МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЗАГВАР (MSMM) : ДЭЛХИЙН САНХҮҮГИЙН ХЯМРАЛЫН ЭДИЙН ЗАСАГ, ХӨРӨНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛД ҮЗҮҮЛЭХ НӨЛӨӨ

Size: px
Start display at page:

Download "МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЗАГВАР (MSMM) : ДЭЛХИЙН САНХҮҮГИЙН ХЯМРАЛЫН ЭДИЙН ЗАСАГ, ХӨРӨНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛД ҮЗҮҮЛЭХ НӨЛӨӨ"

Transcription

1 МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЗАГВАР (MSMM) : ДЭЛХИЙН САНХҮҮГИЙН ХЯМРАЛЫН ЭДИЙН ЗАСАГ, ХӨРӨНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛД ҮЗҮҮЛЭХ НӨЛӨӨ Боловсруулсан: Д. Батням Э-шуудан: batnyamd@gmail.com Д.Ган-Очир Э-шуудан: doojav_ganochir@yahoo.com Энэхүү судалгааны ажилд дурьдагдсан санаанууд нь зөвхөн хувь судлаачдын байр суурийг илэрхийлнэ. Тус судалгаатай холбоотой аливаа санал, зөвлөмж, шүүмжийг хүлээн авахдаа бид таатай байх болно.

2 ХУРААНГУЙ Энэхүү судалгааны ажлаар Монголын хөрөнгийн зах зээлийн MSMM загварыг боловсруулж, дэлхийн санхүү, эдийн засгийн хямралын манай эдийн засаг, хөрөнгийн зах зээлд үзүүлэх нөлөөллийг симуляци шинжилгээгээр судлав. Мөн тус загвараар макро эдийн засаг, Монголын хөрөнгийн захын 2008 оны 4 дүгээр улирлаас 2010 оны 4 дүгээр улирлын хоорондох төлвийг таамаглав. Судалгааны үр дүнгээс үзэхэд дэлхийн санхүү, эдийн засгийн хямрал үндсэн 4 сувгаар дамжин нөлөөлөх бөгөөд хямралын сөрөг нөлөө эдийн засаг, хөрөнгийн зах зах зээлд 2009 оны 2 дугаар хагаст илүү хүчтэй мэдрэгдэхээр хүлээгдэж байна. Үүнтэй холбоотой дотоод эдийн засгийн байдал хямралын орчинд шилжих эрсдэл өндөр тул сөрөг нөлөөг сулруулж, хохирол багатай даван туулахын тулд нэн яаралтай холбогдох арга хэмжээ (гадаад зах зээлээс хөрөнгө татах, зээлийн тасалдал, хөрөнгийн зугаталт -ыг зогсоох гэх мэт)-г авах шаардлагатай байна.

3 I. УДИРТГАЛ Сүүлийн үед судлаачдын сонирхлыг татаж буй асуудал бол санхүүгийн зах зээлийн үйл хөдлөл, түүний эдийн засгийн өөрчлөлтөд үзүүлэх хариу үйлдлийг танин мэдэх явдал болоод байна. Энэ асуудлын хүрээнд дэлхийн санхүү, эдийн засгийн хямралын Монголын эдийн засаг, хөрөнгийн зах зээлд үзүүлэх нөлөөллийг судлах нь одоогийн сонирхолтой чухал сэдвүүдийн нэг болж байна. Энэ асуудлыг системтэй судалж, үр дагаварыг урьдчилан тооцож, бодлого боловсруулагчид болон олон нийтэд мэдээлэх нь тус хямралын сөрөг үр дагаварыг хамгийн бага хохиролтой даван туулахад чухал ач холбогдолтой юм. Сүүлийн жилүүдэд макро эдийн засгийн байдал тогтворжиж, нийгмийн хэмжээгээр санхүүгийн хуримтлалаа нэмэгдүүлэх сонирхол өсч байгаа нь санхүүгийн зах зээл, түүний дотор хөрөнгийн зах зээлийн үйл ажиллагаа хөгжих нөхцөл болж ирэв. Үүний зэрэгцээ макро эдийн засгийн хувьсагчид болон зах зээл хоорондын харилцан хамаарал тогтворжиж, тоон мэдээллийн цуваа нэмэгдэж байгаа нь судалгаа, шинжилгээнд загвар боловсруулан ашиглах боломжийг бий болгож байна. Дэлхийн санхүүгийн хямрал нь орон бүрийн санхүүгийн салбар, эдийн засгийн үйл хөдлөлд тодорхой хэмжээгээр нөлөөлж эхлээд байна. Үүний адилаар ч санхүүгийн хямрал Монголын эдийн засаг, санхүүгийн салбарт шууд болон шууд бусаар нөлөөлөх нь дамжиггүй юм. Гэхдээ манай орны санхүүгийн зах зээл эрх зүйн хувьд либералчлагдсан хэдий ч үйл ажиллагааны хувьд бүрэн либералчлагдаагүй хэвээр байгаа нь дэлхийн санхүүгийн хямрал дотоодын санхүүгийн зах зээлд үзүүлэх шууд нөлөө харьцангуй сул, харин макро эдийн засгийн үзүүлэлтээр дамжих шууд бус нөлөө хүчтэй байхыг илтгэж байна. Дэлхийн санхүүгийн хямралтай холбоотойгоор сүүлийн улиралд хөрөнгийн дотогшлох урсгал буурч шууд нөлөөллүүд богино хугацаанд ажиглагдаж эхэлж байгаа бол макро эдийн засгийн хувьсагчдаар дамжих шууд бус нөлөө дунд хугацаанд илүү хүчтэй байхаар хүлээгдэж байна. Өөрөөр хэлбэл, алт, зэсийн экспортын орлогоор ДНБ, төсвийн орлогын дийлэнх хэсгээ бүрдүүлдэг манай эдийн засгийн хувьд дэлхийн санхүүгийн хямралтай холбоотой экспортын барааны үнэ буурах, хөрш орнуудын эдийн засгийн өсөлт саарах нь эдийн засагт сөрөг үр дагаварыг 1 дагуулахаар байна. Иймд тус нөлөөллийг урьдчилан тоон утгаар тооцох зорилгоор Монголын хөрөнгийн зах зээлийн загвар (MSMM)-ыг байгуулав. MSMM-ыг байгуулах анхны онолын санаа нь хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийн 2 макро эдийн засгийн хандлагаас гарч ирсэн. Тухайн хандлагаар хөрөнгийн зах зээлийн нийт үнэлгээ болон хөрөнгийн үнэнд макро хүчин зүйлс 1 Гадаад худалдааны алдагдал өсөх, төсвийн алдагдал нэмэгдэх, төгрөгийн гадаад валюттай харьцах ханш хүчтэй сулрах, эдийн засгийн өсөлт саарах гэх мэт. 2 Хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийн судалгаануудад хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийн төлөв байдлыг хөрөнгийн зах зээлийн нийт үнэлгээ болон хөрөнгийн үнийн динамик хандлагаар төлөөлүүлэн ойлгож болохыг дурьдсан байдаг.

4 нөлөөлдөг гэж үздэг. Иймд Монголын хөрөнгийн зах зээлийн хөгжилд нөлөөлж буй макро хүчин зүйлсийг илрүүлж, тухайн макро хүчин зүйлсийн хоорондын хамаарлыг загварчлах хэлбэрээр Монголын хөрөнгийн зах зээлийн загвар (MSMM)-ыг байгуулж болно гэж үзэв. MSMM загварыг байгуулснаар дэлхийн санхүүгийн хямрал Монголын эдийн засагт шууд болон шууд бусаар яаж нөлөөлөхийг тооцоо судалгаанд үндэслэн, тоо баримттай судлах болон бодлогын түвшинд авах арга хэмжээ ямар нөлөө үзүүлэхээр байгааг тооцох, бодлогын шийдвэр гаргалтыг ирээдүйг харсан хэлбэрээр авч хэрэгжүүлэх бололцоотой болох юм. Аливаа бодлогын арга хэмжээ нь тодорхой хугацааны хоцролттойгоор эцсийн зорилтод нөлөөлдөг тул ирээдүйг харсан бодлого, арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх шаардлага сүүлийн үед илүү чухлаар тавигдаж байгаа билээ. Үүний зэрэгцээ хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийн төлөв байдлыг таамаглах нь зөвхөн бодлого боловсруулагчдын дотоод шийдвэр гаргах хэрэглүүр болоод зогсохгүй олон нийт, хөрөнгө оруулагчдад мэдээлэл өгөх, тэдэнтэй харилцах гол хэрэгсэл нь болдог. Гэхдээ тухайн загварын үр дүнг хэрэгсэл болгон ашиглахын тулд загварын үр дүн нь олон нийт, хөрөнгө оруулагчдад хүлээн зөвшөөрөгдөх түвшинд хийгдэх шаардлагатай юм. Бусад судалгаанд голлон макро хувьсагчдын хөрөнгийн зах зээлд үзүүлэх нөлөөллийг тооцох эсвэл хөрөнгийн зах зээлийг оруулаагүй макро эдийн засгийн загвараар хувьсагчдыг таамагладаг бол хөрөнгийн зах зээлийг загварчлан судалснаар эдгээрийн харилцан хамаарлыг бүхэлд нь судлах, таамаглах болон бодлогын нөлөөллийг тооцох боломжтой болох юм. Энэ боломжийг олгож байгаагаар тухайн судалгааны ажлын онцлог, давуу тал оршино. Аливаа загвар дуусна гэж байдаггүй бөгөөд харин түүнийг хөгжүүлж, сайжруулж болно гэж үздэг. Өөрөөр хэлбэл, загварыг хугацааны цуваа нэмэгдэх бүрт хувьсагчдын хоорондын шинэ тогтвортой хамаарлыг илрүүлэх, тэгшитгэлийн тайлбарлах чадварыг сайжруулах, загварын алдааг бууруулах чиглэлд байнга шинэчлэн ажиллах шаардлагатай болдог. Бидний болосвруулж буй MSMM загварын хувьд хувьсагчдын хоорондын хамаарал нийцтэй, диагностик тестүүдийг хангах байдлаар тодорхойлогдоод байгаа хэдий ч цаашид таамаглах чадвар, тайлбарлах хүчийг нь сайжруулах шаардлагатай нь зүйн хэрэг юм. Гэхдээ хамгийн сүүлийн үеийн мэдээллийг ашиглах бололцоог бодлого боловсруулагч, хөрөнгө оруулагч болон олон нийтэд олгосноор эдийн засагт ихээхэн хүндрэл учруулах гадаад орчны таагүй өөрчлөлтийн сөрөг үр дагаврыг хохирол багатай даван туулах боломж бүрдэнэ. Иймд хэдийгээр төгс болж амжаагүй хэдий ч үр дүн нь бодит байдалд нийцтэй гараад буй MSMM загварын анхны хувилбар болон түүнийг ашиглан тодорхойлсон дэлхийн санхүүгийн хямралын Монголын эдийн засаг, хөрөнгийн зах зээлд үзүүлэх нөлөө, таамаглалыг танилцуулж байна.

5 MSMM загвар нь Монголын хөрөнгийн зах зээлийг загварчлах анхны санаа, оролдлого тул дутуу загварын тавил, хувьсагчийн сонголтын хувьд алдаатай таамагласан, тусгасан зүйл байхыг үгүйсгэхгүй. Иймд тус загварыг сайжруулах талаарх саналаа бидэнд ирүүлвэл дараа дараагийн загварчлалын ажилдаа тусгах болно. Судалгааны 2 дугаар хэсэгт сэдвийн судлагдсан байдал, 3 дугаар хэсэгт макро эдийн засгийн хандлагууд болон MSMM загварын талаар, 4 дүгээр хэсэгт MSMM загварын таамаглалын алдааны шинжилгээ болон макро эдийн засаг, хөрөнгийн зах зээлийн оны таамаглалыг таницуулж, эцэст нь 5 дугаар хэсэгт судалгааны үр дүнгүүдийг нэгтгэн дүгнэв. II. СЭДВИЙН СУДЛАГДСАН БАЙДАЛ: ХӨРӨНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ХӨГЖЛИЙН МАКРО ЭДИЙН ЗАСГИЙН ХАНДЛАГА, АРГАЗҮЙ Бусад орны судлаачид хөрөнгийн зах зээлийн хөгжилд макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүд хэрхэн нөлөөлж буйг хэд хэдэн ялгаатай арга зүй ашиглан тодорхойлдог. Анх судлаачид эдийн засгийн өсөлтөнд банкны секторын гүйцэтгэх үүргийг талаар онцлон судалдаг байсан бол хөрөнгийн зах зээлийн хөгжихийн хэрээр түүний эдийн засагт гүйцэтгэх үүрэг, хөрөнгө зах зээл болон эдийн засгийн өсөлтийн харилцан хамааралд илүү анхаарал хандуулах болсон. Энэ төрлийн суурь судалгааны үр дүнгүүд хөрөнгийн зах зээлийн хөгжил нь урт хугацааны эдийн засгийн өсөлтийг дэмждэг болохыг харуулсан байдаг. Тухайлбал, Demirguc-Kunt болон Levine (1996a), Singh (1997), Levine, Zervos (19980) нар хөрөнгийн зах зээлийн хөгжил ирээдүйн эдийн засгийн өсөлтийг таамаглахад чухал ач холбогдолтой үзүүлэлт болохыг харуулжээ. Demirguc-Kunt болон Levine (1996b) судалгаанд хөрөнгийн зах зээлийн үзүүлэлтүүд нь санхүүгийн зуучлалын хөгжилтэй хүчтэй хамааралтай болохыг онцолсон байдаг. Үүнтэй адил судалгааг Garcia болон Liu (1999) нар хийсэн бөгөөд Латин Америкийн улс орнуудын хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийг Азийн орнуудын хөрөнгийн зах зээлтэй харьцуулах замаар хөрөнгийн зах зээлийн хөгжилд макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүд хэрхэн нөлөөлдөг болохыг тайлбарлахыг зорьсон. Тус судалгааны үр дүнд, хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийг тодорхойлогч хувьсагчид нь бодит орлого, хадгаламжийн хүү болон санхүүгийн зуучлалын хөгжил байдаг. Түүнчлэн тэд хөрөнгийн зах зээлийн хөгжил болон санхүүгийн зуучлал нь нэгнийгээ орлох бус хамтдаа хөгжиж болохыг нотолжээ. Энэ чиглэлийн гол чухал судалгаануудын нэг болох Charles Amo Yartey (2008)-ны судалгаа нь хөгжиж буй орнуудын хөрөнгийн зах зээлийн хөгжилд нөлөөлөгч үзүүлэлтүүдийг судлах зорилгоор 42 орны тоон мэдээллийг ашиглан хийсэн байдаг. Тэрээр нийт орлого, дотоодын нийт хөрөнгө оруулалт, банкны салбарын хөгжил, капиталын урсгал, хөрөнгийн захын хөрвөх чадвар зэрэг нь хөрөнгийн захын хөгжилд чухал нөлөөтэй макро хүчин зүйлс бол улс төрийн эрсдэл, хууль дүрэм, хүнд суртлын түвшин зэрэг нь хөрөнгийн зах зээлд багагүй нөлөөтэй институциональ хүчин зүйлс болохыг нотолжээ. Институциональ хүчин зүйлс нь гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах гол хөшүүрэг болдог билээ. Харин

6 Vally Koubi (2008) санхүүгийн зах зээлийн гүнзгийрэлт болон санхүүгийн хөрөнгийн өгөөжийн түвшний тогтворжилт зэрэг нь төрийн хүнд суртлын түвшин, хуулиа дээдэлдэг эсэхтэй урвуу хамааралтай болохыг харуулжээ. Тэрээр тухайн улсын улс төр нь тогтворжсон, хээл хахууль, хүнд суртал бага байх тусам хөрөнгийн зах зээл тогтвортой байдаг болохыг нотолсон байдаг. Харин хөрөнгийн үнэнд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг Tsuyoshi Oyama (1997)- ын судалгаанд дэлгэрэнгүй дурьдсан байдаг. Тэрээр хөрөнгийн үнэ болон макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүд хоорондын хамаарлыг ногдол ашгийн хямдруулалт (DDV)-ын загвар, алдаа залруулах загвар болон олон хүчин зүйлсийн өгөөжийг тодорхойлох загвар ашиглан судалсан байдаг. Тус судалгааны үр дүнгээр хөрөнгийн үнэнд эрсдэлийн хувь хэмжээ, мөнгөний агрегатууд, зах зээлийн хүү болон инфляцийн түвшин нөлөөлдөг болохыг харуулсан. Тэгвэл дээрх хамаарлыг Азийн зарим хөгжингүй орнууд болох Тайвань, Өмнөд Солонгос, Сингапур болон Хонг-Конгийн жишээн дээр шалган үзэхэд 3 Азийн хөрөнгийн захын үнийн хэлбэлзлийг тодорхойлогч гол үзүүлэлтүүд нь мөнгөний нийлүүлэлт, дэлхийн зах зээл дээрх түүхий нефтийн үнэ, валютын ханш болон инфляци байгааг тодорхойлсон. Хөрөнгийн үнэ болон макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүд хоорондын хамаарлыг судалдаг өөр нэг сонирхолтой онолын урсгал нь бүх ертөнцийн таталцлын загвар (Gravity model)-ын хандлага юм. Энэ хандлага нь хөрөнгийн захууд хоорондын хамаарлыг газарзүйн байршил, зах зээлийн хэмжээ, соёлын хүчин зүйлсээс хамааруулан тооцох арга юм. Huang Jui-Chi, Ates Aysegul, Brahmasrene Tantatape (2006) зэрэг судлаачдын ажилд дээрх судалгааны аргыг ашиглан тив бүрээс төлөөлүүлэн тодорхой хэдэн хөгжиж буй орнуудын хөрөнгийн захыг сонгон авч судалж, зах зээлийн хэмжээ, улс хоорондын зай нь зах зээлүүд хоорондын хамаарлыг тодорхойлогч гол хүчин зүйл болохыг тодорхойлсны дээр мэдлэг (хэл) бол эрсдэл бууруулах гол хүчин зүйл болохыг тэмдэглэсэн байдаг. Дээрх хөрөнгийн зах зээлтэй холбоотой эмпирик судалгаанууд эконометрик аргазүйн хувьд үндсэн хоёр бүлэгт хуваагдаж байдаг. Эхний бүлэгт Гранжер шалтгааны тест, коинтегрешн тест болон вариац, авторегрессийн загваруудыг ашиглан хөрөнгийн үнэ болон макро эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлт хоорондын харилцан хамаарлыг судлах аргууд 4 ордог бол, хоёрдахь бүлэгт олон хүчин зүйлсийн бүтцийн загварыг регрессийн шинжилгээ ашиглан үнэлэх арга 5 багтдаг. Манай судалгааны хувьд хоёрдахь арга буюу бүтцийн MSMM загварыг байгуулан үнэлэх замаар дотоод, гадаад хүчин зүйлсийн хөрөнгийн зах зээлд үзүүлэх нөлөөг тодорхойлох болно. Санхүүгийн зах зээл дээр Гранжер шалтгааны тестийг өргөн ашигладаг бөгөөд туc тестээр эдийн засгийн өсөлт хадгаламжийн хоорондын харилцан хамаарлыг Carroll болон Weil (1994) нар; экспорттой холбож Rahman болон 3 Song-Zan, Chiou-Wei (2003), The Macro Economic determinants of stock price volatility, Nan-Hua University. 4 Malliaris, Urrutia (1992), Habibullah, Baharumshah (1996), Abdulla, Murinde (1997), Nieh, Lee (2001). 5 Chen, Roll, Ross (1986), Kwon, Bacon (1997), Bilson, Brailsford, Hooper (2001), Perotti, Oijen (2001).

7 Mustafa (1997) болон Jin болон Yu (1995) нар; засгийн газрын зардалтай холбож Conte болон Darrat (1988) нар; мөнгөний нийлүүлэлттэй холбож Hess болон Porter (1993) нар; үнийн тогтвортой байдалтай холбон Darrat болон Lopez (1989) нар судалсан байдаг. Мөн санхүүгийн зах зээл болон эдийн засгийн өсөлтийн хоорондын холбоог шалгахдаа Гранжер шалтгааны тестийг олон тооны судалгаанууд ашигласан байдаг. Эдгээрээс авч үзвэл, Thornton (1995) 22 хөгжиж буй эдийн засгийн хувьд судлаад санхүүгийн гүнзгийрэлт нь эдийн засгийг урамшуулж байна гэсэн үр дүн харуулсан. Luintel болон Khan (1999) нар 10 хөгжиж буй эдийн засгийн хувьд судлаад бүх орны хувьд санхүүгийн хөгжил болон эдийн засгийн өсөлт хоорондоо харилцан шалтгаан болж байгааг гаргасан. Spears (1991)-ын судалгаагаар Африкын Сахарын орнуудад санхүүгийн зуучлал хөгжлийн эхэн үедээ эдийн засгийн өсөлтийг урамшуулж байгааг харуулсан бөгөөд мөн Ahmed болон Ansari (1998) нарын судалгаагаар өмнөд Азийн эдийн засгийн хувьд адил үр дүн харуулсан. Харин Levine болон Zervos (1996, 2001) нар үнэт цаасны захын хөгжил, санхүүгийн зуучлалын гүнзгийрэлт нь эдийн засгийн өсөлтөнд нөлөөлдөг болохыг харуулсан байдаг. Мөн Luintel болон Khan (1999) нар 10 хөгжиж буй эдийн засгийн хувьд эдийн засгийн хурдацтай өсөлт, хөгжил нь санхүүгийн зах зээлийг мөн хөгжүүлэх шалтгаан болдог эсэхийг судлаад бүх орны хувьд санхүүгийн хөгжил болон эдийн засгийн өсөлт хоорондоо харилцан шалтгаан болж байгааг харуулсан байдаг. III. МАКРО ЭДИЙН ЗАГВАРЫН ХАНДЛАГУУД БОЛОН МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЗАГВАР (MONGOLIAN STOCK MARKET MODEL) 3.1 Эдийн засгийн загварчлалын хандлага Аливаа эдийн засгийн загварыг хөгжүүлэх нь дотоод, гадаад хүчин зүйлсийн өөрчлөлтийн эдийн засгийн үзүүлэлтүүдэд үзүүлэх нийт нөлөөг тооцох боломжийг олгодог. Өөрөөр хэлбэл, эдийн засгийн загваруудыг эдийн засгийг судлах хэрэгсэл гэж ойлгож болно. Мөн загварууд нь тухайн сонирхож буй хувьсагчийг ялгаатай таамаглалын дор таамаглах нэг хэрэгсэл болдог. Загвар бүр эдийн засгийг хялбарчлан (тухайн хувьсагчид нөлөөлөх зөвхөн гол хувьсагчдыг л сонгон авч судалдаг) судалдаг тул таамаглалын төгс хэрэгсэл болдоггүй. Гэхдээ бодлого боловсруулагчид загварын үр дүн болон мэргэжилтний эргэцүүлсэн үнэлгээнд суурилан албан ёсны таамаглал гаргадаг. Ялгаатай загварчлалын хандлага нь ялгаатай хялбарчлал болон онолын хязгаарлалтад суурилдаг тул ялгаатай таамаглалын үр дүн үзүүлдэг. Иймд ямар арга зүйгээр тухайн асуудлыг судлах нь тухайн асуудлын мөн чанараас хамаардаг. Гэхдээ бүх загварын үр дүн нь эцсийн таамаглалын процессын завсрын орцууд болдог.

8 Бусад орны Засгийн газар, Төв банк болон бусад хөгжлийн институтиуд макро эдийн засаг болон тухайн нэг зах зээл, салбарын хэтийн таамаглалыг хийх, гадаад, дотоод хүчин зүйлсийн нөлөөллийг судлахдаа олон төрлийн мэдээллийн эх үүсвэр, хэрэгслүүдийг ашигладаг. Ингэхдээ динамик эгнээний жижиг загвараас эхлээд эдийн засгийн бүтцийн томоохон загваруудыг боловсруулан ашиглаж байна. Үүний зэрэгцээ ялгаатай загваруудын үр дүнгээс жигнэсэн дундаж эцсийн таамаглалыг гаргадаг практикт шилжээд байна. Энэ нь эдийн засгийн тухайн нөхцөл байдалд сайн ажиллаж байсан загвар эдийн засгийн өөр шинэ орчинд ажиллахгүй байх тохиолдол байдаг тул бодлого боловсруулагчид альтернатив загварыг байнга зэрэгцүүлэн хөгжүүлэх шаардлагатай байдагтай холбоотой юм. Макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийн таамаглалд ашиглаж буй загваруудыг ерөнхийд нь дараах байдлаар ангилж болох юм. Үүнд: Бүтцийн бус хандлага ARIMA/ARFIMA (Autoregressive integrated moving average/ Autoregressive fractional integrated moving average); Вектор авторегресс загвар (VAR), Бейсийн вектор авторегресс (BVAR) болон Вектор хэлбэрт алдаа залруулах загвар (VEC), Бейсийн вектор хэлбэрт алдаа залруулах загвар (BVEC); Хагас бүтцийн хандлага Бүтцийн вектор авторегесс (SVAR), Бүтцийн бейсийн вектор авторегресс (SBVAR) болон хүчин зүйлээр сайжруулсан вектор авторегресс (FAVAR); Бүтцийн вектор хэлбэрт алдаа залруулах загвар (SVEC), Бүтцийн бейсийн вектор хэлбэрт алдаа залруулах загвар (SBVEC)- Урт хугацааны бүтцийн загвар; Бүтцийн хандлага Бага болон том хэмжээний SEM (Simultaneous Equation Model); DSGE загвар (Динамик стохастик ерөнхий тэнцвэрийн загвар). Эдгээр загварууд нь эдийн засгийн аль хандлагад суурилдаг болон ямар хугацааны таамаглал хийхэд илүү тохиромжтой гэж үздэг талаар Хүснэгт 1-д хураангуйлан үзүүлэв.

9 Хүснэгт 1. Инфляцийг таамаглах загваруудын харьцуулалт Эдийн засгийн хандлага Үйлдвэрлэлийн алдагдлын прадигм Мөнгөний зөрүүний прадигм Бүтцийн бус ARIMA ARFIMA VAR VEC BVAR BVEC Арга зүйн хандлага Хагас бүтцийн FAVAR SVAR SVEC SBVAR SBVEC (урт хугацааны таамаглал) Бүтцийн SEM DSGE (дунд хугацааны таамаглал) Эдгээр загваруудын онцлог болон ямар хугацааны таамаглал хийхэд тохиромжтой гэж үздэг талаар дараах хэсэгт дэлгэрүүлэн авч үзэв. Үүнд: ARIMA/Seasonal ARIMA/ARFIMA. Эдгээр загвар нь аргазүйн хувьд бүтцийн бус загвар тул үйлдвэрллийн алдагдал болон мөнгөний зөрүү прадигмын хандлагад ордоггүй. Харин эдийн засгийн онолын инерци, хүлээлтийн онол болон регрессийн үлдэгдэлд агуулагдаж буй гэнэтийн өөрчлөлтийн талаарх нэмэлт мэдээллийг ашиглан тухайн үзүүлэлтийн динамик эгнээг загварчилдаг (нэг хувьсагчийн) хандлага юм. ARIMA/Seasonal ARIMA/ARFIMA загвараар богино хугацааны таамаглал хийхэд илүүтэй тохиромжтой гэж үздэг. ARIMA/Seasonal ARIMA/ARFIMA загвараар шууд эндоген үзүүлэлтийн таамаглал хийхээс илүүтэй экзоген үзүүлэлтийн таамаглал хийхэд түгээмэл ашигладаг. VAR/VEC/BVAR/BVEC. VAR/VEC загвар нь эдийн засгийн бүтцийн талаарх онолын таамаглалуудыг тавихгүйгээр эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийн өнгөрсөн үеийн харилцан хамаарлын динамикт суурилдаг. VAR/VEC загвар нь хувьсагчдын хоорондын өнгөрсөн үеийн харилцан хамаарлыг аль болох статистик үнэлгээнийхээ хувьд хамгийн сайн байхаар сонгогддог. Эдгээр загвар нь бусад загваруудтай харьцуулахад илүү богино хугацаанд хувьсагчдын таамаглал хийх боломжийг олгохоос гадна систем дэх хувьсагчдад гарах өөрчлөлтийн бусад хувьсагчдад үзүүлэх нөлөө, нөлөөллийн хэмжээг тооцоход ашиглагддаг. Гэхдээ VAR/VEC загварын систем дэх эндоген хувьсагчдын тоо болон хугацааны хоцролт их байх тохиолдолдолд чөлөөний зэргийн хязгаарлалтад орж, хэт параметрчлэгдэх (over parameterization) асуудлыг бий болгож, үнэлэгдэх коэффициентуудын нарийвчлал муудаж, таамаглалыг алдаа нэмэгддэг. Иймд энэ асуудлыг шийдвэрлэх үүднээс судлаачид BVAR/BVEC загварыг ашигладаг.

10 SVAR/SBVAR/SVEC/SBVEC. VAR/VEC/BVAR/BVEC загварын хувьд Лукасын шүүмжлэлд 6 өртдөг, эдийн засгийн бүтцийн нөлөөг бүрэн илэрхийлдэггүй зэргээр шүүмжлэгддэг. Иймд эдгээр шүүмжлэлийг бууруулах зорилгоор нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн онолын таамаглалуудыг VAR/VEC/BVAR/BVEC загварт тавих хэлбэрээр бүтцийн VAR/VEC/BVAR/BVEC загварыг үнэлэн систем дэх хувьсагчдад гарах өөрчлөлтийн нөлөөг судлах болсон. VAR/VEC/BVAR/BVEC нь инфляцийг таамаглах загварын хагас бүтцийн хандлагад ордог бөгөөд мөнгөний прадигмд суурилдаг. Мөнгө, санхүүгийн үзүүлэлтүүд түлхүү орж загварчлагддаг тул урт хугацааны макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийн таамаглал хийхэд илүү тохиромжтой гэж үздэг. Түүнчлэн бүтцийн төрөл бүрийн шокууд нь эндоген хувьсагчдад ялгаатай нөлөөлдөг гэсэн эдийн засгийн онолын таамаглалыг шалгахад тус загвар илүү тохиромжтой гэж үздэг. VAR/VEC/BVAR/BVEC загвар нь эдийн засгийн бүтцээс илүүтэй макро болон санхүүгийн үзүүлэлтүүдийн динамик хамаарал дээр суурилдаг, дотоод, гадаад эдийн засгийн талаарх нэмэлт таамаглал бага шаарддагаараа онцлогтой VAR/VEC/BVAR/BVEC загварыг эдийн засгийн мөчлөгийг загварчлахад илүү тохиромжтой гэж үздэг бөгөөд бусад орнууд мөчлөгийн загваруудыг VAR/VEC/BVAR/BVEC хандлагаар хийсэн байдаг. Эдийн засгийн бүтцийн загвар (SEM). Энэ төрлийн загварт онолын болон эмпирик тоон мэдээлэл дээр үндэслэн тодорхойлсон бүтцийн том болон жижиг загваруудыг багтаан ойлгодог. Тус загвар нь макро эдийн засгийн бүтцэд суурилан загварчлагддаг буюу үйлдвэрлэлийн алдагдлын хандлагад суурилан загварчлагддаг. SEM нь эдийн засгийг бүхэлд нь илэрхийлэх онолын үндсэн гол хамаарлуудыг агуулдаг тул дунд хугацааны таамаглал хийхэд илүүтэй тохиромжтой юм. Бүтцийн том загварууд нь ихэнхдээ эдийн засгийн бүх салбар болон агентуудыг тус тусад нь үйл хөдлөлийг нь тодорхойлсон байхаас гадна макро эдийн засгийн гол хамаарлуудын урт болон богино хугацааны хамаарлыг салган тодорхойлдог. Ингэхдээ богино хугацааны эдийн засгийн хамаарлыг эрэлтиийн талаар тайлбарладаг шинэ сонгодог онолоор, харин урт хугацааны эдийн засгийн хамаарлыг нийлүүлэлтийн талаар тайлбарладаг Кейнсийн онолын элементүүдийн аль алиныг нь агуулах хэлбэрээр загварчлагддаг. Харин бүтцийн жижиг загваруудыг эдийн засгийг бүхэлд нь илэрхийлэх онолын үндсэн гол хамаарлуудыг агуулсан бүтцийн хураангуйлсан загвар гэж тодорхойлж болно. Нээлттэй эдийн засгийн хувьд нийт эрэлт, мөнгөний эрэлт, богино хугацааны нийлүүлэлтийн муруй, ханшийн хамаарлуудыг зайлшгүй агуулах хэлбэрээр загварчлаглддаг. Жижиг бүтцийн загвар нь энгийн, уян хатан байдаг тул бодлогын шинжилгээ хийхэд зохимжтой бөгөөд бодлогын 6 Лукасын шүүмжлэл -хэрвээ бодлогын хэв маяг өөрчлөгдөх тохиолдолд хувьсагчдын хооронд үнэлэгдэж буй хамаарал нь урт хугацаанд оршихгүй.

11 хэрэгслийн гол үзүүлэлтүүдэд үзүүлэх нөлөөг хялбархан харах бололцоог олгодог. Динамик стохастик ерөнхий тэнцвэрийн загвар (DSGE). DSGE загвар нь бүтцийн хандлагад орох бөгөөд макро эдийн засгийн агентуудын үйл хөдлөл, тэдгээрийн тэнцвэр, тэнцвэрээс шокын нөлөөгөөр хэрхэн гарч тэнцвэр рүүгээ нийлэх зэргийг хоорондын динамик хамааралд суурилан загварчилдаг. Өөрөөр хэлбэл, энэ төрлийн загвар нь эдийн засгийн агент (хэрэглэгч, пүүс, засгийн газар болон гадаад сектор)-ууд хугацааны хувьд үйл хөдлөлөө оновчтойгоор хэрхэн тодорхойлдог болохыг шийдвэрлэх, улмаар эдгээр агентуудын хоорондын харилцан хамаарлыг тайлбарладаг. Иймд эдгээр загварыг эдийн засагт огцом нөлөө үзүүлэх эсвэл эдийн засгийн бүтцийг өөрчлөхүйц эрэлтийн болон нийлүүлэлтийн талын өөрчлөлтөнд эдийн засгийн агентууд оновчтой үйл хөдлөлөөр хэрхэн хариу үйлдэл үзүүлэхийг шинжлэхэд өргөн ашигладаг. Уг загвар нь үйлдвэрлэлийн алдагдлын прадигмд багтах бөгөөд дунд хугацааны таамаглал гаргахад илүү тохиромжтой гэж үздэг. Тус загварчлал нь бусад загваруудтай харьцуулахад илүү ахисан түвшний эдийн засгийн онолын мэдлэг, эконометрик шинжилгээний арга зүй (Бейсын эконометрик), загварыг Winsolve, Matlab зэрэг програм дээр кодлох, алгоритм болгох чадвар шаарддаг. Нөгөө талаар энэ төрлийн загварын коэффициентийг бүгдийг нь эконометрик загвараар тооцох боломжгүй байдаг тул бусад ижил төстэй орнуудын судалгаа болон өөрийн оронд бодит секторын дагнасан судалгааг хийх замаар коэффициентуудыг тодорхойлдог. Эдгээр загварууд нь онол, аргазүйн хувьд харилцан адилгүй хандлагад суурилан загварчлагддаг, өөр өөрийн давуу, сул талуудтай юм. Загварын үр дүнгийн хувьд богино, дунд, урт хугацааны таамаглалыг загварын онцлогтой холбоотой илүү сайн хийдэг бөгөөд симуляци шинжилгээний хувьд мөнгөний бодлогын шилжих сувгийг шалгах, нөлөөллийг тооцох, гадаад зах зээлийн дотоод эдийн засагт үзүүлэх нөлөөллийг тооцоход SEM загвар давуу тал олгох бол санхүүгийн зах зээлийн үзүүлэлтүүдэд гарах өөрчлөлтийн макро эдийн засагт үзүүлэх нөлөөллийг SVAR загварын симуляци шинжилгээгээр тооцох бололцоотой юм. 3.2 Монголын хөрөнгийн зах зээлийн загвар (MSMM) MSMM загварын талаар Энэ хэсэгт Монголын хөрөнгийн зах зээлийн үйл хөдлөлийг судлах хөрөнгийн зах зээлийн хураангуй загвар болох MSMM загварыг боловсруулан танилцуулж байна. MSMM загвар нь Монголын хөрөнгийн зах зээлийн хөгжилд

12 дотоод, гадаад хүчин зүйлсийн үзүүлэх нөлөөллийг судлах, зах зээлийн цаашдын төлвийг таамаглах, тайлбарлахад зориулагдсан болно. MSMM загварыг хөрөнгийн зах зээл, макро эдийн засгийн нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн онолын хамааралд суурилан Монголын эдийн засгийн онцлогийг тусгах хэлбэрээр загварчлав. Ингэхдээ хураангуй хэлбэрт, эдийн засгийн бүтцийн SEM загварын хандлага (үйлдвэрлэлийн зөрүүний хандлага)-д суурилсан тул богино, дунд хугацааны таамаглал хийхэд илүүтэй тохиромжтой юм. Загварын тавилд Монголын эдийн засагт бий болоод байгаа эдийн засгийн мөчлөг, инфляцийн хоёрдахь үеийн нөлөө зэргийг тусгасны дээр мөнгө, сангийн бодлогын нөлөө болон алт, зэс, нефтийн дэлхийн зах зээл дээрх үнийн өөрчлөлт, хөрш орнуудын эдийн засгийн нөлөөг тусгасан болно. Иймд дэлхийн санхүүгийн хямралын дотоод эдийн засаг, хөрөнгийн зах зээлийн хөгжилд үзүүлэх нөлөөллийг тооцох боломжийг олгох юм. MSMM загварын байгуулахдаа эхлээд Монголын хөрөнгийн зах зээлийн хөгжил (хөрөнгийн зах зээлийн нийт үнэлгээ болон топ-20 үнийн индекс)-ийг тайлбарлах макро хандлагад суурилан тэгшитгэлүүдийг тодорхойлж, улмаар тухайн макро үзүүлэлтүүдийн таамаглал хийх, гадаадын шокын макро үзүүлэлтүүдэд үзүүлэх нөлөөллийг нарийвчлан тодорхойлох зорилгоор макро үзүүлэлтүүдийн хоорондын хамаарлыг макро эдийн засгийн бүтцийн хураангуй загварт суурилан тодорхойлов. Эдгээр алхмын дараагаар бүх тэгшитгэлүүдийг системлэх хэлбэрээр MSMM загварыг байгуулсан болно. Өөрөөр хэлбэл, MSMM загварын онолын үндэслэл нь хөрөнгийн захын хөгжлийн макро хандлага болон макро эдийн засгийн бүтцийн хураангуй загварын үндсэн санаагаар тайлбарлагдана. Макро эдийн засгийн бүтцийн хураангуй загварын онцлог, бусад загваруудаас ялгагдах онцлогийн талаар 3.1 хэсэгт дурьдсан, харин дараах хэсэгт тус загварын хөгжил болон хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийн макро хандлагын талаар товч тайлбарлав. Макро эдийн засгийн бүтцийн хураангуй загварын анхны эхлэл нь Dornbusch (1976)-ийн нээлттэй эдийн засгийн сонгодог хураангуй загвар бөгөөд түүнийг олон чиглэлээр боловсронгуй болгож хөгжүүлсэн байдаг. Энэ төрлийн загварыг судалгаа, шинжилгээнд өргөн ашигладаг бөгөөд эдийн засгийг бүхэлд нь хялбар бүтцээр тодорхойлдогт ач холбогдол нь оршдог. Эдгээр загваруудаас MSMM загварыг байгуулахдаа Svensson (1998), Batini, Haldane (1999), Łyziak (2002); Kłos ба бусад (2005) нарын загварт түлхүү суурилсан болно. MSMM загвар нь харьцангуй энгийн бүтэцтэй, хураангуй хэлбэрт загварчлагдсан хэдий ч загварын тавил, арга зүй нь бусад орнууд бодлогын шийдвэр гаргалтанд ашиглаж буй загваруудтай адил юм. Энэ төрлийн загварыг одоогоор Австрали, Англи, Польш, Чех, Мексик, Венесуэл, Колумбын төв банкууд ашиглаж байна.

13 MSMM загвар нь макро эдийн засгийн хамаарлыг илтгэх үндсэн 16 тэгшитгэл болон бусад адитгалуудаас бүрдэх буюу нийтдээ 16 ширхэг хамаарагч хувьсагч, 12 экзоген хувьсагчаас бүрдэнэ. Үзүүлэлт хоорондын хамааралыг Зураг 1-т үзүүлэв. Зураг 1-ээс загварын ерөнхий хамаарлууд, холбоосуудыг дэлгэрэнгүй харах боломжтой. Энд хамаарагч хувьсагчдыг саарал хайрцагт дүрслэв. Үүнд: төгрөгийн зээлийн хүү, гадаад валютын зээлийн хүү, IS муруйн тэгшитгэл, LM муруйн тэгшитгэл, валютын ханшийн тэгшитгэл, Филлипсийн муруйн тэгшитгэл, хүнсний бүтээгдэхүүгийн үнийн тэгшитгэл, шатахууны үнийн тэгшитгэл, бодит ДНБ-ий тэгшитгэл болон цалингийн тэгшитгэл зэрэг болно Монголын хөрөнгийн зах зээлийн төлөв байдлыг илтгэгч тэгшитгэлүүд MSMM загварын хүрээнд Монголын хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийг илтгэгч үзүүлэлтүүдээр хөрөнгийн зах зээлийн нийт үнэлгээ болон хөрөнгийн үнийн топ-20 индексийг сонгов. Иймд тус загварын хүрээнд эдгээр тэгшитгэлийг зохих онолын загварт суурилан тодорхойлсон. Хөрөнгийн зах зээлийн нийт үнэлгээний тэгшитгэл. Хөрөнгийн зах зээлийн нийт үнэлгээнд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг илрүүлэхдээ Калдерон-Россел (1990, 1991) нарын хөгжүүлсэн хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийн бүтцийн загварт суурилав. Тус загварын ахны хувилбарт эдийн засгийн өсөлт болон хөрөнгийн зах зээлийн хөрвөх чадвар (liquidity) нь хөрөнгийн зах зээлийн хөгжилд нөлөөлөгч чухал хүчин зүйлс гэж авч үзсэн байдаг. Хөрөнгийн зах зээлийн нийт үнэлгээ нь дараах байдлаар тодорхойлогдоно гэж үзсэн. [1] Y = PV Энд Y- зах зээлийн нийт үнэлгээ (үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр); P- хөрөнгийн зах зээл дээр бүртгэлтэй компанийн тоо, V- бүртгэлтэй компанийн дундаж үнэ (үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр). Тухайн загварт зах зээлийн нийт үнэлгээ нь дараах байдлаар илэрхийлэгдэнэ гэж үзсэн. [2] Y = PV, V = V G, P, P = P(T, V) => Y = Y G, T Энд экзоген хувьсагч болох G нь нэг хүнд ногдох үндэсний нийт бүтээгдэхүүн (ҮНБ) (үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр), T нь хөрөнгийн зах зээлийн хөрвөх чадвар (зах зээлийн нийт гүйлгээ, үнэт цаасны зах зээлийн нийт үнэлгээний харьцаа (turnover ratio)). Загварын бүтцийн тэгшитгэлүүд нь дараах хэлбэрийн шугаман хамааралтай гэж таамагласан.

14 Зураг 1. MSMM загвар дахь үзүүлэлтүүдийн харилцан хамаарал Төсвийн бодлого БНХАУ-ын эдийн засгийн өсөлт Валютын зээлийн Мөнгөний бодлого (Бодлогын хүү) Төгрөгийн зээлийн Улсын дундаж цалин ДНБ-ий алдагдал М2 мөнгө Улирлын зохицуулалттай Зэсийн үнэ Бодит үйлчилж буй ханш /REER/ Нэрлэсэн үйлчилж буй ханш /NEER/ Валютын ханш Экспорт Гадаадын богино хугацаат хүү Гадаад албан нөөц ДНБ БНХАУ-ын инфляиц АНУ-ын Алтны үнэ Импорт Импортын үнэ Хөрөнгийн зах Хүнсний инфляци Цэвэр инфляци CPI Inflation Хөрөнгийн үнэ Валютын ханш Зэсийн үнэ Нефтийн үнэ Шатахууны инфляци Зээлийн хүү Инфляци Мөнгөний ЭНДОГЕН ҮЗҮҮЛЭЛТ Хөрөнгийн үнэлгээ ДНБ Нийт гүйлгээний дүн ЭКЗОГЕН ҮЗҮҮЛЭЛТ АДИТГАЛ 14

15 [3] y = θ 1 g + θ 2 t, v = α 1 g + α 2 t, p = ω 1 g + ω 2 t Энд y = log Y, g = log G, t = log T, v = log V, p = log P байна. Y = PV гэдгийг санавал [3] тэгшитгэлийг дараах байдлаар бичиж болно. [4] y = p + v = α 1 g + α 2 t + ω 1 g + ω 2 t = (α 1 + ω 1 )g + (α 2 + ω 2 )t Энд θ 1 = α 1 + ω 1, θ 2 = α 2 + ω 2. Тэгшитгэл [4] нь эдийн засгийн өсөлт (G) болон хөрөнгийн зах зээлийн хөрвөх чадвар (T) нь хөрөнгийн зах зээлийн хөгжил (Y)-д нөлөөлдөг болохыг илэрхийлнэ. Өөрөөр хэлбэл, тухайн загвар хөрөнгийн зах зээлийн хөгжил нь эдийн засгийн өсөлт болон хөрөнгийн зах зээлийн үнэ болон бүртгэлтэй компаниудын тооны идэвхижлийн хамтын нөлөөгөөр тодорхойлогддог болохыг харуулдагаараа онцлог юм. Калдерон-Россел тухайн загвар бодит байдалд хэр нийцэж байгааг дэлхий дээр идэвхитэй үйл ажиллагаа явуулж байгаа 42 хөрөнгийн зах зээлийн оны хоорондох жилийн түүвэр дээр судалсан. Судалгааны үр дүн нь эдийн засгийн өсөлт болон үнэт цаасны зах зээлийн нийт гүйлгээ, үнэт цаасны зах зээлийн нийт үнэлгээний харьцаа (turnover ratio) нь хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийг тодорхойлогч суурь хүчин зүйлс болохыг харуулсан. Бусад эмпирик судалгааны үр дүнгүүд хөрөнгийн зах зээлийн хөгжилд институциональ болон макро хүчин зүйлс чухал нөлөөтэй болохыг харуулсан байдаг. Тухайлбал, Garcia болон Liu (1999) макро хүчин зүйлс (бодит орлого, хадгаламжийн түвшин, санхүүгийн зуучлалын хөгжил болон хөрөнгийн зах зээлийн идэвхижил) нь хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийг тодорхойлогч чухал хүчин зүйлс болохыг харуулсан байдаг. Pagano (1993) хууль эрх зүй болон иституцийн хүчин зүйлс хөрөнгийн зах зээлийн үр ашигтай үйл ажиллагаанд нөлөөлдөг болохыг харуулжээ. La Porta болон бусад (1996) иституциональ хувьсагчид (хууль, өмчийн эрх болон нэг хувь нэг санал) нь хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийн таамаглахад чухал болохыг тодорхойлсон. Бидний судалгааны ажлаар дэлхийн санхүүгийн хямралын Монголын хөрөнгийн зах зээлийн хөгжилд үзүүлэх нөлөөллийг судлахыг зорьж байгаа тул хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийг судлахдаа макро эдийн хандлагад суурилав. Түүнчлэн тус судалгаанд хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийг илэрхийлэгч иституциональ хүчин зүйлсийг дараах үндэслэлээр оруулахгүй үлдээж болно гэж үзэв. Үүнд: Дэлхийн санхүүгийн хямралын хөрөнгийн зах зээлийн хөгжилд үзүүлэх нөлөө нь институциональ хүчин зүйлсээр дамжихгүй гэж таамаглав. Өөрөөр хэлбэл, нэг талаас тус хямралтай холбоотой хөрөнгийн зах зээлийн хууль, эрх зүйн орчин өөрчлөгдөхгүй, нөгөө талаас энэ хямралын нөлөө нь голлон макро эдийн засгийн үзүүлэлтээр дамжина гэж таамаглав.

16 Хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийн тодорхойлогч институциональ хүчин зүйлсийн судалгааг бүс нутгийг хамарсан байдлаар буюу pooled хугацааны цуваа, panel өгөгдлийг ашиглан судалдаг. Манай орны хувьд хөрөнгийн зах зээлийн эрх зүйн орчин болон институцийн хөгжлийг илтгэх хугацааны цувааны индекс одоогоор тооцогдохгүй байгаа тул оруулан тооцох боломж хомс байна. Иймд Калдерон-Росселийн загварын макро хүчин зүйлсээр өртгөн судалгаанд ашиглав. Тус өргөтгөл нь суурь загварт тусгагдаагүй санхүүгийн зуучлалын хөгжил, макро эдийн засгийн тогтвортой байдлын хөрөнгийн зах зээлийн хөгжилд үзүүлэх нөлөөг тусгах чиглэлд хийгддэг. Энэ төрлийн өргөтгөл, түүний тайлбарыг Garcia болон Liu (1999) болон Charles (2008) нарын судалгаанаас үзэж болно. Калдерон-Росселийн загварын өргөтгөлөөр тодорхологдох хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийн илэрхийлэгч тэгшитгэл нь дараах байдлаар илэрхийлэгдэнэ. p p p p p [5] Y t = 0 + i=1 1i Y t i + i=1 2i G t i + i=1 3i T t i + i=1 4i M t i + i=1 5i F t i Энд Y- хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийг илтгэгч үзүүлэлт (хөрөнгийн зах зээлийн нийт үнэлгээ, нэрлэсэн ДНБ-ий харьцаа) 7 ; 0 - сул гишүүн; G- эдийн засгийн хэмжээ, түүний өсөлтийг илэрхийлэх үзүүлэлт (бодит ДНБ эсвэл бодит ДНБ-ий өсөлт). Эмпирик судалгаанууд бодит орлогын өсөлт нь хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийг дэмждэг, эргээд хөрөнгийн зах зээлээр дамжих санхүүгийн зуучлалын хэмжээ нэмэгдэх нь бодит орлогын өсөлтийг бий болгодог болохыг тодорхойлсон байдаг. T- хөрөнгийн зах зээлийн хөрвөх чадварыг илтгэх үзүүлэлт (хөрөнгийн зах зээлийн нийт гүйлгээний дүн, үнэт цаасны зах зээлийн нийт үнэлгээний харьцаа (turnover ratio) эсвэл хөрөнгийн зах зээлийн нийт гүйлгээний дүн, нэрлэсэн ДНБ-ий харьцаа). Хөрөнгийн зах зээлийн хөрөнгийн хэмжээ нь хөрөнгийн зах зээлийн цаашдын хөгжилд чухал үүрэгтэй болохыг Miller (1991) харуулсан. Хэрвээ хөрөнгийн зах зээлийн хөрөнгийн хэмжээ бага байх нь эрсдлийг нэмэгдүүлж, хөрөнгө оруулалтын өгөөж өндөр байхад хүргэдэг. Харин хөрвөх чадвар өндөртэй хөрөнгийн зах зээлийн хувьд хөрөнгө оруулалт нь бага эрсдэлтэй, урт хугацаатай, илүү ашиг тустай хөрөнгө оруулалт болдгийг судалгааны ажлууд харуулсан байдаг (Levine(1991), Bencivenga, Smith болон Star(1996)). M- макро эдийн засгийн тогтвортой байдлыг илэрхийлэгч үзүүлэлт (инфляци, бодит хүү, үндэсний валютын гадаад валюттай харьцах ханш эсвэл эдгээрийн 7 Тэгшитгэлд хамаарагч хувьсагчийн хугацааны хоцролттой утгыг оруулсан. Учир нь хөрөнгийн зах зээлийн хөгжил нь динамик шинжтэй буюу хөрөнгийн зах зээлийн нийт үнэлгээний хугацааны цуваа нь хуримтлагдах хэлбэр (cumulative)-ийн өгөгдөл юм. + e t

17 өөрчлөлт). Ерөнхий макро эдийн засгийн тогтвортой байдал нь хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийн чухал хүчин зүйл болдог (Garcia болон Liu (1999)). Онолын хувьд хөрөнгийн зах зээлийн болон макро эдийн засгийн хэлбэлзэл нь хөрөнгийн зах зээлийн нийт үнэлгээнд сөргөөр нөлөөлдөг. Гэвч энэхүү судалгаанд хөрөнгийн зах зээлийн хэлбэлзлийн тоон мэдээллийн хязгаарлалтаас шалтгаалан зөвхөн макро эдийн засгийн тогтвортой байдлыг нөлөөг авч үзэв. F- банкны салбарын санхүүгийн зуучлалыг илэрхийлэх үзүүлэлт (нийт зээлийн өрийн үлдэгдэл эсвэл М2 мөнгө болон нэрлэсэн ДНБ-ий харьцаа). Банкны салбар болон хөрөнгийн зах зээл нь хоёулаа нийт хуримтлалыг хөрөнгө оруулалтын төсөлд зуучилдаг. Иймд эдгээрийн харилцан нөлөөлөл нь харилцан орлох эсвэл хослон хөгжих байдалтай байж болдог. Энэ талаар Boyd болон Smith (1996) хөрөнгийн зах зээл болон банкууд нь капиталын эх үүсвэрийн хувьд орлуулахаас илүүтэй хослох шинж чанартай болохыг харуулсан байдаг. Demirguc-Kunt болон Levine (1996) хөрөнгийн зах зээлийн хөгжил нь санхүүгийн зуучлалын хөгжилтэй эерэг хамааралтай болохыг харуулсан. Тиймээс тэд хөрөнгийн зах зээл болон санхүүгийн институциуд нь ерөнхийдөө хослон хөгждөг бөгөөд ижил цаг хугацаанд хамтдаа өсдөг гэж дүгнэсэн. e- тэгшитгэлийн үлдэгдэл бөгөөд e~n(0, σ e 2 ). Хөрөнгийн үнийн тэгшитгэл. Хөрөнгийн үнэнд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойлохдоо Миллер болон Модиглян (1961)-ны хөгжүүлсэн ногдол ашгийн хямдруулалтын загвар (Dividend Discount Model (DDM))-т тулгуурлав. Хөрөнгийн үнэ нь хямдруулалтын хүү болон хөрөнгөөс орж ирэх ирээдүйн мөнгөн урсгалаар тодорхойлогддог. Эдгээр 2 хүчин зүйлс нь макро эдийн засгийн нөхцөл байдлын өөрчлөлтөөс маш мэдрэмтгий хамаардаг болохыг олон судалгааны ажил харуулсан байдаг (Tsuyoshi (1997)). Иймд тус хамааралд суурилан макро эдийн засгийн хувьсагчдын өөрчлөлт болон хөрөнгийн үнийн өөрчлөлтийн хооронд хамаарал оршино гэж таамаглан судалдаг. Макро эдийн засгийн хувьсагч болон хөрөнгийн үнийн хоорондын хамаарлын үндсэн санаа нь хөрөнгийн зах зээлд бүртгэлтэй компаниудын ирээдүйн мөнгөн урсгал нь эдийн засгийн нөхцөл байдалтай хамааралтай, хямдруулалтын хүү нь эдийн засгийн суурь хүү болон хөрөнгө оруулагчийн ирээдүйн мөнгөн урсгалын хэлбэлзэлийн талаарх төсөөлөл (эрсдлийн үнэ)-өөс хамаардаг гэсэн таамаглалд суурилдаг. Миллер болон Модиглян (1961)-ны хөгжүүлсэн ногдол ашгийн хямдруулалтын загвар (Dividend Discount Model (DDM)) нь хөрөнгийн үнэ болон хөрөнгөөс орж ирэх ирээдүйн мөнгөн урсгал, хямдруулалтын хүүгийн хоорондын хамаарлыг ойлгоход чухал ач холбогдолтой юм. Тухайн загварт өгөөжийн хувь болон нэгж хувьцаанд ногдох ногдол ашгийн хүлээгдэж буй өсөлт нь цаг хугацааны туршид тогтмол гэж таамагладаг. DDM загварт хөрөнгийн үнэ болон бусад хувьсагчдын хоорондын хамаарлыг дараах байдлаар авч үздэг.

18 [6] P = D 1+G (1+G)2 (1+G)3 + D 1+K (1+K) 2 + D + (1+K) 3 буюу төгсгөлгүй буурах геометр прогресс ёсоор: [6 ] P = D K G буюу K = D + G эсвэл D = K G. P P Энд P- хөрөнгийн үнэ, D- нэгж хувьцааны ногдол ашиг, G- нэгж хувьцааны ногдол ашгийн хүлээгдэж буй өсөлт, K- хөрөнгө оруулагчдын өгөөжийн хувь. Хөрөнгө оруулагчдын өгөөжийн хувийг дараах байдлаар илэрхийлж болно гэж үзсэн. [7] K = α E P + G Энд α- ногдол ашгийн төлбөрийн харьцаа (D/E), E- нэгж хувьцааны орлого. Нөгөө талаас хөрөнгийн өгөөжийг дараах байдлаар тодорхойлж болно. [8] K = I + R Энд I- эрсдэлгүй хүүгийн түвшин, R- хөрөнгө оруулалтын эрсдлийн үнэ. Тэгшитгэл [7] болон [8]-ийг нэгтгэвэл: [9] α E = I + R G P Ногдол ашгийн төлбөрийн харьцаа (α)-г тогтмол гэж таамаглах тохиолдолд нэгж хувьцааны ногдол ашгийн орлого нь шинэ хөрөнгө оруулалтын ашгаас хамаарна 8. [10] G = (1 α)g Энд G - шинэ хөрөнгө оруулалтын өгөөжийн хувь. Тэгшитгэл [9] болон [10]-ийг нэгтгэх тохиолдолд: [11] α E P = I + R (1 α)g эсвэл E P = I + R 1 α (G E P ). Тэгшитгэл [11] нь E харьцаа эрсдэлгүй хүүгийн түвшин болон урт хугацаанд дахь P эрсдлийн үнийн нийлбэртэй тэнцүү байх ёстойг илэрхийлнэ. Өндөр, хэлбэлзэл ихтэй инфляцитай хөгжиж буй орны хөрөнгийн зах зээлийн хувьд дээрх томъёонд инфляцийг оруулан тооцох нь чухал юм. Энэ тохиолдолд бид инфляцийн өсөлт нь компанийн орлогыг тэр хэмжээгээр шууд өсгөдөг гэж таамаглах тохиолдолд [8] тэгшитгэлийг дараах байдлаар бичиж болно. [12] G = 1 α G + IF 8 Түүнчлэн орлогын өсөлт нь инфляциас хамаардаг гэж үздэг. Энэ талаар дараагийн хэсэгт авч үзэх болно.

19 Энд IF- хүлээгдэж буй инфляцийн түвшин. Тэгшитгэл [12]-ыг [10]-т орлуулбал: [13] E P = RI + R 1 α (G E P ) Энд RI- эрсдэлгүй бодит хүүгийн түвшин буюу урт хугацаанд дараах байдалтай байна. [14] E P = RI + R. DDM загварын хувьд E болон зах зээлийн хүүгийн хооронд тогтвортой гэж P таамагладаг. Гэхдээ энэ таамаглал ихэнх аж үйлдвэржсэн орнуудын хувьд биелдэг бөгөөд хөгжиж буй орнуудын хувьд ямар болохыг Tsuyoshi (1997) судалсан байдаг. Түүний дүгнэлтээр хөгжиж буй орнуудын хувьд ч тус хамаарал харьцангуй тогтвортой тул DDM загварт суурилан хөрөнгийн үнийг макро хандлагаар судалж болно гэж үзсэн. Манай орны хувьд ч бусад хөгжиж буй орнуудтай адил тогтвортой гэж таамаглан DDM загварт суурилан хөрөнгийн үнийн тэгшитгэлийг байгуулсан болно. Хэрвээ DDM загвараар тодорхойлогдож буй хөрөнгийн үнийн индекс, корпорацийн ашиг болон дискаунтын хүү хооронд урт хугацааны хамаарал орших тохиолдолд хөрөнгийн үнийг макро эдийн засгийн 2 хувьсагчаар тайлбарлаж болно. Өөрөөр хэлбэл, М2 мөнгөөр корпорацийн орлогыг, зах зээлийн хүүгээр дискаунтыг хүүг төлөөлүүлж болно гэж үздэг. Түүнчлэн хөрөнгийн үнэнд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг сонгохдоо олон хүчин зүйлсийн хөрөнгийн өгөөжийн загвар (Burmeister, Roll болон Ross (1994) болон Elton болон Gruber (1995))-т суурилан тодорхойлов. Өөрөөр хэлбэл, хөрөнгийн өгөөжид нөлөөлөгч эрсдэлийн хүчин зүйлсийг тэгшитгэлд нэмж оруулсан. Гэхдээ энэ загварыг ашиглах тохиолдолд эрсдэлийн хүчин зүйлсийг хүчин зүйлийн шинжилгээ (factor analysis) эсвэл үндсэн бүрдлийн шинжилгээ (principal component analysis)-г ашиглан эрсдэлийн хүчин зүйлсийг тодорхойлох ёстой болдог. Үүнээс өөр нэг арга нь эдийн засгийн эсвэл санхүүгийн онолыг ашиглан шууд эрсдэлийн хүчин зүйлсийг тодорхойлох хандлага юм. Бидний судалгааны хувьд хөрөнгийн зах зээлийн ерөнхийдөө макро эдийн засгийн хандлагаар судалж буй тул 2 дахь аргаар эрсдэлийн хүчин зүйлсийг сонгов. Ингэхдээ Fama болон MacBeth (1973)-ын судалгаанд суурилан дараахь эрдлийн хүчин зүйлсийг сонгов. Үүнд: - Мөнгөний агрегатууд; - Инфляци; - Валютын ханш; - Бүтээгдэхүүгийн үнийн индекс.

20 DDM болон олон хүчин зүйлсийн өгөөжийн загварт суурилан хөрөнгийн үнийн өөрчлөлтийг тайлбарлагч тэгшитгэлийг дараах байдлаар сонгов. m m m m p cop [15] P t = θ 0 + i=1 θ 1i M t i + i=1 θ 2i IF t i + i=1 θ 3i I t i + i=1 θ 4i ER t i + i=1 θ 5i P t i + u t Энд P хөрөнгийн зах зээлийн индекс (топ-20 индекс); M- бодит ДНБ эсвэл мөнгөний агрегат (М2). Корпорацийн орлого нэмэгдэх нь тус корпорацийн үнэт цаасны үнэ нэмэгдэхэд нөлөөлөх тул орлогыг төлөөлөх М2 мөнгө болон хөрөнгийн үнийн индексийн хооронд эерэг хамааралтай байна. IF- ХҮИ-ээр илэрхийлэгдэх инфляци. Инфляци өндөр байх нь нэг талаас макро эдийн засгийн тодорхой бус байдлыг бий болгож, хөрөнгө оруулагчдын хувьд илүү өндөр өгөөжтэй активт хөрөнгөө байршуулахад хүргэх тул хөрөнгийн үнэ буурахад хүргэнэ, нөгөө талаас инфляци өндөр байх нь тус зах зээл дээрх хөрөнгө оруулалтын хэмжээ буурахад нөлөөлж, эрэлтээр дамжин хөрөнгийн үнийн индекс буурна гэж таамаглав. I- хүүгийн түвшин (мөнгөний бодлогын хүү эсвэл зээлийн хүү). Зах зээлийн дискаунтын хүү өсөх нь хөрөнгийн үнэ буурахад хүргэх тул дискаунтын хүүг төлөөлөх хүү болон хөрөнгийн үнийн индексийн хооронд сөрөг хамааралтай байна. ER- үндэсний валютын гадаад валюттай харьцах ханш. Үндэсний валютын ханш чангарах нь олон нийтийг үндэсний валют эзэмших сонирхлыг бий болгож, улмаар үндэсний валютаа хүүгийн орлого олох зорилгоор үнэт цаасанд байршуулах тохиолдолд үнэт цаасны эрэлт нэмэгдэж улмаар хөрөнгийн үнийн индекс өснө гэж таамаглав. P cop - экспортын бүтээгдэхүүн (зэс, алт)-ий үнийн индекс. Экспортын бүтээгдэхүүгийн үнэ өсөх нь гадаадын хөрөнгө оруулагчдын хувьд хөрөнгө оруулалтаа нэмэгдүүлэх сонирхлыг бий болгож, улмаар хөрөнгийн үнийн өсөлтөнд нөлөөлнө гэж таамаглав. u- тэгшитгэлийн үлдэгдэл бөгөөд u~n(0, σ u 2 ). IV. MSMM ЗАГВАРЫН ТААМАГЛАЛЫН АЛДААНЫ ШИНЖИЛГЭЭ, МАКРО ЭДИЙН ЗАСАГ, ХӨРӨНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ОНЫ ТААМАГЛАЛ 4.1 MSMM загварын таамаглалын алдааны шинжилгээ

21 Аливаа загварыг ашиглах, цаашид хөгжүүлэхэд зайлшгүй хийгдэх зүйлсийн нэг нь тус загварын таамаглалын алдааны шинжилгээ байдаг. Энэхүү шинжилгээг хийснээр MSMM загварын таамаглалын алдааг бусад загваруудтрй харьцуулах, хамгийн алдаа багатай таамаглаж буй загварыг сонгон цаашдын таамаглалд ашиглах, MSMM загварын ямар тэгшитгэлүүдийн алдаа хамгийн өндөр байгааг тодорхойлох, түүнийг хэрхэн засварлан сайжруулах мэдээллийг олж авдаг. Тус шинжилгээг хийх өөр нэг давуу тал нь загварын түүхэн мэдээлэл дээрх алдааны мэдээллийг ашиглан ирээдүйн таамаглалын тодорхой бус байдлын зэрэг (таамаглалын алдааны стандарт хазайлт)-ийг тодорхойлох бололцоог олгодог. Макро эдийн засгийн болон хөрөнгийн зах зээлийн үзүүлэлтийн MSMM загварын таамаглалын алдааг шинжлэхдээ нэг хувьсагчийн загвартай 9 харьцуулах байдлаар судлав. Ингэхдээ макро эдийн засгийн гол үзүүлэлтийг төлөөлүүлэн инфляци, ДНБ-ий өсөлтийн таамаглалыг авч үзсэн бол хөрөнгийн зах зээлийг топ-20 индекс болон хөрөнгийн зах зээлийн нийт үнэлгээ, нэрлэсэн ДНБ-ий харьцааг авч үзэв. Хүснэгт 2-т эдгээр үзүүлэлтийн MSMM загвар болон нэг хувьсагчийн загварын таамаглалын алдааны үзүүлэлтийг тооцон харьцуулан үзүүлэв. Хүснэгт 2. MSMM загвар болон нэг хувьсагчийн загварын харьцуулалт: таамаглалын алдааны үзүүлэлтүүд Таамаглалын алдааны үзүүлэлтүүд Үзүүлэлт Загвар MAE MAPE RMSE Нэг хувьсагч Жилийн инфляци (AR)-ийн загвар MSMM загвар Нэг хувьсагч Дотоодын нийт (AR)-ийн загвар бүтээгдэхүүний өсөлт MSMM загвар Нэг хувьсагч Хөрөнгийн зах зээлийн топ (AR)-ийн загвар 20 индекс (логарифм) MSMM загвар Нэг хувьсагч Хөрөнгийн зах зээлийн (AR)-ийн загвар үнэлгээ, ДНБ-ий харьцаа MSMM загвар Тэмдэглэл: Инфляцийн таамаглалын хувьд 2002Q2-2008Q3, ДНБ-ий таамаглалын хувьд 2000Q1-2008Q3, Топ-20 индексийн таамаглалын хувьд 1999Q3-2008Q3, хөрөнгийн захын нийт үнэлгээ, ДНБ-ий харьцааны таамаглалын хувьд 2000Q2-2008Q3 хугацааны таамаглалд суурилан алдааны үзүүлэлтийг тооцов. MAEтаамаглалын дундаж абсалют алдаа, MAPE-дундаж абсалют алдааны хувь, RMSE-стандарт алдааны дунджийн язгуур. Таамаглалын алдааны шинжилгээнээс үзэхэд MSMM загварын жилийн инфляци, ДНБий өсөлт болон хөрөнгийн захын топ-20 индекс, хөрөнгийн захын нийт үнэлгээ, нэрлэсэн ДНБ-ий харьцааны үзүүлэлтийн таамаглалын алдаа нэг хувьсагчийн загварын таамаглалын алдаанаас бага (бүх үзүүлэлтийн хувьд) байна. Тухайлбал, инфляцийн нэг хувьсагчийн загварын таамаглалын дундаж абсалют алдаа 90.1 хувь байгаа бол MSMM загварын таамаглалын хувьд 23.4 хувь байна. ДНБ-ий жилийн өсөлтийн нэг хувьсагчийн загвар дунджаар бодит утгын 6.1 хувиар алдаж байгаа бол MSMM загварын таамаглал 9 Нэг хувьсагч (авторегресс)-ийн загварыг тайлбарлагч хувьсагчид статистикийн хувьд ач холбогдолтой байх, загварын диагностик тестүүд хангагдах болон SC шинжүүр хамгийн бага утга авч байх шалгууруудын дүнд сонгосон болно.

22 0.8 хувиар алдаж байна. Иймд эдгээр үзүүлэлтийн цаашдын таамаглалыг MSMM загвараар хийх нь алдаа багатай байхаар байна. Гэхдээ Хүснэгт 2-т үзүүлсэн таамаглалын алдааны үзүүлэлтийг нийт түүврийн хувьд тооцсон бөгөөд загварын таамаглалын алдаа түүний таамаглах үе бүрт ямар байхаар байгааг нарийвчлан судлах ѐстой болдог. Энэ нь MSMM загвараас тодорхойлогдох цэгэн таамаглалын тодорхой бус байдлын зэргийг тодорхойлоход чухал мэдээлэл болдог. MSMM загварын түүвэр доторх таамаглал, бодит утгаас хэр зөрж байгаа мэдээллийг ашиглан таамаглалын үе бүр дээрх алдаа болон ирээдүйн таамаглалын тодорхой бус байдлыг дараах алхамаар тодорхойлов.үүнд: Эндоген хувьсагчдын MSMM болон нэг хувьсагчийн загварын таамаглалыг 2002 оны 3 дугаар улирлаас хойших үе бүр дээр тооцно. Тус таамаглалд бүх экзоген хувьсагчдын таамаглалыг үнэн (төгс таамаглал) гэж үзнэ 10. Тухайн нэг эндоген үзүүлэлтийн бодит (actual) утга болон таамагласан утгыг ашиглан таамаглалын алдаа (бодит утга болон таамагласан утгын зөрүү)-г t 1-ээс t 12 хүртлэх хугацааны үе болгон дээр тооцно. Ингэснээр таамаглалын алдааны матрицийг дүрслэх боломжтой болох юм. Үүний дараагаар таамаглалын алдааны матрицийг ашиглан таамаглалын дундаж алдаа (ME), дундаж абсолют алдаа (MAE), дундаж абсолют алдааны хувь (MAPE) зэргийг таамаглалын үе бүр дээр тооцов. Зураг 14. MSMM загвараарх инфляцийн түүвэр доторх таамаглал болон дундаж абсалют алдааны хувь 10 Учир нь эдгээр экзоген үзүүлэлтийн утга нь түүхэн мэдээлэл тул үнэн байна.

23 Base MSMM загвар Нэг хувьсагч (AR)-ийн загвар t+1 t+2 t+3 t+4 t+5 t+6 t+7 t+8 t+9 t+10 t+11 t+12 MSMM загварын түүвэр доторх инфляцийн таамаглал харьцангуй сайн байна (Зураг 14). Инфляцийн таамаглалын алдааны динамик шинжилгээнээс үзэхэд нэг хувьсагчийн загвараарх инфляцийн 12 улирлын таамаглалын алдаа дунджаар бодит утгынхаа хувь байгаа бол MSMM загварын хувьд хувь байхаар байна. Өөрөөр хэлбэл, MSMM загвараарх инфляцийн эхний улирлын таамаглалын алдаа бодит утгын 16.0 хувьтай тэнцүү байхаар байгаа бол 3 жилийн дараах таамаглал 25.0 хувь байхаар байна. Түүнчлэн нэг хувьсагчийн загварын хувьд таамаглал хугацаа нэмэгдэхэд алдаа дагаж өсч байгаа бол MSMM загварын хувьд тогтвортой байна. Иймд дунд, урт хугацаанд бүтцийн MSMM загвараар инфляцийг таамаглах нь алдаа багатай байхаар байна. Зураг 15. MSMM загвараарх ДНБ-ий таамаглалын түүвэр доторх таамаглал болон дундаж абсалют алдааны хувь

24 Base MSMM загвар 0.25 Нэг хувьсагч (AR)-ийн загвар t+1 t+2 t+3 t+4 t+5 t+6 t+7 t+8 t+9 t+10 t+11 t+12 MSMM загварын түүвэр доторх ДНБ-ий таамаглал бусад үзүүлэлтийн таамаглалтай харьцуулахад маш сайн байна (Зураг 15). ДНБ-ий таамаглалын алдааны динамик шинжилгээнээс үзэхэд нэг хувьсагчийн загвараарх ДНБ-ий ирэх 12 улирлын таамаглалын алдаа дунджаар бодит утгынхаа хувь байгаа бол MSMM загварын хувьд хувь байна. MSMM загвараарх ДНБ-ий эхний улирлын таамаглалын алдаа бодит утгын 0.13 хувьтай тэнцүү байхаар байгаа бол 3 жилийн дараах таамаглал 0.18 хувьтай тэнцүү байхаар байна. Түүнчлэн нэг хувьсагчийн загварын алдаа 5 дахь үеийн таамаглалаас эхлэн огцом нэмэгдэж байгаа бол MSMM загварын хувьд харьцангуй тогтвортой байна. Иймд MSMM загвараар дунд, урт хугацааны ДНБ-ий өсөлтийг таамаглах нь алдаа багатай байхаар байна. Зураг 16. MSMM загвараарх топ-20 индексийн таамаглалын түүвэр доторх таамаглал болон дундаж абсалют алдааны хувь

Санхүүгийн систем тогтворжсон хэдий ч зарим арга хэмжээг дуусгавар болгох, шинэчлэлт хийх, төсвийн хүндрэлийг арилгах зэрэг олон зүйл хүлээгдэж байна

Санхүүгийн систем тогтворжсон хэдий ч зарим арга хэмжээг дуусгавар болгох, шинэчлэлт хийх, төсвийн хүндрэлийг арилгах зэрэг олон зүйл хүлээгдэж байна January 21 Санхүүгийн систем тогтворжсон хэдий ч зарим арга хэмжээг дуусгавар болгох, шинэчлэлт хийх, төсвийн хүндрэлийг арилгах зэрэг олон зүйл хүлээгдэж байна Эдийн засгийн суурь үзүүлэлтүүд сайжрахын

More information

Төгрөгийн бодит ханшийн гажилт: BEER загвар

Төгрөгийн бодит ханшийн гажилт: BEER загвар Төгрөгийн бодит ханшийн гажилт: BEER загвар Боловсруулсан:ВЭЗГ, ТТССХ-ийн эдийн засагч Б.Цэнгүүнжав tsenguunjav@mongolbank.mn ВЭЗГ, ТТССХ-ийн эдийн засагч С.Мөнхчимэг munkhchimeg@mongolbank.mn 2014 оны

More information

Бараа материалын нөөцийн удирдлага (Managing Inventory)

Бараа материалын нөөцийн удирдлага (Managing Inventory) Бараа материалын нөөцийн удирдлага (Managing Inventory) Үйлдвэрлэлийн менежмент 1 APM 261 Лекц 12 Д.Кадирбек, МВА ХААИС, ЭЗБС, Менежментийн тэнхим, 217 kadirbyek.weebly.com, kadirbyek@muls.edu.mn Copyright

More information

Multimedia Authoring and Tools L-2

Multimedia Authoring and Tools L-2 Multimedia Authoring and Tools L-2 2.1 Multimedia Authoring 2.2 Some Useful Editing and Authoring Tools 2.3 VRML 2.4 Further Exploration Multimedia Systems (eadeli@iust.ac.ir) 1 Multimedia Authoring Multimedia

More information

ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ СИСТЕМ

ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ СИСТЕМ ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ СИСТЕМ 1. Цалин хөлсний мөн чанар, зарчим, хэлбэр 2. Цалин хөлсийг ялгавартай тогтоох аргууд Цалин хөлс олгоход баримтлах зарчмууд Цалин хөлс баталгаатай байх ёстой. Цалин нь хийж бүтээсэн

More information

Халдлага Илрүүлэх Системийн Хосолмол Загварын Судалгаа

Халдлага Илрүүлэх Системийн Хосолмол Загварын Судалгаа Халдлага Илрүүлэх Системийн Хосолмол Загварын Судалгаа Н.Угтахбаяр 1, Б.Өсөхбаяр 1, С.Байгалтөгс 2, Ж.Нямжав 1 1 ХШУИСургууль, МУИС, Монгол 2 БУХСургууль, ШУТИС, Монгол И-мэйл: 44911.n@gmail.com Хураангуй

More information

хßтадын эдийн ЗАСгИйн монгол улсад үзүүлэх нөлөөлөл

хßтадын эдийн ЗАСгИйн монгол улсад үзүүлэх нөлөөлөл хßтадын эдийн ЗАСгИйн монгол улсад үзүүлэх нөлөөлөл Боловсруулсан: МБСГ, СХ-ийн эдийн засагч Д.Даваасүх МБСГ, СХ-ийн эдийн засагч Д.Цэнддорж Удирдаж зөвлөсөн: МБСГ, СХ-ийн захирал Н.Амар ХЯТАДЫН ЭДИЙН

More information

Програм хангамжийн архитектур (Software Architecture)

Програм хангамжийн архитектур (Software Architecture) Архитектурын зарчмууд Програм хангамжийн архитектур (Software Architecture) 2012 С. Бадрал Нэр томьёо Агуулга Класс ба архитектурын төвшний загварууд SOLID Average Component Dependency Архитектурын төвшний

More information

ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАГЧИЙН САНХҮҮГИЙН ХЭРЭГЦЭЭ, ЧАДАМЖ, ХУВИЙН ЗАН ТӨЛӨВТ НИЙЦСЭН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЭХ MB 1.0 ПРОГРАММ

ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАГЧИЙН САНХҮҮГИЙН ХЭРЭГЦЭЭ, ЧАДАМЖ, ХУВИЙН ЗАН ТӨЛӨВТ НИЙЦСЭН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЭХ MB 1.0 ПРОГРАММ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАГЧИЙН САНХҮҮГИЙН ХЭРЭГЦЭЭ, ЧАДАМЖ, ХУВИЙН ЗАН ТӨЛӨВТ НИЙЦСЭН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЭХ MB 1.0 ПРОГРАММ Гранд Лайн брокер, дилерийн компанийн ахлах дилер, шинжээч Г.Мөнх-Эрдэнэ ШУТИС-ХоМТС-ийн

More information

Агуулга. Клоуд гэж юу вэ? Клоуд үйлчилгээний загвар. Клоуд Deployment загвар. Microsoft Azure. Business case. Асуулт & Харуулт

Агуулга. Клоуд гэж юу вэ? Клоуд үйлчилгээний загвар. Клоуд Deployment загвар. Microsoft Azure. Business case. Асуулт & Харуулт Hybrid Cloud Агуулга Клоуд гэж юу вэ? Клоуд үйлчилгээний загвар Клоуд Deployment загвар Microsoft Azure Business case Асуулт & Харуулт Клоуд гэж юу вэ? Клоуд үйлчилгээний загвар 4 Infrastructure as a Service

More information

МОНГОЛБАНКНЫ ТӨЛБӨР ТООЦОО, БҮРТГЭЛИЙН ГАЗАР ТӨЛБӨР ТООЦООНЫ ТӨВ ТӨЛБӨРИЙН КАРТЫН EMV СТАНДАРТЫГ ДЭМЖИЖ АЖИЛЛАХ, ОДООГИЙН БАЙДАЛ

МОНГОЛБАНКНЫ ТӨЛБӨР ТООЦОО, БҮРТГЭЛИЙН ГАЗАР ТӨЛБӨР ТООЦООНЫ ТӨВ ТӨЛБӨРИЙН КАРТЫН EMV СТАНДАРТЫГ ДЭМЖИЖ АЖИЛЛАХ, ОДООГИЙН БАЙДАЛ МОНГОЛБАНКНЫ ТӨЛБӨР ТООЦОО, БҮРТГЭЛИЙН ГАЗАР ТӨЛБӨР ТООЦООНЫ ТӨВ ТӨЛБӨРИЙН КАРТЫН EMV СТАНДАРТЫГ ДЭМЖИЖ АЖИЛЛАХ, ОДООГИЙН БАЙДАЛ 1999 онд Euro Pay International, MasterCard International and Visa International

More information

МОНГОЛ УЛСАД ТУЛГАРААД БУЙ ӨРИЙН ХЯМРАЛ

МОНГОЛ УЛСАД ТУЛГАРААД БУЙ ӨРИЙН ХЯМРАЛ МОНГОЛ УЛСАД ТУЛГАРААД БУЙ ӨРИЙН ХЯМРАЛ Бодлогын баримт Байгалийн баялгийн засаглалын хүрээлэн (ББЗХ)-гийн Эдийн засгийн ахлах шинжээч Эндрю Бауер, Монгол Улс дахь менежер Н.Дорждарь Гол мессежүүд Монгол

More information

МУИС-ийн ХШУИС-ийн Хэрэглээний математикийн тэнхим

МУИС-ийн ХШУИС-ийн Хэрэглээний математикийн тэнхим Зохион байгуулагч байгууллага МУИС-ийн ХШУИС-ийн Хэрэглээний математикийн тэнхим Зохион байгуулах комисс Г.Баттөр Б.Барсболд С.Батбилэг М.Мэнд-Амар А.Баярбаатар Т.Дөлтуяа А.Энхболор Ж.Энхбаяр Б.Дэмчигсүрэн

More information

ХҮНИЙ НӨӨЦИЙН БҮРТГЭЛ, МЭДЭЭЛЛИЙН СИСТЕМИЙН ХӨГЖҮҮЛЭЛТ ХӨДӨӨ АЖ АХУЙН ИХ СУРГУУЛИЙН ЖИШЭЭН ДЭЭР. Б.Аззаяа *, Д.Мөнхтуяа

ХҮНИЙ НӨӨЦИЙН БҮРТГЭЛ, МЭДЭЭЛЛИЙН СИСТЕМИЙН ХӨГЖҮҮЛЭЛТ ХӨДӨӨ АЖ АХУЙН ИХ СУРГУУЛИЙН ЖИШЭЭН ДЭЭР. Б.Аззаяа *, Д.Мөнхтуяа Б.Аззаяа, Д.Мөнхтуяа (2017) ÕÀÀ-í øèíæëýõ óõààí ñýòã ë ¹20 (01): 147-152 147 ХҮНИЙ НӨӨЦИЙН БҮРТГЭЛ, МЭДЭЭЛЛИЙН СИСТЕМИЙН ХӨГЖҮҮЛЭЛТ ХӨДӨӨ АЖ АХУЙН ИХ СУРГУУЛИЙН ЖИШЭЭН ДЭЭР Б.Аззаяа *, Д.Мөнхтуяа Инженер,

More information

КОКСЖИХ НҮҮРСНИЙ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА

КОКСЖИХ НҮҮРСНИЙ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА КОКСЖИХ НҮҮРСНИЙ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА Доктор Д. Долгорсүрэн Удиртгал Коксжих нүүрсний зах зээлд нийлүүлэлтийн илүүдэл үүссэн, нөгөөтэйгүүр Хятадын нүүрсний импортын эрэлт буурсан учир коксжих нүүрсний

More information

Төслийн МэдээллийнТайлан

Төслийн МэдээллийнТайлан Энэхүү бичиг баримтыг 2014 оны 4-р сарын 7-ний өдрийн Англи хэл дээрх хувилбараас орчуулав. Төслийн МэдээллийнТайлан Төслийн Мэдээллийн Тайлан (ТМТ) д төсөл болон хөтөлбөрийн талаархи хураангуй мэдээлэл

More information

Article begins on next page

Article begins on next page Topics in Data Science = Өгөгдлийн шинжлэх ухаан Rutgers University has made this article freely available. Please share how this access benefits you. Your story matters. [https://rucore.libraries.rutgers.edu/rutgers-lib/52378/story/]

More information

Article begins on next page

Article begins on next page Topics in Data Science = Өгөгдлийн шинжлэх ухаан Rutgers University has made this article freely available. Please share how this access benefits you. Your story matters. [https://rucore.libraries.rutgers.edu/rutgers-lib/52378/story/]

More information

Хувийн ашиг сонирхлын мэдүүлэг болон хөрөнгө, орлогын мэдүүлгийн мэдээллийн систем. Хяналт шалгалт, дүн шинжилгээний хэлтэс

Хувийн ашиг сонирхлын мэдүүлэг болон хөрөнгө, орлогын мэдүүлгийн мэдээллийн систем. Хяналт шалгалт, дүн шинжилгээний хэлтэс Хувийн ашиг сонирхлын мэдүүлэг болон хөрөнгө, орлогын мэдүүлгийн мэдээллийн систем Хяналт шалгалт, дүн шинжилгээний хэлтэс Системийн зорилго Албан тушаалтнуудын мэдүүлгийн тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийн

More information

ХАМТРАН АЖИЛЛАХ БИЗНЕС САНАЛ

ХАМТРАН АЖИЛЛАХ БИЗНЕС САНАЛ ХАМТРАН АЖИЛЛАХ БИЗНЕС САНАЛ PRESENTED BY: WWW.1000MASHIN.MN ХАМТРАН АЖИЛЛАХ БИЗНЕС САНАЛ... эрхлэгч... ХХК-ийг Монголын Цахим худалдаа, үйлчилгээний салбарт мэргэжлийн ПЛАТФОРМ бизнес моделийг хөгжүүлэгч

More information

ШИНЭ ҮЕИЙН БАНКИР ТӨСЛИЙН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨР Банк санхүүгийн академийн Удирдах зөвлөлийн дэргэдэх Мэргэшлийн эрх олгох зөвлөлөөс батлав.

ШИНЭ ҮЕИЙН БАНКИР ТӨСЛИЙН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨР Банк санхүүгийн академийн Удирдах зөвлөлийн дэргэдэх Мэргэшлийн эрх олгох зөвлөлөөс батлав. ШИНЭ ҮЕИЙН БАНКИР ТӨСЛИЙН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨР Банк санхүүгийн академийн Удирдах зөвлөлийн дэргэдэх Мэргэшлийн эрх олгох зөвлөлөөс батлав. МОНГОЛ УЛСЫН БАНКНЫ САЛБАРТ АЖИЛЛАХАД ТАВИГДАХ МЭДЛЭГ, УР ЧАДВАРЫН

More information

Харилцагчийн удирдлагын систем

Харилцагчийн удирдлагын систем Veritech ERP Customer Relationship Management Харилцагчийн удирдлагын систем 2 Бизнесийн салбарт өрсөлдөөн нэмэгдэхийн хирээр бизнесийн байгууллагууд шинэ хэрэглэгч, худалдан авагчдыг татах, одоогийн харилцагчдынхаа

More information

МОНГОЛЫН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ТОЙМ

МОНГОЛЫН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ТОЙМ 1 20% 15% Agriculture, % Industrials, % Service, % Net taxes, % МОНГОЛЫН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ТОЙМ Монголчууд Тавантолгойн ордыг бие даан ашиглаж чадна хэмээн Эрдэнэс Тавантолгойн үйл ажиллагаа эрхэлсэн захирал

More information

ДОТООДЫН ЗОЧИД БУУДЛЫН ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫГ НЭМЭГДҮҮЛЭХ АРГА ЗАМУУД

ДОТООДЫН ЗОЧИД БУУДЛЫН ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫГ НЭМЭГДҮҮЛЭХ АРГА ЗАМУУД САНХҮҮ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ИХ СУРГУУЛЬ БИЗНЕСИЙН УДИРДЛАГЫН МАСТЕРЫН ХӨТӨЛБӨР Ишбарайгар Хабдул НАЗЫМ ДОТООДЫН ЗОЧИД БУУДЛЫН ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫГ НЭМЭГДҮҮЛЭХ АРГА ЗАМУУД /4-5 одтой буудлуудын жишээн

More information

Article begins on next page

Article begins on next page Topics in Data Science / Өгөгдлийн шинжлэх ухаан Rutgers University has made this article freely available. Please share how this access benefits you. Your story matters. [https://rucore.libraries.rutgers.edu/rutgers-lib/52378/story/]

More information

CLOUD COMPUTING БУЮУ ҮҮЛЭН ТООЦООЛЛЫН ВИРТУАЛЧЛАЛЫН АРГЫГ БАНКНЫ СИСТЕМД НЭВТРҮҮЛСЭН ТУРШИЛТЫН ҮР ДҮНГЭЭС

CLOUD COMPUTING БУЮУ ҮҮЛЭН ТООЦООЛЛЫН ВИРТУАЛЧЛАЛЫН АРГЫГ БАНКНЫ СИСТЕМД НЭВТРҮҮЛСЭН ТУРШИЛТЫН ҮР ДҮНГЭЭС Proceedings of the Mongolian Academy of Sciences Vol. 52 No 3 (203) 2012 CLOUD COMPUTING БУЮУ ҮҮЛЭН ТООЦООЛЛЫН ВИРТУАЛЧЛАЛЫН АРГЫГ БАНКНЫ СИСТЕМД НЭВТРҮҮЛСЭН ТУРШИЛТЫН ҮР ДҮНГЭЭС Ц.Тулга 1, Ч.Алтангэрэл

More information

[ ] Гүйцэтгэлийн түлхүүр үзүүлэлтүүд БЕРНАРД МАРР. Менежер бүр мэдвэл зохих 75 KPI

[ ] Гүйцэтгэлийн түлхүүр үзүүлэлтүүд БЕРНАРД МАРР. Менежер бүр мэдвэл зохих 75 KPI [ ] БЕРНАРД МАРР Гүйцэтгэлийн түлхүүр үзүүлэлтүүд Менежер бүр мэдвэл зохих 75 KPI Өмнөтгөл xxv 1-Р БҮЛЭГ Санхүү 1 1 Цэвэр ашиг 3 Энэ үзүүлэлт яагаад чухал вэ? 3 Яаж хэмжих вэ? 4 Мэдээлэл цуглуулах зардал,

More information

netcat Гарчиг Tuguldur BiBO

netcat Гарчиг Tuguldur BiBO netcat Tuguldur BiBO Гарчиг 1. Хэрэглээ 2. Client (Удирдагч)-с холбогдох a. Webserver-тэй холбогдох b. Port дамжуулах c. Ямар Software DNS-Server ажиллаж байгааг мэдэх 3. Server-н өмнөөс

More information

Уламжлалт бус мэдээллийн хэрэглээ, анхаарах асуудал. Ш.Ариунболд

Уламжлалт бус мэдээллийн хэрэглээ, анхаарах асуудал. Ш.Ариунболд Уламжлалт бус мэдээллийн хэрэглээ, анхаарах асуудал Ш.Ариунболд Интернэтэд нэг минутанд юу болж байдаг вэ? Өгөгдөл бол шинэ газрын тос. Andreas Weigend, Stanford (ex Amazon) Өгөгдлийг бүтээгдэхүүн болгон

More information

gives Монгол Улсын эдийн засгийн улирлын тойм Дэлхийн Банк

gives Монгол Улсын эдийн засгийн улирлын тойм Дэлхийн Банк Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized gives 211 оны 1-р сар Монгол Улсын эдийн засгийн улирлын тойм Дэлхийн Банк Дэлхийн Банкнаас

More information

САНХҮҮГИЙН САЛБАРЫН ҮНЭЛГЭЭНИЙ ХѲТѲЛБѲР ХѲГЖЛИЙН МОДУЛ МОНГОЛ УЛС ХѲРѲНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ ТЕХНИКИЙН ТЭМДЭГЛЭЛ 2012 ОНЫ 6 ДУГААР САР

САНХҮҮГИЙН САЛБАРЫН ҮНЭЛГЭЭНИЙ ХѲТѲЛБѲР ХѲГЖЛИЙН МОДУЛ МОНГОЛ УЛС ХѲРѲНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ ТЕХНИКИЙН ТЭМДЭГЛЭЛ 2012 ОНЫ 6 ДУГААР САР Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized САНХҮҮГИЙН САЛБАРЫН ҮНЭЛГЭЭНИЙ ХѲТѲЛБѲР ХѲГЖЛИЙН МОДУЛ МОНГОЛ УЛС ХѲРѲНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ

More information

Монгол Улсын Улирлын эдийн засгийн тойм

Монгол Улсын Улирлын эдийн засгийн тойм Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Монгол Улсын Улирлын эдийн засгийн тойм Дэлхийн Банк 212 оны 1-р сар Дэлхийн Банкнаас

More information

Хэмнэл ба давтамж. Лекц 13. МУИС-ХШУИС-МКУТ-ийн багш П.Гантуяа

Хэмнэл ба давтамж. Лекц 13. МУИС-ХШУИС-МКУТ-ийн багш П.Гантуяа Хэмнэл ба давтамж Лекц 13 МУИС-ХШУИС-МКУТ-ийн багш П.Гантуяа Ритм болон хөдөлгөөн нь тодорхой нэг хэсэг орон зайд амархан дүрсээс түвэгтэй дүрс болон, нэгээс олон дүрс болон задрах салаалсан буюу эрээлжилсэн

More information

Лекц 1 Сэдэв: Дэд сэдвүүд : Си хэлний тухай Си хэлний бүтэц Тайлбар

Лекц 1 Сэдэв: Дэд сэдвүүд : Си хэлний тухай Си хэлний бүтэц Тайлбар Лекц 1 Сэдэв: Си хэлний бүтэц, түүний элементүүд Дэд сэдвүүд : Си хэлний тухай Си хэлний бүтэц Си хэлний элементүүд Си хэлний тухай Си хэлийг анх Unix үйлдлийн системтэй компьютер дээр ажилладаг байхаар

More information

ХУВИЛБАР ТОВЧ УТГА Батлагдсан огноо

ХУВИЛБАР ТОВЧ УТГА Батлагдсан огноо БАТЛАВ: ГҮЙЦЭТГЭХ ЗАХИРАЛ Л.ТУНГАЛАГ ХУВИЛБАР ТОВЧ УТГА Батлагдсан огноо 2 Удирдлагын тогтолцооны баталгаажуулалт хийлгэсэн байгууллагууд баталгаажуулалтын тэмдэг ашиглах, мэдээлэл, сурталчилгааг хэрхэн

More information

ТОВЧ НАМТАР Увс аймаг, Улаангом хотын 10 жилийн 1-р сургууль

ТОВЧ НАМТАР Увс аймаг, Улаангом хотын 10 жилийн 1-р сургууль ТОВЧ НАМТАР Овог нэр: Бямбаа Энхцэцэг Боловсрол 1982-1992 Увс аймаг, Улаангом хотын 10 жилийн 1-р сургууль 1992-1996 МУИС-ийн ЭЗС, Эдийн засагч-хүн ам зүйч Сэдэв: Монгол улсын ядуурлын асуудал 1996-1998

More information

LOGO. ШУТИС, ГУУС, ГГ- ийн салбарын дэд проф Г. Сарантуяа

LOGO. ШУТИС, ГУУС, ГГ- ийн салбарын дэд проф Г. Сарантуяа LOGO ШУТИС, ГУУС, ГГ- ийн салбарын дэд проф Г. Сарантуяа БАЙГАЛИЙН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ СУДАЛГАААНЫ АРГА ЗҮЙ Танин мэдэхүй Мэлдэг Шинжлэх ухаан Шинжлэх ухааны анилал Танин мэдэхүйн арга Шинжлэх ухааны судалгааны

More information

Онлайн, клауд үйлчилгээний зах зээл, боломжууд

Онлайн, клауд үйлчилгээний зах зээл, боломжууд Монгол орны хөгжилд XI чуулган Бүтээлч Үйлдвэрлэлийн Хагжил 2016 оны 4 сарын 30, Парис Онлайн, клауд үйлчилгээний зах зээл, боломжууд Илтгэгч: П. Амарбат, Ч. Маргад Прогэйт ХХК, Улаанбаатар, Монгол Улс

More information

ЭДИЙН ЗАСАГЧИД СОНГУУЛЬД ОРОЛЦДОГ УУ? Д.Долгорсүрэн, Удирдлагын академийн эдийн засгийн тэнхмийн багш доктор, дэд профессор

ЭДИЙН ЗАСАГЧИД СОНГУУЛЬД ОРОЛЦДОГ УУ? Д.Долгорсүрэн, Удирдлагын академийн эдийн засгийн тэнхмийн багш доктор, дэд профессор ЭДИЙН ЗАСАГЧИД СОНГУУЛЬД ОРОЛЦДОГ УУ? Д.Долгорсүрэн, Удирдлагын академийн эдийн засгийн тэнхмийн багш доктор, дэд профессор Түлхүүр үг: сонгуульд санал өгөх, зан үйл, эдийн засгийн онол Хураангуй: Сонгуульд

More information

3.5. Гэнэтийн саатал гэж тухайн системийн үйл ажиллагаа 2 (хоёр) минутаас дээш хугацаагаар, төлөвлөгөөт бусаар хэсэгчлэн болон бүрэн зогсохыг.

3.5. Гэнэтийн саатал гэж тухайн системийн үйл ажиллагаа 2 (хоёр) минутаас дээш хугацаагаар, төлөвлөгөөт бусаар хэсэгчлэн болон бүрэн зогсохыг. 3.5. Гэнэтийн саатал гэж тухайн системийн үйл ажиллагаа 2 (хоёр) минутаас дээш хугацаагаар, төлөвлөгөөт бусаар хэсэгчлэн болон бүрэн зогсохыг. 4. ЖУРАМ, ЗААВАР 4.1. Оператор болон оролцогч нь өөрийн мэдээллийн

More information

Арилжааны төлбөр тооцоо ХХК

Арилжааны төлбөр тооцоо ХХК Арилжааны төлбөр тооцоо ХХК Танилцуулга АРИЛЖААНЫ ТӨЛБӨР ТООЦОО Улаанбаатар, 2016 оны 11-р сар Агуулга ОРШИЛ ДУНДЫН ЗУУЧЛАЛЫН ТӨВ (CCP)-ИЙН ТАЛААРХИ ЕРӨНХИЙ ОЙЛГОЛТ ОЛОН УЛСЫН ТУРШЛАГА ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ,

More information

Лекц 16 Судалгааны ажлын боловсруулалт хийх Excel програмд дэд програм нэмж суулгах Excel Solver Datanalysis Office Excel File Options

Лекц 16 Судалгааны ажлын боловсруулалт хийх Excel програмд дэд програм нэмж суулгах Excel Solver Datanalysis Office Excel File Options Лекц 16 Судалгааны ажлын боловсруулалт хийх Excel програмд дэд програм нэмж суулгах Судалгаа, туршилтын үр дүнд цуглуулсан тоон материалыг боловсруулах ажиллагааг олон програм хангамж, хэрэглүүрүүд гүйцэтгэдэг.

More information

ГЭМТ ХЭРГИЙН СТАТИСТИК ЗҮЙН ОНОЛ, ПРАКТИКИЙН ТУЛГАМДСАН АСУУДАЛ

ГЭМТ ХЭРГИЙН СТАТИСТИК ЗҮЙН ОНОЛ, ПРАКТИКИЙН ТУЛГАМДСАН АСУУДАЛ Шинжлэх Ухааны Академийн Мэдээ 2017 оны 01 (221) DOI: http://dx.doi.org/10.5564/pmas.v57i221.758 ГЭМТ ХЭРГИЙН СТАТИСТИК ЗҮЙН ОНОЛ, ПРАКТИКИЙН ТУЛГАМДСАН АСУУДАЛ Б.Мөнхдорж Хууль сахиулахын их сургуулийн

More information

USB flash memory, USB принтер зэргийг клиент тус бүрээр ашиглахыг зөвшөөрөх/хориглох тохиргоог хийх боломжтой юу?

USB flash memory, USB принтер зэргийг клиент тус бүрээр ашиглахыг зөвшөөрөх/хориглох тохиргоог хийх боломжтой юу? AssetView PLATINUM програм хангамжийн тухай нийтлэг асуулт, хариултууд (FAQ) USB flash memory, USB принтер зэргийг клиент тус бүрээр ашиглахыг зөвшөөрөх/хориглох тохиргоог хийх боломжтой юу? USB flash

More information

ЗӨВЛӨХ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ТУХАЙ ЗАРЛАЛ

ЗӨВЛӨХ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ТУХАЙ ЗАРЛАЛ ЗӨВЛӨХ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ТУХАЙ ЗАРЛАЛ Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын яам нь Боловсролын салбарын мэдээллийн системийн багт Систем шинжээч 1 хүн, Бизнесийн шинжээч 2 хүн, Өгөгдлийн агуулхын архитектч

More information

Ардчилал ба улстөрийн авилга

Ардчилал ба улстөрийн авилга Ардчилал ба улстөрийн авилга Ричард Малган, Сатиш Чад, Петер Лармоур. Дэлхий нийтээрээ авилгатай тэмцэх өдөр 12 дугаар сарын 9-нд болох гэж буйтай холбогдуулан дараах нийтлэлүүдийг толилуулж байна. Энэ

More information

Програм хангамжийн архитектур (Software Architecture)

Програм хангамжийн архитектур (Software Architecture) Програм хангамжийн системүүдийн нэгтгэл Програм хангамжийн архитектур (Software Architecture) 2012 С. Бадрал Агуулга Хэрэгцээ Файл дамжуулалт (File transfer) Хамтран хэрэглэх өгөгдлийн сан (Shared DB)

More information

ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ САЛБАР, ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО

ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ САЛБАР, ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ САЛБАР, ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО Б.Ерэн-Өлзий Стратегийн бодлого төлөвлөлтийн газрын ахлах мэргэжилтэн Улаанбаатар 2016-05-23 АГУУЛГА Салбарын өнөөгийн байдал Тулгамдаж буй асуудлууд Хууль,

More information

БОЛОВСРОЛ ИРЭЭДҮЙД: Төсөөлөл. Б.Зоригтбаатар ШУТИС, МХТС-ийн Электроникийн салбарын профессор. Мэдээлэл, холбооны технологи боловсролд ММТ 2017

БОЛОВСРОЛ ИРЭЭДҮЙД: Төсөөлөл. Б.Зоригтбаатар ШУТИС, МХТС-ийн Электроникийн салбарын профессор. Мэдээлэл, холбооны технологи боловсролд ММТ 2017 БОЛОВСРОЛ ИРЭЭДҮЙД: Төсөөлөл Б.Зоригтбаатар ШУТИС, МХТС-ийн Электроникийн салбарын профессор Хураангуй Аливаа улс орны хөгжлийн ирээдүйг тодорхойлогч гол хүчин зүйл нь боловсрол юм. Боловсролын гол зорилго

More information

Олон улсын салбарууд. улс. үйлчлүүлэгч байгууллагууд. Орос. Eвроп болон ТУХН. Aзи. Энэтхэг. Латин Америк

Олон улсын салбарууд. улс. үйлчлүүлэгч байгууллагууд. Орос. Eвроп болон ТУХН. Aзи. Энэтхэг. Латин Америк 1 Софтлайн компани нь АНУ, Латин америкийн орнууд, Ази номхон далайн орнууд, ОХУ, ТУХН, Монгол зэрэг олон улсад мэдээллийн технологийн тэргүүлэх шийдэл болон үйлчилгээг 20 жил тасралтгүй хэрэгжүүлж байна.

More information

Фраскатийн гарын авлага СУДАЛГАА, ТУРШИЛТ ХӨГЖЛИЙН АСУУЛГАД БАРИМТЛАХ ЖИШИГ СТАНДАРТ

Фраскатийн гарын авлага СУДАЛГАА, ТУРШИЛТ ХӨГЖЛИЙН АСУУЛГАД БАРИМТЛАХ ЖИШИГ СТАНДАРТ Фраскатийн гарын авлага СУДАЛГАА, ТУРШИЛТ ХӨГЖЛИЙН АСУУЛГАД БАРИМТЛАХ ЖИШИГ СТАНДАРТ ISBN 92-64-19903-9 ЭЗХАХБ, 2002. Програм хангамж: 1987-1996, Acrobat бол ADOBE-ийн барааны тэмдэг. Бүх эрх хамгаалагдсан.

More information

АРИЛЖААНЫ ТӨЛБӨР ТООЦОО ХХК-ИЙН 2016 ОНЫ ЖИЛИЙН ЭЦСИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ТАЙЛАН

АРИЛЖААНЫ ТӨЛБӨР ТООЦОО ХХК-ИЙН 2016 ОНЫ ЖИЛИЙН ЭЦСИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ТАЙЛАН АРИЛЖААНЫ ТӨЛБӨР ТООЦОО ХХК-ИЙН 2016 ОНЫ ЖИЛИЙН ЭЦСИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ТАЙЛАН Улаанбаатар хот 2017 оны 3-р сар 2016 оны жилийн эцсийн үйл ажиллагааны тайлан Page 1 Агуулга 1. КОМПАНИЙН ТУХАЙ ТАНИЛЦУУЛГА

More information

MOНГОЛЫН ҮНЭТ ЦААСНЫ АРИЛЖАА ЭРХЛЭГЧДИЙН ХОЛБОО ӨЗБ. Сэдэв: Кастодиан банкны тухай ойлголт, үйл ажиллагааны эрхзүйн зохицуулалт, ОУ-ын жишиг

MOНГОЛЫН ҮНЭТ ЦААСНЫ АРИЛЖАА ЭРХЛЭГЧДИЙН ХОЛБОО ӨЗБ. Сэдэв: Кастодиан банкны тухай ойлголт, үйл ажиллагааны эрхзүйн зохицуулалт, ОУ-ын жишиг MOНГОЛЫН ҮНЭТ ЦААСНЫ АРИЛЖАА ЭРХЛЭГЧДИЙН ХОЛБОО ӨЗБ Сэдэв: Кастодиан банкны тухай ойлголт, үйл ажиллагааны эрхзүйн зохицуулалт, ОУ-ын жишиг Кастодиан банкны тухай ойлголт Кастодиан банк олон улсын нягтлан

More information

Veritech ERP Human Capital Management. Хүний капиталын удирдлагын систем

Veritech ERP Human Capital Management. Хүний капиталын удирдлагын систем Veritech ERP Human Capital Management Хүний капиталын удирдлагын систем 2 Бизнесийн салбарт өрсөлдөөн нэмэгдэхийн хэрээр аливаа байгууллага үндсэн үйл ажиллагаандаа анхааран төвлөрч, бүтээгдэхүүн үйлчилгээнийхээ

More information

Монгол Улc - Нээлттэй мэдээлэл

Монгол Улc - Нээлттэй мэдээлэл Арваннэгдүгээр сар 2016 Монгол Улc - Нээлттэй мэдээлэл Олборлох үйлдвэрлэлийн ил тод байдлын санаачилгын (ОҮИТБС) онлайн системийг хэрхэн боловсруулж, хэрэгжүүлсэн тухай тайлан e-reporting.eitimongolia.mn

More information

Цахим сургалтын үнэлгээнд сургалт удирдлагын системийн өгөгдөл олборлолт ашиглах судалгаа

Цахим сургалтын үнэлгээнд сургалт удирдлагын системийн өгөгдөл олборлолт ашиглах судалгаа Цахим сургалтын үнэлгээнд сургалт удирдлагын системийн өгөгдөл олборлолт ашиглах судалгаа С. Байгалтөгс Доктор (PhD)*, Б. Мөнхчимэг ** ШУТИС, БУХС, бизнесийн удирдлагын салбар, baigaltugs@must.edu.mn,

More information

Тоон хэлбэрт дуу авиаг боловсруулах

Тоон хэлбэрт дуу авиаг боловсруулах Тоон хэлбэрт дуу авиаг боловсруулах Лекц13 МУИС ХШУИС МКУТийн багш П.Гантуяа Дууг боловсруулах (sound edit) гэсэн ойлголтод дуу хөгжмийн сонсогдох ямар нэгэн характеристикийг өөрчлөснөөр уг дууны доторхи

More information

Кастодиан банкны үйлчилгээ

Кастодиан банкны үйлчилгээ Кастодиан банкны үйлчилгээ С.Тулга /Голомт банк/ 2017 оны 11 сар Кастодиан банкны үүсэл Биет хэлбэртэй үнэт цаас 1800 оны АНУ - Кастодиан банкны үүсэл Электрон хэлбэртэй үнэт цаас 1900 оны Европ - Төвлөрсөн

More information

БИЗНЕСИЙН УХААЛАГ МЭДЭЭЛЭЛИЙГ СУДЛАХ НЬ (Business Intelligence) Б.Гэрэлтуяа. О.Намуунцэцэг

БИЗНЕСИЙН УХААЛАГ МЭДЭЭЛЭЛИЙГ СУДЛАХ НЬ (Business Intelligence) Б.Гэрэлтуяа. О.Намуунцэцэг БИЗНЕСИЙН УХААЛАГ МЭДЭЭЛЭЛИЙГ СУДЛАХ НЬ (Business Intelligence) Б.Гэрэлтуяа О.Намуунцэцэг Монгол улс, ШУТИС КтМС, Мэдээллийн системийн менежмент b.gerelee20@yahoo.com namuun_9009@yahoo.com Хураангуй Бизнесийн

More information

УУРЫН ЗУУХАНД НҮҮРСНИЙ ШАТАЛТЫН ЯВЦАД АГААРТ ЯЛГАРАХ БОХИРДУУЛАГЧ ХИЙН СУДАЛГАА

УУРЫН ЗУУХАНД НҮҮРСНИЙ ШАТАЛТЫН ЯВЦАД АГААРТ ЯЛГАРАХ БОХИРДУУЛАГЧ ХИЙН СУДАЛГАА DOI: http://dx.doi.org/10.5564/pmas.v57i221.751 УУРЫН ЗУУХАНД НҮҮРСНИЙ ШАТАЛТЫН ЯВЦАД АГААРТ ЯЛГАРАХ БОХИРДУУЛАГЧ ХИЙН СУДАЛГАА Ч.Сономдагва 1, Ш.Эрдэмцэцэг 1 1 ХШУИС-ийн Хүрээлэн буй орчин, Ойн инженерчлэлийн

More information

BSI байгууллагын танилцуулга Монгол улс дахь албан ёсны төлөөлөгч Б. Ундарлаа

BSI байгууллагын танилцуулга Монгол улс дахь албан ёсны төлөөлөгч Б. Ундарлаа BSI байгууллагын танилцуулга Монгол улс дахь албан ёсны төлөөлөгч Б. Ундарлаа Британы Стандартын Байгууллага BSI 1901 онд Лондонд байгуулагдсан Дэлхийн хамгийн анхны стандартын байгууллага Дэлхийн анхны

More information

МОНГОЛ УЛСЫН ЭРЧМИЙН САЛБАРЫН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ, ТУЛГАМДСАН АСУУДЛУУД, ШИЙДВЭРЛЭХ АРГА ЗАМ

МОНГОЛ УЛСЫН ЭРЧМИЙН САЛБАРЫН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ, ТУЛГАМДСАН АСУУДЛУУД, ШИЙДВЭРЛЭХ АРГА ЗАМ МОНГОЛ УЛСЫН ЭРЧМИЙН САЛБАРЫН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ, ТУЛГАМДСАН АСУУДЛУУД, ШИЙДВЭРЛЭХ АРГА ЗАМ ИНЖЕНЕРИЙН ШИЙДЭЛ Энэ дугаарт Монгол Улсын цахилгаан эрчмийн салбарын талаар Эрчим хүчний сайд асан, доктор С.Батхуягийн

More information

Шинэ Зууны Иргэн ба Мэдээллийн Технологийн Боловсрол

Шинэ Зууны Иргэн ба Мэдээллийн Технологийн Боловсрол Шинэ Зууны Иргэн ба Мэдээллийн Технологийн Боловсрол Д.Цэдэвсүрэн МУБИС, МБУС-ийн Мэдээлэл зүйн тэнхим Хураангуй Хорин нэгдүгээр зуунд амьдарч буй иргэн бүр мэдээллийг хайж олох, зохион байгуулах, үнэлэхэд

More information

ДӨРӨВ.НИЙЛҮҮЛЭГЧИЙН ЭРХ, ҮҮРЭГ

ДӨРӨВ.НИЙЛҮҮЛЭГЧИЙН ЭРХ, ҮҮРЭГ CLOUD MINING Үйлчилгээний нөхцөл ЭНЭХҮҮ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ НӨХЦӨЛ НЬ КРИПТО ВАЛЮТ ОЛБОРЛОХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ ҮЗҮҮЛЭХТЭЙ ХОЛБООТОЙ ҮҮСЭХ ХАРИЛЦААГ ЗОХИЦУУЛАХАД ОРШИНО. ТА ТУС ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ НӨХЦӨЛД БАГТСАН ЗААЛТУУДЫГ САЙТАР

More information

Програм хангамжийн архитектур (Software Architecture)

Програм хангамжийн архитектур (Software Architecture) Архитектурын зохиомж ба хөгжүүлэлт Програм хангамжийн архитектур (Software Architecture) 2012 С. Бадрал Нэр томьёо Агуулга Архитектурын парадигм Зохиомжлох стратеги Алдаа, өөрчлөлт, өртөг Архитектур төвт

More information

Монгол улсын Өмнөд бүсийн (ӨГБ) газар доорх усны үнэлгээ Урьдчилсан дүгнэлт оны 9-р сар

Монгол улсын Өмнөд бүсийн (ӨГБ) газар доорх усны үнэлгээ Урьдчилсан дүгнэлт оны 9-р сар Монгол улсын Өмнөд бүсийн (ӨГБ) газар доорх усны үнэлгээ Урьдчилсан дүгнэлт 2008 оны 9-р сар Өнөөгийн болон ирээдүйн усны хэрэгцээ Өмнөд говийн бүс (ӨГБ) нутаг дахь уул уурхайн аж үйлдвэрийн усны хэрэгцээ

More information

ИНТЕРНЭТИЙН СҮЛЖЭЭНД СУУРИЛСАН ДОТУУР ХОЛБООНЫ ҮЙЛЧИЛГЭЭ. (Хэрэглэгчийн гарын авлага) 1 Хуудас

ИНТЕРНЭТИЙН СҮЛЖЭЭНД СУУРИЛСАН ДОТУУР ХОЛБООНЫ ҮЙЛЧИЛГЭЭ. (Хэрэглэгчийн гарын авлага) 1 Хуудас ИНТЕРНЭТИЙН СҮЛЖЭЭНД СУУРИЛСАН ДОТУУР ХОЛБООНЫ ҮЙЛЧИЛГЭЭ () 1 Хуудас ЭНГИЙН ТОХИРГОО ХИЙХ ЗААВАР 1. Дугаарын тохиргоо 2. Гарах ярианы тохиргоо 3. Орох ярианы тохиргоо 4. Дотуур холбооны тохиргоо 5. Факсын

More information

СТАТИСТИК СИСТЕМ ГАРЫН АВЛАГА (ТӨСВИЙН ОРЛОГО, ЗАРЛАГЫН ГҮЙЦЭТГЭЛ; ХӨРӨНГИЙН ТАЙЛАН) Шинэчилсэн огноо:

СТАТИСТИК СИСТЕМ ГАРЫН АВЛАГА (ТӨСВИЙН ОРЛОГО, ЗАРЛАГЫН ГҮЙЦЭТГЭЛ; ХӨРӨНГИЙН ТАЙЛАН) Шинэчилсэн огноо: СТАТИСТИК СИСТЕМ ГАРЫН АВЛАГА (ТӨСВИЙН ОРЛОГО, ЗАРЛАГЫН ГҮЙЦЭТГЭЛ; ХӨРӨНГИЙН ТАЙЛАН) Шинэчилсэн огноо: 2018.03.06 АГУУЛГА 1. Системд нэвтрэх зааварчилгаа... 2 2. Үйл ажиллагаа дахь үйлдэл түүнийг бүртгэх

More information

EVC Series Video Conferencing. Your Best Collaborative Communication Solution

EVC Series Video Conferencing. Your Best Collaborative Communication Solution EVC Series Video Conferencing Your Best Collaborative Communication Solution Яагаад AVER видео хурлын төхөөрөмжийг сонгох хэрэгтэй вэ? EVC серийн видео хурлын төхөөрөмжүүд нь үнийн хувьд хямд, гүйцэтгэл

More information

Монгол Улс. Хэвлэл мэдээллийн эрх зүй. Онлайн, оффлайн орчин дахь хувь хүний нууц ба цахим эрх Сургалтын гарын авлага

Монгол Улс. Хэвлэл мэдээллийн эрх зүй. Онлайн, оффлайн орчин дахь хувь хүний нууц ба цахим эрх Сургалтын гарын авлага Монгол Улс Хэвлэл мэдээллийн эрх зүй. Онлайн, оффлайн орчин дахь хувь хүний нууц ба цахим эрх Сургалтын гарын авлага 2017 оны хоёрдугаар сар Агуулга ТАНИЛЦУУЛГА 4 ХӨТӨЛБӨР 6 МОДУЛЬ 1: ХУВЬ ХҮНИЙ НУУЦЫН

More information

Гарчиг Веб портал ашиглан үйлчилгээний тохиргоо хийх заавар... 2

Гарчиг Веб портал ашиглан үйлчилгээний тохиргоо хийх заавар... 2 Гарчиг Веб портал ашиглан үйлчилгээний тохиргоо хийх заавар... 2 1. Хэрэглэгчийн үндсэн мэдээллийн хэсэг /profile/... 2 2. Дуудлага хүлээн авах тохиргоо /incoming calls/... 2 3. Дуудлага хийх тохиргоо

More information

ОРОН НУТГИЙН СТАТИСТИКИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТ, ТЭДГЭЭРИЙГ БОДЛОГО, ТӨЛӨВЛӨЛТӨД АШИГЛАХ НЬ

ОРОН НУТГИЙН СТАТИСТИКИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТ, ТЭДГЭЭРИЙГ БОДЛОГО, ТӨЛӨВЛӨЛТӨД АШИГЛАХ НЬ ҮНДЭСНИЙ СТАТИСТИКИЙН ХОРОО САНГИЙН ЯАМ ОРОН НУТГИЙН СТАТИСТИКИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТ, ТЭДГЭЭРИЙГ БОДЛОГО, ТӨЛӨВЛӨЛТӨД АШИГЛАХ НЬ Илтгэгч: Статистикийн хэлтсийн даргын үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч Д.ТУНГАЛАГ 2015

More information

Монгол Улсын Нээлттэй Засгийн Түшнлэлийн оны Үндэсний үйл ажиллагааны төлөвлөгөө-i

Монгол Улсын Нээлттэй Засгийн Түшнлэлийн оны Үндэсний үйл ажиллагааны төлөвлөгөө-i Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газар Монгол Улсын Нээлттэй Засгийн Түшнлэлийн 20142016 оны Үндэсний үйл ажиллагааны төлөвлөгөөi Өөрийн үнэлгээний эцсийн тайлан Монгол Улс 2016 он НЗТ$$Монгол$$$$Улс$$үнэлгээний$$$$тайлан$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$

More information

ЯПОН УЛСЫН НООЛУУРАН ХУВЦАСНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН СУДАЛГАА

ЯПОН УЛСЫН НООЛУУРАН ХУВЦАСНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН СУДАЛГАА ЯПОН УЛСЫН НООЛУУРАН ХУВЦАСНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН СУДАЛГАА Улаанбаатар хот 2018 он Уг судалгааг Монголын ноос, ноолуурын холбооны захиалгаар Дэлхийн банкны Экспортыг дэмжих төслийн хүрээнд гүйцэтгэв. i АГУУЛГА

More information

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ СУРГУУЛИЙН 2020 ОН ХҮРТЭЛХ ХӨГЖЛИЙН ШИНЭЧИЛСЭН СТРАТЕГИ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ( )

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ СУРГУУЛИЙН 2020 ОН ХҮРТЭЛХ ХӨГЖЛИЙН ШИНЭЧИЛСЭН СТРАТЕГИ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ( ) МОНГОЛ УЛСЫН ИХ СУРГУУЛИЙН 2020 ОН ХҮРТЭЛХ ХӨГЖЛИЙН ШИНЭЧИЛСЭН СТРАТЕГИ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ (2011-2020) I БҮЛЭГ. МУИС-ИЙН 2011-2020 ОНЫ ХӨГЖЛИЙН СТРАТЕГИ ТӨЛӨВЛӨГӨӨГ ШИНЭЧЛЭХ НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ II БҮЛЭГ. МУИС-ИЙН

More information

СИГНАЛ ШУУГИАНЫ ЧАДЛЫН СПЕКТРИЙГ ТОДОРХОЙЛОХ

СИГНАЛ ШУУГИАНЫ ЧАДЛЫН СПЕКТРИЙГ ТОДОРХОЙЛОХ Proceedings of the Mongolian Academy of Sciences Vol. 54 No 02 (210) 2014 DOI: http://dx.doi.org/10.5564/pmas.v54i2.655 СИГНАЛ ШУУГИАНЫ ЧАДЛЫН СПЕКТРИЙГ ТОДОРХОЙЛОХ Л.Тунгалаг, Ч.Баярсайхан ШУА-ийн Одон

More information

ГАР БАГАЖНЫ танилцуулга

ГАР БАГАЖНЫ танилцуулга ГАР БАГАЖНЫ танилцуулга вюртын үндсэн гурван зарчим Чанар, чанар, чанар Künzelsau хотод байрлах группийн толгой компанийн хувьд харилцагчдаас ирсэн бараа бүтээгдэхүүний чанарын талаарх асуулт, хүсэлт болон

More information

ТАНИЛЦУУЛГА INTRODUCTION

ТАНИЛЦУУЛГА INTRODUCTION ТАНИЛЦУУЛГА INTRODUCTION БИД ХЭН БЭ? ABOUT US Оновчтой шийдвэр гаргахад зөв мэдээллийг хэрэгтэй цагтаа авах нь чухал. Энэхүү боломжийг харилцагчдадаа нээж өгөхийн төлөө "Максима Консалтинг" компани ажилладаг.

More information

ZTESmart. Гарын авлага. МЦХ ний Мэдээллийн Технологийн Газар

ZTESmart. Гарын авлага. МЦХ ний Мэдээллийн Технологийн Газар ZTESmart Гарын авлага МЦХ ний Мэдээллийн Технологийн Газар 2013 Гарчиг Гарчиг 1. Zsmart Үндсэн цэс... 4 2. NGN,PSTN үйлчилгээ Суурин утас... 5 2.1 Шинэ холболт... 6 2.2 Телефон цэг шилжүүлэх (Дано хэвээр,

More information

ДЭЭД БОЛОВСРОЛ БА ИННОВАЦИ

ДЭЭД БОЛОВСРОЛ БА ИННОВАЦИ МОНГОЛ УЛСЫН ШИНЖЛЭХ УХААН ТЕХНОЛОГИЙН ИХ СУРГУУЛЬ ОЛОН УЛСЫН ДЭЭД БОЛОВСРОЛ СУДЛАЛЫН ТӨВ ДЭЭД БОЛОВСРОЛ БА ИННОВАЦИ ДЭЭД БОЛОВСРОЛЫН БОДЛОГЫН ӨӨРЧЛӨЛТ 6 2018 ОНЫ 2 САР Инноваци гэж шинэ мэдлэгийг баялаг

More information

ҮЗЭСГЭЛЭН ЗОХИОН БАЙГУУЛАГЧИЙН ТУХАЙ:

ҮЗЭСГЭЛЭН ЗОХИОН БАЙГУУЛАГЧИЙН ТУХАЙ: ҮЗЭСГЭЛЭН ЗОХИОН БАЙГУУЛАГЧИЙН ТУХАЙ: Ёот Фау Консалт ХХК нь 2013 онд байгуулагдаж, ХБНГУ ийн Дюсселдорф, Мюнхен хотуудын үзэсгэлэнгийн танхимуудын Монгол улс дахь албан ёсны төлөөлөгчөөр ажилладаг бөгөөд

More information

НАЛАЙХ ДУЛААНЫ ЦАХИЛГААН СТАНЦ ТӨХК-ИЙН 2016 ОНЫ САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАН. Нэмэлт мэдээлэл авахыг хүсвэл дараах хаягаар харилцана уу: Аудитын тайлан

НАЛАЙХ ДУЛААНЫ ЦАХИЛГААН СТАНЦ ТӨХК-ИЙН 2016 ОНЫ САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАН. Нэмэлт мэдээлэл авахыг хүсвэл дараах хаягаар харилцана уу: Аудитын тайлан НАЛАЙХ ДУЛААНЫ ЦАХИЛГААН СТАНЦ ТӨХК-ИЙН 2016 ОНЫ САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАН Нэмэлт мэдээлэл авахыг хүсвэл дараах хаягаар харилцана уу: САГ-ын дарга, Тэргүүлэх аудитор Ц.Наранчимэг Утас: 261663 Цахим хаяг: naranchimegts@audit.gov.mn

More information

ÝÐ Ë ÌÝÍÄИЙН ßÀÌ МОНГОЛ УЛС ДАХЬ ГЭР БҮЛ ТӨЛӨВЛӨЛТИЙН ТУСЛАМЖ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ НӨХЦӨЛ БАЙДЛЫН ДҮН ШИНЖИЛГЭЭ

ÝÐ Ë ÌÝÍÄИЙН ßÀÌ МОНГОЛ УЛС ДАХЬ ГЭР БҮЛ ТӨЛӨВЛӨЛТИЙН ТУСЛАМЖ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ НӨХЦӨЛ БАЙДЛЫН ДҮН ШИНЖИЛГЭЭ ÝÐ Ë ÌÝÍÄИЙН ßÀÌ МОНГОЛ УЛС ДАХЬ ГЭР БҮЛ ТӨЛӨВЛӨЛТИЙН ТУСЛАМЖ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ НӨХЦӨЛ БАЙДЛЫН ДҮН ШИНЖИЛГЭЭ АРГА ЗҮЙН ЗӨВЛӨХ БАГ: Ву Зен (PhD) Х.Энхжаргал (PhD) Олон улсын зөвлөх Дотоодын зөвлөх НҮБ-ын ХАС-ийн

More information

САНАЛ. Нэг. Ерөнхий мэдээлэл: Овог, нэр Сургууль Мэргэжил Ажилласан жил Мэргэжлийн зэрэг Хүйс. Сурах бичгийн нэр: Анги: Хоёр. Агуулга: Сэдвийн нэр

САНАЛ. Нэг. Ерөнхий мэдээлэл: Овог, нэр Сургууль Мэргэжил Ажилласан жил Мэргэжлийн зэрэг Хүйс. Сурах бичгийн нэр: Анги: Хоёр. Агуулга: Сэдвийн нэр САНАЛ Та сурах бичгийн зохиогчийн эхийн талаар дараах асуултад бодитой, бүрэн хариулж бидний ажилд дэмжлэг болно уу. Таны ирүүлсэн санал сурах бичгийн эхийг сайжруулахад чухал ач холбогдолтой байх болно.

More information

Veritech ERP Store Management System. Дэлгүүрийн удирдлагын систем

Veritech ERP Store Management System. Дэлгүүрийн удирдлагын систем Veritech ERP Store Management System Дэлгүүрийн удирдлагын систем 2 Бөөний болон жижиглэнгийн худалдаа, борлуулалтын үйл ажиллагаа эрхэлдэг байгууллагуудын хувьд мэдээллийн системийн давуу талыг ашиглаж

More information

ТОВЧ НАМТАР. Эдийн засагч-хүн ам зүйч; Олон улс судлаач (Олон улсын хамтын ажиллагаа)

ТОВЧ НАМТАР. Эдийн засагч-хүн ам зүйч; Олон улс судлаач (Олон улсын хамтын ажиллагаа) ТОВЧ НАМТАР ХУВИЙН МЭДЭЭЛЭЛ: Овог, нэр: Батцэнгэлийн Мөнхжаргал Шуудангийн хаяг: Монгол улс, Улаанбаатар, Ш/х 46а/301 Утас: 976-9928 2084 Электрон шуудан: Munkhjarga@gmail.com; munkhjargal_b@num.edu.mn

More information

УЛААНБААТАР ХОТЫН СУУРЬШЛЫН БҮСИЙН ХӨРСНИЙ БОХИРДЛЫН СУДАЛГААНЫ ЗАРИМ ДҮН

УЛААНБААТАР ХОТЫН СУУРЬШЛЫН БҮСИЙН ХӨРСНИЙ БОХИРДЛЫН СУДАЛГААНЫ ЗАРИМ ДҮН DOI: http://dx.doi.org/10.5564/pmas.v56i01.681 УЛААНБААТАР ХОТЫН СУУРЬШЛЫН БҮСИЙН ХӨРСНИЙ БОХИРДЛЫН СУДАЛГААНЫ ЗАРИМ ДҮН Ч.Сономдагва 1, Ч.Бямбацэрэн 1, Д.Даваадорж 2 1 Хүрээлэн буй орчин судлал, химийн

More information

УР ЧАДВАРААР СОНГОН ШАЛГАРУУЛАХ НЬ

УР ЧАДВАРААР СОНГОН ШАЛГАРУУЛАХ НЬ Байгууллагын сэтгэлзүйн цуврал 4 УР ЧАДВАРААР СОНГОН ШАЛГАРУУЛАХ НЬ СОНГОН ШАЛГАРУУЛАЛТ : The principle of selection Шинжлэх ухаанд суурилсан сонгон шалгаруулалтын гарын авлага ORP Институт -1- -2- СОНГОН

More information

ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖЛИЙН БОЛОВСРОЛ ТӨСӨЛ

ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖЛИЙН БОЛОВСРОЛ ТӨСӨЛ ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖЛИЙН БОЛОВСРОЛ ТӨСӨЛ МЭДЭЭЛЛИЙН ТОЙМ УЛИРАЛ ТУТМЫН МЭДЭЭ 2017/1-2017/3 ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖЛИЙН БОЛОВСРОЛ ТӨСЛИЙН 2017 ОНД ХИЙХЭЭР ТӨЛӨВЛӨСӨН АЖЛААС ТОВЧХОН 1. Тогтвортой хөгжлийн боловсролын

More information

Олон улсын салбарууд. улс. үйлчлүүлэгч байгууллагууд. Орос. Eвроп болон ТУХН. Aзи. Энэтхэг. Латин Америк

Олон улсын салбарууд. улс. үйлчлүүлэгч байгууллагууд. Орос. Eвроп болон ТУХН. Aзи. Энэтхэг. Латин Америк 1 Софтлайн компани нь АНУ, Латин америкийн орнууд, Ази номхон далайн орнууд, ОХУ, ТУХН, Монгол зэрэг олон улсад мэдээллийн технологийн тэргүүлэх шийдэл болон үйлчилгээг 20 жил тасралтгүй хэрэгжүүлж байна.

More information

Иргэний бүртгэлийн систем

Иргэний бүртгэлийн систем Иргэний бүртгэлийн систем www.interactive.mn 2 Иргэн төрөхөөс эхлэн нас барах хүртэлх иргэний бүртгэлийн үйл ажиллагааг Улсын бүртгэлийн ерөнхий газрын бүх нэгжүүдэд Иргэний бүртгэлийн онлайн болон оффлайн

More information

Утас идэвхжүүлэх тохиргоо ios 8.4 үйлдлийн систем

Утас идэвхжүүлэх тохиргоо ios 8.4 үйлдлийн систем Утас идэвхжүүлэх тохиргоо ios 8.4 үйлдлийн систем itunes, icloud гэж юу вэ? Утсаа идэвхжүүлэх, тохиргоо хийх Аpple ID нээх Интернэтэд холбогдох И-мэйл тохиргоо хийх Сүлжээ хайлгах Интернэт, видео дуудлага

More information

MANUAL DROUGHTWATCH SYSTEM. DroughtWatch 3.1. Information and Research Institute of Meteorology, Hydrology and Environment

MANUAL DROUGHTWATCH SYSTEM. DroughtWatch 3.1. Information and Research Institute of Meteorology, Hydrology and Environment MANUAL DroughtWatch 3.1 DROUGHTWATCH SYSTEM Information and Research Institute of Meteorology, Hydrology and Environment Institute of Remote Sensing and Digital Earth Chinese Academy of Sciences This manual

More information

Монгол Улсын Хараат Бус Таи2 лан: оны явцын таи2 лан

Монгол Улсын Хараат Бус Таи2 лан: оны явцын таи2 лан Монгол Улсын Хараат Бус Таи2 лан: 2014-2015 оны явцын таи2 лан Тайланг хараат бус судлаачид Загдрагчаагийн Батболд, Дэмбэрэлийн Цэрэнжав нар бичсэн болно. Хураангуй:Монгол Улс... 2 I. Нээлттэй Засгийн

More information

Программ суулгах ажилж эхлэх талаар гардаг нийтлэг асуултууд

Программ суулгах ажилж эхлэх талаар гардаг нийтлэг асуултууд Программ суулгах ажилж эхлэх талаар гардаг нийтлэг асуултууд 1. Нэр нууц үгээ мартчихлаа нэр нууц үгийг шинээр олгоно уу? 2. xamp-control.exe-г ажиллуулан Apache, Mysql-г Start хийсэн ч Apache нь Running

More information

Дизайн дахь өнгө ба гэрэл. Лекц 5

Дизайн дахь өнгө ба гэрэл. Лекц 5 Дизайн дахь өнгө ба гэрэл Лекц 5 Сэдэв:Дизайн дахь өнгө ба гэрэл Хичээлийн агуулга: Өнгө ба гэрэлийн ялгаа, өнгийн шинж чанарын талаар Хүмүүсийн орчин ойрны бүхий л орон зай өнгөтэй холбоотой. Байгаль

More information

ХОНКОНГ: Авлигатай тэмцэх үйл ажиллагаа

ХОНКОНГ: Авлигатай тэмцэх үйл ажиллагаа ХОНКОНГ: Авлигатай тэмцэх үйл ажиллагаа АГУУЛГА 1.ХОНКОНГИЙН АВЛИГАТАЙ ТЭМЦЭХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА... 2 Хонконгийн авлигатай тэмцэх байгууллагын түүх:... 2 Авлигын нөхцөл байдал:... 2 Хууль, эрх зүйн орчин...

More information

Шивээ Энержи эрчим хүчний нэгдсэн цогцолбор

Шивээ Энержи эрчим хүчний нэгдсэн цогцолбор Шивээ Энержи эрчим хүчний нэгдсэн цогцолбор Цаашдаа дотоодын хэрэгцээнээсээ илүү гаргаж эрчим хүч гаргах бол экспортлох ёстой гэсэн чиг барьж байна. Энэ шаардлагын хүрээнд эрчим хүчнийхээ нүүрсийг ашиглаад

More information

БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ СТАТИСТИКИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТИЙГ ТООЦОХ АРГАЧЛАЛ

БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ СТАТИСТИКИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТИЙГ ТООЦОХ АРГАЧЛАЛ Үндэсний статистикийн хорооны даргын 2010 оны 12 дугаар сарын 27 нû өдрийн 1/173 тушаалын хавсралт. БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ СТАТИСТИКИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТИЙГ ТООЦОХ АРГАЧЛАЛ Улаанбаатар 2010 АГУУЛГА ТОВЧИЛСОН ҮГСИЙН ЖАГСААЛТ...3

More information