтуудыг тойрсон итгэл үнэмшлийг бий болгох замаар нэвтрэх боломжтой. Улаанбаатар хотын гэр хороолoл болон Өмнөговь аймaг дахь дахин төлөвлөлтийг амжилттай явуулах үүднээс тэдэнтэй нягт холбоотой ажиллах нь туйлын чухал. Олон түвшинд техникийн чадавх бүрдүүлэх Системтэй сэтгэлгээ болон сайн төлөвлөлтийн хөгжлийг хурдасгахын тулд чадавхийн бүрдүүлэлт нь тус улсын эдийн засаг, тогтвортой хөгжлийн зорилтуудыг хэрэгжүүлэх хараат бус байдлыг үүсгэх, Монгол улсын нөхцөлд тохирсон, хэмжиx боломжтой, хэрэгжиж болох үр дүнтэй байх ёстой. Өндөр түвшний агуулгатай: өгөгдөл, эдийн засаг ба нийгмийн загварчлал; шүүмжтэй ба системтэй сэтгэлгээ, задлан шинжлэх судалгааны арга. Энэ төвшинд мэргэжил дээшлүүлэх аргачлал нь хамтын ажиллагаа, практик хэрэглээ ба эдийн засгийн үнэлэмжийг бэхжүүлдэг. Их Британийн дээд сургуулиудтай солилцооны хөтөлбөр явуулах. 20

27 Албан боловсрол: таблет болон ухаалаг утсан дээр хэрэгжүүлэх, хөдөөгийн хүн амд зориулж: техникийн чадвар, Тусгай зориулалтын Англи хэл, олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн хөтөлбөрүүд Олон нийтийн оролцоо: Hийгмийн болон арилжааны ажиллагаа, мөн бизнесийн боловсролын чадварыг хөгжүүлэх. Цар хүрээ тодорхойлох явцыг хэрэгжүүүлэх шатанд илүү шинэлэг сэтгэлгээ хэрэгтэй байгааг тодорхой дурьдсан бөгөөд гүйцэтгэлийн шатанд асуудлыг шийдвэрлэх тал дээр илүү санаачилгатай, тайлагнах чадвартай, хариуцлагатай хандаx, мөн том хэмжээтэй төслүүдэд зориулсан чадвар бүрдүүлэх шаардлагатай байгааг олж тогтоолоо. Товчхон хэлэхэд, шинэ санаа бүхий нөөцийн нэгдсэн менежментэд техникийн туслалцаа хэрэгтэй байна. 11. Дараачийн алхмууд: саналуудыг хэрэгжүүлэх Эрдэм шинжилгээний дугуй ширээний хурлын шууд үр дүнд УБ хот болон гол сонирхлын бүлгүүдтэй зөвшилцөн боловсруулсан, түр хугацааны санхүүжилт болон Цар Хүрээний Төлөвлөлтийн Форум энэхүү төслийг авч хэрэгжүүлснээр дараах бодит үйл ажиллагаанууд хэрэгжиж эхэлсэн Ухаалаг Улаанбаатар хот төслийг дэмжих техник туслалцааны программ Цар хүрээ тодорхойлох форум дээр Хотын захирагч Бат-Үүл өөрийн үндсэн илтгэлдээ хотын үйлчилгээг хангахад хот болон улс орны эдийн засгийн аюулгүй байдлыг бодолцсон байх ёстой гэдгийг тэмдэглээд; мөн, ITC салбар өргөжин тэлэх ёстой, чадамж нэмэгдүүлж, мөн бизнесийн хамтын ажиллагаанд шинэ технологийг нэвтрүүлэх хэрэгтэйг дурьдсан юм. Түүнчлэн, нийслэл Улаанбаатар хотын өмнө гаргасан/хэрэгжүүлсэн шийдвэрүүдийн сайн болон муу үр дагаварыг тодорхойлох зорилгоор бодит шийдвэр гаргах нотолгоо шаардлагатай ба энэ нь мэдээллийн өгөгдлийг зөв ашигласнаар сайжрах боломжтой. Тэрбээр, Нийслэл Улаанбаатарт шийдвэр гаргагчдад тэдний гаргасан шийдвэр нь нийгэмд болон хотын бусад бүсүүдэд хэрхэн нөлөөлж байгааг харах боломж олгох шийдвэр гаргах тавцан хэрэгтэй байгааг илэн далангүй илэрхийлсэн. Үүний үр дүнд бизнесүүд болон жирийн иргэд шийдвэр гаргах явцыг ил тод харах боломжоор хангагдах ба энэ нь тогтвортой хөгжлийн нэг давуу тал юм. Монгол улсыг тогтвортой хөгжихөд шаардагдах олон төслүүдийг дэмжихээр, хангалттай дотоод хөрөнгө оруулалт татахын тулд, дэглэмийг өөрчилж, бүх салбарыг хамардаг, найдвартай бодит суурь нотолгоо санал болгох механизм шаардлагатай болох нь тодорхой байна. Энэхүү төслийн судалгааны үр дүнд суурилан цаашид хийх бодит ажлын талаар Нийслэл Улаанбаатар хоттой хэлэлцээд төслийг 2-3 жилд хэрэгжүүлэх төлөвлөгөө гарган, шийдвэр гаргах resilience.io тавцанг бий болгон төслүүд рүү гарааны хөрөнгийн санхүүжилтийг оруулахаар ажиллаж байна. 21

28 resilience.io-д болон Монголд онд хэрэгжүүлэх жишиг төсөлд зориулсан санхүүжилт бий болгох Ажлын багцын тодорхойлолт 1-р хагас 2-р хагас 3-р хагас 4-р хагас 1-р хагас 2-р хагас 3-р хагас 4-р хагас 1-р хагас 2-р хагас 3-р хагас Шийдвэр УБ хотын туслалцааны санхүүжилт (2 ам.доллар) 1 УБ хот тавцан (i) Техникийн сая Гэр/H20/эрчим хүч хөтөлбөр Саус Гоби тавцан (хувийн 2 хэвшил) Бүртгэл Шийдвэр Жишиг төслийн бүрэн санхүүжилт Эрчим хүч/h20/газар ашиглалт/дэд бүтэц 3 Засгийн газрын яамд Бүртгэл Шийдвэр Төслүүд дэх бага/мөнгөн бус дэмжлэг 4 Дэлхийн цаг уурын сан 1 с мэдээлэл Шийдвэр Дэлхийн цаг уурын сангийн Хэлэлцээрүүд авах төслийн санхүүжилт 5 Мянганы сорилтын сангийн Нөлөөлөл Шийдвэр Завсрын үеийн санхүүжилт Бүрэн санхүүжилт 6 Орон нутгийн санхүүжилт (4 Оролцоо Санхүүжилт Нэмэлт санхүүжилт ба 5-с бүрдэнэ) 1 с мэдээлэл авах бэлдэх Зураг 10 Шийдвэр гаргах тавцангийн үндсийг тавих цаг хугацааны график Экологийн хөгжил, хамгааллын сан болон Future Earth байгууллагууд судалгаа төлөвлөгөөг дэмжин дараах зүйлсийг хийнэ: 1. Нэгдсэн нөөцийн менежмент дэх техникийн туслалцаа гол сонирхлын бүлгүүд болон Их Британид суугаа мэргэжилтнүүдтэй алсын зайнаас Монголоос вэб хурал хийх замаар урьдчилан сонгосон 2 төслийн хувилбарт нээлттэй эх сурвалжийн өгөгдөлд илэрсэн, түүнийг эзэмшихэд болон ашиглахад гарсан асуудлуудыг шалгах. 2. Өгөгдлийн загварчлал болон хэрэглээний чадавх бүрдүүлэх - өгөгдлийг амжилттай эзэмших арга зам, нэгтгэх ба хэрэглэх - Нийслэл Улаанбаатарын гол сонирхлын бүлгийнхэн, түүний дотор Ухаалаг хот баг (Бат-Өлзий), Үндэсний статистикийн газар, Шинжлэх ухаан технологийн их сургууль, МУИС зэрэг Монголын байгууллагууд ба олон улсын Сиско, Азийн Сан, Geodan, Google StreetMap, ESRI ба/эсвэл SuperMap 3. Хувилбарын төлөвлөлт ба хөрөнгө оруулалтын загварын хэрэгжилт санхүүгийн ба техникийн хэрэгжилтийн шаардлагууд, цаг хугацаа, Улаанбаатар болон Монгол дахь нэн тэргүүний төслүүд Тогтвортой хөгжилд зориулсан олон улсын хоёр санхүүжүүлэх боломж тодроод байна. Үүнд: Global Climate Fund (GCF) 400 сая ам.доллар, Millennium Challenge Compact II (MCC) 600 сая ам.доллар. Зураг 10-д үзүүлсний дагуу эхний санхүүжилт 2016 оны дундуур resilience.io-р 2017 оны сүүлээр орж ирэхээр тооцоолж болох юм байна. Дотоодын санхүүжилтийг Нийслэл Улаанбаатарын судалгаа, хөгжлийн төсвөөс гаргах ба үндэсний засгийн газартай адил хэмжээтэй санхүүжилтийг хувийн салбар гаргах боломжтой. Санхүүжсэн төслүүд нь Улаанбаатар хот болон Өмнөговийн бүсэд хэрэгжинэ Хамтын ажиллагааны лабораторийг байгуулах хамтын мэдээллийг бүрдүүлэх хамтарсан лаборатори Идэвхтэй оролцоотой үйл явц болон Цар хүрээ тодорхойлох төслийн үр дүнд хувилбар төлөвлөх болон шийдвэр гаргах явцыг дэмжих зорилгоор нээлттэй мэдээллийг шинжлэх болон байцаан судлах процесс шаардлагатай болоод байгааг салбар хоорондын Хамтын ажиллагааны лабораторид хариуцуулах санал гарсан. Энэхүү алхмыг зурагт үзүүлсний дагуу Байгаль орчин, Ногоон хөгжил, Аялал жуулчлалын яам, Хүнс хөдөө аж ахуйн яам, МУИС, Монголын банкны холбоо, Нийслэл Улаанбаатар хот дэмжсэн ба, дор дурьдсан судалгааны институтуудын дэмжлэгтэйгээр МУИС-ийн Тогтворжилтын институтыг түшиж байгуулах магадлалтай. 22

29 Зураг 11 Санал болгож буй хамтын ажиллагааны лабораторын схем Дээрх загвар нь төслийн явцад бүтээсэн оюун санааны дэд бүтэц зургийг ашиглан ажиллаж болох нэгэн боломжит тогтолцоо юм. Энэ нь биет эсвэл зохион байгуулалттай дэд бүтэцтэй адил юм. Энэ нь хүлээлт болон үр ашигтай багийн ажиллагааг тодорхой болгох гүйцэтгэлийн зарчмуудын хэв загварыг харуулна. Энэ нь хүн өөр өөр төвшинд биеэ хэрхэн авч явдгийг тусгасан. Багт, гишүүдийн хийсэн болгон (тэдний үйлдэл, үнэ цэнэ, зорилгоо ухамсарласан байдал) нэг шугаманд байвал тэд онцгой үр дүнд хүрнэ. Бусад нь тэднийг тууштай, итгэлтэй гэж харах ба тэдний удирдлагыг хүндлэнэ. Энэ нь мөн төсөл амжилттай байх уу эсвэл зогсох уу гэдгийг оношлох загвараар хангана. Улаанбаатар хотын Хамтын ажиллагааны лабораторид зориулсан оюун ухааны дэд бүтэц -н төслийг энд нэгтгэн дүгнэлээ. Энэ нь гол сонирхлын бүлгүүдтэй хийсэн ярилцлага, мөн Төлөвлөлтийн Форумын үеэр хийсэн ажил дээр суурилсан болно. Үүнийг Хамтын ажиллагааны лабораторийн үндсэн гишүүд албан ёсоор хуралдах үеэр хянан засварлаж байх ёстой. 23

30 INUA оюун санааны дэд бүтэц Хамтын ажиллагааны лабораторын загвар - ТӨСӨЛ Алсын хараа Монгол ухаалаг, тогтвортой хөгжлөөр Дэлхийд тэргүүлэгч Зорилго Хэрэгжиж болох, бодит амжилтуудыг авчрах Хамтын ажиллагааны лабораторид бүх төвшинг боловсруулж, зөвшөөрөл олгоно Багийн урам зоригийг сэргээгчид Шинж төрх Нэг алсын зорилготойгоор нэгдсэн, итгэлтэй, хараат бус баг Үнэт зүйлс Ур чадвар болон боломж Биеэ авч явах байдал Хүрээлэн буй орчин Ил тод байдал Хамтын ажиллагаа Итгэл даах Эр зориг Хариуцлагатай байдал Өгөдлийн загварчлал, ЭЗ- ийн загварчлал, системтэй бодох, стратегитэй бодох, нөлөөлөх болон тохиролцох чадвар, томоор сэтгэх; тавцангийн хэрэглээн дэх инноваци Заах ба сурах чадвар асуудал шийдвэрлэх Төлөвлөлт, төслийн менежмент, гүйцэтгэл, өгөгдлийн задлaн шинжлэх ба нэгтгэн дүгнэх ө бүх салбарын оролцоo нээлттэй өгөгдөл, нээлттэй ярилцлага, хамтын ажиллагаа, хүндэтгэл Хамтын хэтийн төлөвлөлт Үндэс суурь болсон оновчтой үйлдэл Бусад хүмүүс харж үнэлэх боломж бүхий гадаад ил харагдах хүчин зүйлс Энэ нь хүн өөр өөр төвшинд биеэ хэрхэн авч явдгийг тусгасан. Багт, загвар нь хүлээн зөвшөөрсөн ажиллах зарчмуудыг тогтооно; эдгээр нь хүлээлтийг тодорхой болгож үр бүтээлтэй ажиллах боломжийг багт олгоно. Гишүүдийн хийсэн болгон (тэдний үйлдэл, үнэ цэнэ, зорилгоо ухамсарласан байдал) нэг шугаманд байвал тэд онцгой үр дүнд хүрнэ. Бусад нь тэднийг тууштай, итгэлтэй гэж харах ба тэдний удирдлагыг хүндлэнэ. Энэ нь мөн дэвшлийг дүгнэх оношлогооны сайн загвар ба анхаарах бүсийг тодорхойлно. Зураг 2 Хамтын ажиллагааны лабораторт зориулсан Санал болгож буй оюун санааны дэд бүтэц Хамтын ажиллагааны лаборатори нь Нийслэл Улаанбаатар хот болон Ухаалаг хот хөтөлбөрийг дэмжинэ. Хамтын ажиллагааны лаборатори нь мөн Өмнөговийн бүсийн ус, хөдөө аж ахуй, экологи, соёлын ажиллагаа, түүний дотор шинэ хотын суурьшил төлөвлөлт зэрэг байгалийн нөөцийн менежментийг сайжруулах тал дээр дэмжлэг үзүүлнэ. Энэхүү хоёр бүсийн загварын санхүүжилтийг нэгтгэн хамтад нь хөгжүүлж, илүү үр дүнд хүрэх болно. Бусад бүсүүд үүний араас дагах болно. 24

31 References Allinson, C.A., Supporting resilient high quality growth in Mongolia. Feasibility Study January March The Ecological Sequestration Trust. Asia Foundation, Summary of the Strengths, Weaknesses, Opportunities and Threats Report for the Ulaanbaatar City Economy. Asian Development Bank, Asian development outlook Fiscal policy for inclusive growth. Bloomberg Dagvadorj, D., Mongolia s Perspective on Green Development Green Growth Development Paths for a Better Future. Ministry of Environment and Green Development. Mine Watch NGO Ministry of Construction, Urban Development, City Governor s Administrative Office, Adjunct to the Master Plan to Develop Ulaanbaatar City till 2020, Development Trend Till 2030 /Ulaanbaatar City Development Master Plan 2030/ Summary Report Volume IV The Economist Ulaanbaatar Statistics Office UN Aquastat Mongolia, World Bank, World Health Organisation, Outdoor air pollution in world cities. Geneva, Switzerland 25

32 Annexes Annex A Fact finding mission visit 121 interviews Peter Head, Sandy McDowell and Liza Charlton (INUA), 20 th -24 th October NOTE: Titles correct as of October 2014 prior to Government change. October 20 th 1. Randolf Koppa, CEO, Trade and Development Bank 2. Vice Mininster Tsogtgerel, Ministry of Agriculture and Industry 3. Bayanjargal BYAMBASAIKHAN, Business Council of Mongolia 4. Baljinnyam AMARSANAA, Director Energy Economics Institute 5. Enkhbold, Director, World Bank Clean Air Project October 21st 6. Chuluun Togtokh, Director, Institute for Sustainability 7. Augustine Hosch, Xac Bank Ecobanking dept. 8. Luigi Cipolie, Urban Planning Manager Archetype MongoliaLLC 9. Minister Oyun, Ministry of Environment and Green Development 10. Tumensogt, President CEO Club October 22nd 11. Bat-Uul Erdene, Governor and Mayor of the Capital City of Ulaanbaatar 12. Lakshmi Boojoo, Director General of Economic Policy and Competitiveness Research Centre. 13. Ganbold Davaadorj Mongolia Oil Shale Association and director of OT. 14. Tuvshintugs, Director, Economic Research Institute 15. Graeme Hancock, AngloAmerican Bank 16. Erdenebat, National University of Mongolia October 23rd 17. Stefan Weyler and Batbold Otgonbayar GIZ 18. Atsumu and Wakisaka Yutaka, JICA 19. Tuyen Nguyen, IFC 20. Purevsuren, Advisor to President 21. Lodoiravsal Ch, National University of Mongolia 22. Otgonjargal, Ministry of Population Development and Social Protection 23. Dinner for x20 at HMA residence 24. Indra Tumurbataar, Environmental Mongolian Mining Corporation October 24th 25. Robert Schoellhammer, ADB 26. Urantsooj Gombosuren, Centre Human Rights and Development 27. Batkuyag Choijiljav UNEP 28. Oyun second meeting, Ministry of Environment and Green Development 26

33 29. Narantuya Tuya, Director Internat. Cooperation Department Mining Education 30. Dashzeveg Zorigt, Member of State Great Khural INUA 121 meetings with: 1. Tumensogt, President of the CEO Club, who repeated his support and interest in the workshop in December. He offered to liaise on the agenda for the workshop. He suggested we should meet Adyasuuren former Minister of Environment, who has his own private University focusing on ecological issues. 2. Erdenebat at NUM. He noted a lack of human capacity to follow through on things like The Ecological Sequestration Trust s proposal, and would like to see investment in home-grown education. He suggested we meet Tirlza President of Asia Foundation, and Batkhuu VP of NUM, and responsible for Research & Innovation. 3. State Secretary Otgonjargal, Ministry of Population Development and Social protection and her assistant Tsoodol Bolormaa Director of International Cooperation division. Otgonjargal expressed great interest in education, particularly for the disabled and unemployed, and sees resilience.io and INUA as potentially very influential in this arena. 4. Tsedevdamba Oyungerel, Minister for Culture, Sport and Tourism. She was very interested in the cultural history idea for Ulaanbaatar and the HIST human and natural culture for the whole country discussed with Ish. She wanted to follow this up, and also suggested the Lakes as a very important demonstration area, because of its environmental and economic significance. 5. Urantsooj Gombosuren, Chair and Head of Centre for Human Rights and Development. She attended the first The Ecological Sequestration Trust s workshop in 2014 and was pleased to hear about progress. She sees resilience.io as a means for social change and human well-being. She was particularly keen to engage communities ahead of the platform launch by offering online education and accessible information about topics such as the principles of democracy, the responsibilities of Government, gender equality and environmental sustainability. She welcomed ideas for income generation and support for enterprise, English language courses to provide access to global education, and (added by subsequent ) a platform for communities to share knowledge and experiences on implementing effective solutions. 6. Minister Oyun. This was an in-depth interview on the cultural and mind set requirements for successful collaboration to deliver Mongolia s sustainable development goals. She expressed interest in INUA as an initial platform for engaging diverse interest groups in Mongolia while waiting for resilience.io; one example is in area of education for the disabled. 7. Narantuya Tuya, Director of International Cooperation Division of Ministry of Education. She needed more information about The Ecological Sequestration Trust & what it is doing in Mongolia, but was willing to liaise with the Minister and get the Department involved. 27

34 11.2. Annex B Interim visit 121 interviews and Academics Round Table Peter Head, Christoph von Waldersee, The Ecological Sequestration Trust 15 th 19 th December th December 31. Philip Dufty, Andres Bayona, Tumenbayar Sanjaaburen, Tony Blair Associates 32. Tony Mills, Managing Director, and Avirmed Galbadrakh Archetype 33. Amarsanaa Baljinnyam, CEO SOLO, Energy Economics Institute, Ministry of Energy 16th December At the Mongolia Sustainable Finance Initiative Conference 34. Dulguun Maidar 35. Magvan Bold President MBA 36. Jongjans Aart Chief Risk Officer Xac Bank 37. Professor Adiyasuren Ts. Borjigdkhan, Councellor to Minister of Environment and Green Development 38. Oyunchimeg Myagmarjav CEO Institute for the Future UNEP Tunza Pre-arranged meetings 39. James Anderson, World Bank, Country Manager and Resident Representative 40. A.J. Bolor, CEO, and G.Bilguun, Newcom Group 17th December Academics Round Table Meeting at FCO British Embassy i. Chuluun Togtokh, Director, Institute for Sustainability ii. Lakshmi Boojoo, Director General of Economic Policy and Competitiveness Research Centre iii. Tuvshintugs, Director, Economic Research Institute iv. Bat Buyantsogt, Head of the Green Development Centre, NUM and at Institute for Sustainability v. Lodoiravsal Ch, National University of Mongolia vi. Amarsanaa Ganbold, National University of Mongolia vii. Khishigbayar, City of Ulaanbaatar viii. Peter Head, The Ecological Sequestration Trust ix. Christoph von Waldersee, The Ecological Sequestration Trust x. Solongo Ayush, FCO British Embassy Mongolia 18th December 41. Dulguun Maidar Assistant to UN Environment Assembly President at the Ministry of Environment, Green Development and Tourism 42. HMA Chris Stuart 43. Archetype Tony Mills and Avirmed Galbadrakh 44. Ms Oyun, President of the UN Environment Assembly 45. Dashzeveg Zorigt new Minister of Energy 19th December 46. Louise Edwards and Peter Wickenden 47. Battushig KFW 48. Ms Burmaa R Minister of Food and Agriculture at the Ministry Office. 49. Scott Brown USAID 28

35 11.3. Annex C Financing visit 121 meetings Christoph von Waldersee, The Ecological Sequestration Trust 19 th 23 rd January th January, Temuulin, Director, Economic Development Agency, City of Ulaanbaatar 20th January, st January, Hajime UCHIDA, Chief Representative, and DELGER Gankhuyag, Assistant Manager, SUMITOMO Mitsui Banking Corporation (SMBC) 52. Bat-Uul Erdene, Governor and Mayor, City of Ulaanbaatar and Temuulin, Director, Economic Development Agency, City of Ulaanbaatar 53. Mr. TSERENDASH Sugarragchaa, NEXUS National Coordinator, Integrated Resource Management in Asian Cities 22nd January, Dulguun Maidar, Assistant to Mrs Oyun, Assistant to the UN Environment Assembly President 55. Sascha Stadtler, Director KfW Mongolia, Head of Country Off. Mongolia and of German Development Agencies 56. BOLD Magvan, CEO Xac Bank, and Ms DELGERJARGAL Bayanjargal, VP, Retail Banking, and Ms TUUL Galzagd, Director, Eco Banking Department 57. Tony Mills, Archetype Group LLC 23rd January, Lakshmi Boojoo, Director General, The Economic Policy & Competitiveness Research Center 59. Aart Jongejans, Director Risk Management, XacBank 60. BAT Myanganbayar, Green Rewards 61. Tuyen D. Nguyen, Resident Representative, IFC/World Bank, Mongolia 62. Marc A. TASSE, BCom, MGM, MIBA, PMP; Res. Director, American Center for Mongolian Studies 63. Henk de Pauw, Team Leader, Support Modernisation of Mongolia s Standardisation System (EuropeAid Mongolia project) 29

36 11.4. Annex D In-depth cognitive modelling interviews 1. Chuluun Togtokh - Institute for Sustainability via Skype. Chuluun identified current successes in implementing green development goals in Mongolia, both rural and urban, and believes the next focus should be on sustainable regional settlements determined by water sources, climate change and economic activities. Five economic regions (Ulaanbaatar, western, khangai, central and eastern) should have different visions and planning for sustainable development. He emphasised the need to link science and policy, to make good connections with the private sector, and to develop modellers who can participate in the design of the resilience.io model and apply it directly to Mongolian conditions. The biggest challenge facing the project is the need for collaboration. Mongolia s advantages are the common purpose shared by diverse interest groups, the number of young people who have studied in Western countries, and the new President of NUM, who will hopefully champion to make NUM a research-led university. 2. Chuluunbat Economics Advisor to the Government, and former Minister of Economic Development. He spoke of difficult economic conditions: missed economic targets have led to a lack of foreign investment, with significant impact on salaries and purchasing power. A new economic strategy will create a good investment environment, and legislation - the best in the world - has already been passed governing investment, mining, and gas and exploration. The key challenges are to work with international communities, to engage with the private sector, to implement the planned changes, and to upgrade the whole education system. 3. Amarsanaa Ganbold NUM. Amarsanaa s focus is on the importance of open data and he is leading the Open Data Initiative in Mongolia. A collaboration between NUM, the City of Ulaanbaatar, and resilience.io is particularly important. In addition Mongolia needs good, high-quality researchers, an education system to encourage real talent, and a change of mind set towards openness and transparency. 4. Ms Lakshmi - Economic and Policy Centre. A major challenge she identified is constant political change, and the consequent lack of public memory. This can be remedied by the involvement of a think tank or NGO that stands outside the political process. Being outside politics allows for greater freedom of thought, and the country needs people whose interest is in Mongolia, not in personal status. Socially there is a need for greater equality - the wealth gap is growing and for more discipline in the democratic process. Key challenges are a collapsing infrastructure in the face of the exploding birth rate, a lack of experience in managing big projects, and an erroneous perception by foreign investors of the Mongolian character. For The Ecological Sequestration Trust, the issues might be sources of data, an unwillingness to share knowledge, and some people who might want to exploit the platform for their own ends. For INUA, practical hands-on skill-development would be very well received, even for top graduates. There are many unemployed graduates who could be supported to set up their own enterprise a move currently being encouraged by the new Industry Ministry. To develop more industry and to avoid gaps and duplication collaboration and benchmarking between aimags should be encouraged. 5. Bat Buyanstogt - NUM. Bat sees a great need for the modelling platform to help decision-making for Ulaanbaatar and the ger areas. He is an expert in energy transition for Mongolia, and recommends a move from coal to solar and wind power for national coverage, and geothermal power for local use. Rural communities are changing slowly, and the use of cell phones (4m users more than the population of the country) is having beneficial economic impact in rural communities e.g. immediate market information about prices of meat, cashmere, etc. that allows for better 30

37 trading decisions. Land management policies are also having an impact in engaging communities to improve pasture quality. For The Ecological Sequestration Trust, collaborative success will come from engaging academics, companies, Government and NGOs at a senior level in the Collaboratory. This ensures balanced interests; pressure from civil society will further encourage transparency and accountability. 6. Tuvshintugs - Economics Research Institute. He sees two constraints for The Ecological Sequestration Trust. Human capacity is the first the population is so small that research is hard, with little access to information, to mentors and to resources. MOOCs could begin to build wider capacity in the areas of economics and systems modelling, but it will not be resolved quickly. It will need time, luck and political stability. Governance is a second constraint. It can be done internally, but requires a better understanding of the problem. It will be important to ensure that Mongolians are trained and committed to the platform to ensure continuity. He suggested that an emphasis on the innovative application and scale of the resilience.io platform, together with the impact it could have, would make it more easily understood and embraced, rather than focussing on innovation in technology. Mongolia s advantages are that there is little bureaucracy to inhibit new ideas in policy-making. Networks are very important to cut through red tape and administrative and legislative loops. He also cited the importance of pressure groups to raise issues and maintain independence from political interests. Real success will come from a single vision, the capacity to deliver, trustworthy implementation, and continuity Annex E Radar Screening visit 121 meetings Peter Head, The Ecological Sequestration Trust, Catherine Allinson, Future Earth, Sandy McDowell and Liza Charlton, INUA 2 nd 6 th February rd February 64. Minister Tsogtbaatar, Damdin - Ministry of Construction and Urban Development, with Tselmuun, Manlaijav (officer), Lkhamserjid Altangerel and Batbayar Munkhuu 65. Orkhon - (new) President of the Mongolian Bankers Association and First Deputy at TDB 66. Luvsanjamts, Lkham - Director, Dept of Innovation and Higher Technology (and colleague) 67. Randolf Koppa, CEO, Trade and Development Bank 68. Minister OYUNKHOROL Dulamsuren - Ministry of Environment, Green Development and Tourism and YERUULT Bayart, Director, Division of International Cooperation 69. Baigalmaa, Shurka - General Manager, Social Performance at Oyu Tolgoi via teleconf. 6th February 70. Dr Soe Nyunt-U World Health Organisation, Dr Delgermaa Vanya, WHO Technical Officer / ENH and GANCHIMEG Ulziibayar, Director, National Centre for Public Health and CHIMEDDULAM Dalaijamts, Head of Department of Environmental and Occupational Health 71. Hajime Uchida Sumimoto Mitsui Bank 72. B. Badral General Manager of Ulaanbaatar City and Head of Mayor's Office, Scott MacDonald, Advisor and secondee Asia Foundation. 73. Bat-Ulzii Head of Department Metropolitan Department of IT, Mayor's Office 74. Temuulin General Director, Economic Development Agency, City of Ulaanbaatar 31

38 11.6. Annex F Radar Screening Planning Forum 5th February Opening Address: HM Ambassador Chris Stuart: The Ecological Sequestration Trust is the single most successful project the FCO has seen in Mongolia during his term as Ambassador. Key note speech: Mayor Bat-Uul: The city administration must serve the people not themselves. Services must be provided with economic security. IT sector must be expanded, capacity improved and new technologies introduced in partnership with business. The Asia Foundation works with communities at grassroots level to good effect. The city needs evidence for real decision making in order to identify the positive and negative effects of decisions before they are made and implemented. This can be improved by the better use of data. The City of Ulaanbaatar needs such a platform. If the Mayor makes a decision, he must be able to look at the impact on society, on the different areas of the city so resilience.io is very useful. It is also of consequence that business and ordinary citizens are able to see transparency in decision making which is a good element for sustainable development. Presentations by: Amarsanaa Ganbold, NUM: Resilience.io can be integrated with the e-government programme and the Ulaanbaatar City smart city programme, using common data and common user interfaces. The government are moving towards an open-data environment and are bringing forward new legislation to cover it, in addition to the freedom of information act. All this will enable resilience.io to go ahead. Sanjjav Samdengeleg, MoFinance: The T21 economic model is being used by the Ministry of Finance to aid decision making, with respect to the social, economic and environmental impacts of policies and investments. Peter Head: Presentation on the way resilience.io will be used to create collaborative intelligence. Also how it can be used to attract increased private sector investment and grant funding, like the GCF and MCC. Finally how T21 and PAGE frameworks can be integrated into the resilience.io platform. Randolf Koppa, TDB: Mongolia has access to the GCF and two key areas are important: i) mitigation of the impacts of climate change ii) adaptation due to negative effects. On recent trip to Manila to GCF conference it was made clear that Mongolia could apply for project funding of around $400m for carbon reduction and health improvement projects out of the $10bn available and they wanted to spend the money quickly. Dulguun Maidar, Assistant to UN Environment Assembly President: An integrated approach was recognised as important to protect the environment including supply chains for construction, renewable energy such as geothermal and energy efficiency. INUA - Sandy and Liza Radar Screening Methodology: Participant numbers = start of the day >50 participants (30 expected); Mayor stayed until after the morning tea break and 35 participants remained to participate in the Radar Screening methodology. Altanbagana Myagmarsuren NUM Altantsetseg B Strategic policy & planning dept. Senior officer Ministry of Food and Agriculture Amarsanaa Ganbold Lecturer NUM, School of Engineering and Applied Sciences Ayush Solongo Prosperity Officer FCO British Embassy Mongolia Badral B General Manager UB City and Head of Mayor's Office 32

39 Bat Myanganbayar App developers Green Rewards Bat Bayar Bat Buyantsogt Prof Head of and lecturer Head of the Green Development Centre, NUM Bat-Uul Erdene Govenor of UB and Mayor of the Capital City of UB Bayarjargal Yunden Director of Science Nature Conservancy Bilegsaikhan D Senior Officer, Urban Development policy and planning department Ministry of Construction Binderiya B International cooperation dept. Senior officer Ministry of Food and Agriculture Former advisor to Minister of Environment and New Director of Institute for Sustainable Chuluun Togtokh, Dr Green Development Development, NUM Chuluuntsetseg B Food production policy implementation and Ministry of Food and Agriculture coordination dept. Senior officer Assistant to UN Env Assembly President at the Ministry of Environment, Green Development Dulguun Maidar Ministry of Env and Green Development and Tourism Elbot Noah Eco Banking Xac Bank Enhmaa Enhbat Compliance Officer Xac Bank Enkhtuya Oidov Director Nature Conservancy Jongejans Aart Chief Risk Officer Xac Bank Koppa Randolf President Trade & Development Bank Head of Development Policy and Strategy Khorolsuren Economic Development Agency, City of UB Planning Division Lakshmi Boojoo Director Economic Policy and Competitiveness Research Center Lodoiravsal Choimaa Professor NUM, School of Engineering and Applied Sciences Maidar Tsend Educational Programme developer Plant, stove and education programme Margad Erdene City of UB Mendbayar Tserel Urban Planning Architect Urban Planning Institute Mills Tony MD Archetype Narantsetseg Daribazar The Head, Foreign Relations Department Sec of State Onon Munkhchuluun Archetype Oyunchimeg Myagmarjav CEO Institute for the Future, UNEP Tunza Oyunsuvd N Crop production policy implementation & coordination dept. Senior officer Ministry of Food and Agriculture Sanjjav Samdengeleg T21 model expert Ministry of Finance Soe Nyunt-U WHO Representative WHO Tamir D M&E and internal auditing dept. Senior officer Ministry of Food and Agriculture Temuulin Tsegmed Enkhmunkh General Director, Economic Development Department City of UB Ministry of Food and Agriculture Tserendash S Local Coordinator - Integrated Resource Management in Asian Cities GIZ/UB City/NEXUS Tsolmon Zundui NUM, School of Engineering and Applied Tsolmonkhand Chuluuntsetseg Tsogtbaatar Head of Investment and Economic Cooperation Division Tuvshin B NUM Sciences Economic Development Agency, City of UB Tuvshintugs Batdelger NUM, Economics Research Institute Yuruult Bayart Head of Foreign relations division Ministry of Environment, Green Development & Tourism Wickenden Peter Deputy Head of Mission FCO British Embassy Mongolia 33

40 11.7. Annex G Summaries of six project discussion groups and follow up sessions on 6 th February Using the Radar Screening methodology, stakeholder groups identified the following goals, actions and resourcing needs. 1. Geothermal energy. This often misunderstood and confused with shallow-ground heat pumps. In geothermal energy, vertical drilling uses the earth s heat core; this has not yet been tried at scale in Mongolia to generate electricity. There is one pilot project a single plant to generate megawatts. The group has 2 goals: i. the next Combined Heat and Power (CHP) plant 6 to be geothermal. ii. a geothermal plant outside Ulaanbaatar, designed to attract people back to living outside the City. International finance is available, but this is dependent on a feasibility study, which will take 5 years. The solution is to generate domestic motivation to invest in this; a problem is popular resistance to drilling. Value can be generated by using power plants to produce vegetables and to farm fish through hydroponics. This is a big business opportunity, with initially high installation costs, but low running costs. 2. Wheat supply and demand policy The group s goal is to be an exporter of wheat. This will need a new year national programme of activities. Current state of play is that the yield is increasing, the result of incentives for growers, tax variations lower at seed time, higher at sale - and subsidies to provide storage capacity. The challenges include: tension between agriculturists and the Government on quality. lack of agreement on incentives how to attract investment into the wheat sector to enable greater crop diversity The stakeholders are growers, mills, distribution, logistics, importers/exporters and consumers. To address these vested interests, there are some possible actions: increase subsidies. This will require quality criteria and agreed standards. increase the number and quality of testing laboratories and technicians. legislation on crop exchange this needs to engage the stakeholders in the decision-making. link up with other Ministries, including health and IT applications; weather conditions have an impact. 3. Establishment of further free trade zones at the borders There is already one free trade zone (FTZ) established in Mongolia, a partnership between the Mongolian Government and private commercial entities. More are needed. Further free trade zones would stimulate trade with China and Korea, and would attract foreign tourism and foreign investment into FTZ regions. It would also encourage export on a new scale, promoting home-grown enterprise within Mongolia a significant contribution to wealth and lifestyle improvement in the country. Specifically a FTZ would have significant impact on construction and food key areas for sustainable development in the country. Currently imports e.g. cement from China and Russia. They are low quality and high cost. Border controls add to the expense and the complexity of trade; a FTZ would generate competition, reduce prices, raise quality and accelerate the huge need for renewed infrastructure in the country. Agreement between stakeholders is essential for legislation, but challenges include cautious attitudes to change in the legislature, vested interests and external pressures. 34

41 4. Greenhouse capability for ger dwellers to grow vegetables and berries Here the group identified new ways to engage manufacturers in building prototypes; a need for fewer stoves to prove feasibility (10 instead of 90), and the engagement of students in building and marketing the product. A new and efficient heating stove is needed to support unemployed and low-income families who face big challenges. If successful it would: provide heat in winter, growing capacity in summer supply training in horticulture generate economic opportunities improve the quality of life in rural areas reduce alcoholism reduce air pollution What are needed are more efficient heating stoves. There are several options on design; once built, the system can be implemented in 2 days. It would heat a home and additional growing space for 600MNT per month. The challenges are: lack of seed funding. One stove has been made, but 90 are required for case studies over a year. (cost is 36m MNT per stove.) marketing to stakeholders and the end-users 5. Mobile phone app to engage children & fund green initiatives This is a reward-based download system. The vision is to encourage society to take up green ideas. There are 4 areas to address: companies to promote their products and services users to be educated and informed (use Twitter) technical capacity funding The priority was identified as the users. Other areas would be addressed on a predetermined timeline: 3 months aggressive marketing. This requires a good segmented data base, the use of social media to bridge the gap in marketing, and a really engaging campaign. 6 months attract products and services. This needs incentives the first 3 months free; tiered pricing; cheap rate for NGOs, higher rate for private sector 12 months launch of the app outside Mongolia This work was continued at the Friday morning extension Forum. In the Radar Screen Enterprise field the group clarified their parameters of success: 100,000 users; 40+ products; mind set change achieved; raised awareness of green technology 6. Integration and behavioural change for incoming youngsters to the City The change in culture between rural and city dwelling is significant for young migrants. A lack of clarity and mutual understanding between the attitudes of newcomers and the established population causes tensions and limits the ability of newcomers to thrive. The vision is to encourage newcomers to become accountable citizens of Ulaanbaatar. This can be done through education in communication, ICT and citizenship. The problem requires: a baseline analysis of needs then goal definition with stakeholders 1 year, 3 years, 5 years Stakeholders are the municipality and NGOs. There was a belief in the group that behaviour change will take a long time. 35

42 36

43