Их сургуулийн танхимаас

Transcription

1 Суурь Өндөр бүтээмжтэй оюутны 7 дадал "Бидний өөртөө итгэлгүй байдал Биднийг үргэлж мохоож байдаг. Бидний өөртөө итгэлгүй байдал Биднийг сохор болгодог". - The Гигс хамтлаг, "Өөртөө итгэлгүй" дууны хэсгээс Парагдигмийн өөрчлөлт эхэнлээ хэцүү байж магадгүй гэхдээ өөрчлөлт нь ихэвчлэн эерэг үр дүн авчирдаг. Олон оюутнууд эхний жилдээ өөртөө итгэлгүй байдаг бол зарим нь бүр барьц алдах үе бий. Гэвч тэд парадигмаа өөрчилснөөр их сургууль бол тэдний санаснаас хамаагүй илүү гэдгийг ойлгодог. Аажмаар тэл илүү их эрх чөлөөтэй байдалдаа дуртай болдог. Тэдний илүү ихийг сурч мэдэх хүсэл нэмэгдээд зогсохгүй мэдлэг нь ирээдүйд нь хэрхэн эерэгээр нөлөөлж болохыг ухаардаг. Нэг л өдөр хүмүүс тэдэнд, Хөөх, нэлээн буурь суусан байна шүү, эсвэл, Үнэхээр их мэдлэгтэй болсон чинь илт байна. гэж хэлнэ. Тэр үед тэдний өөртөө итгэх итгэл өсөх нь дамжиггүй. Их сургуулийн танхимаас Их сургуудьд тохиоддсон хамгийн эерэг парадигмийн өөрчдөдтийн тадаар нэгдүгээр дамжааны оюутнууд ийн хариудсан байна. Багш нарт тусадъя гэсэн сэтгэд хэчнээн их байдгийг мэдээд би гайхсан. Лэанн Миний бодож байснаас тийм ч хүнд байгаагүй. Амбер Ийм их хөгжидтэй байна гэж би хэзээ ч төсөөлж байгаагүй. Кодин Би хэсэг хугацаанд ажиддасан бөгөөд өөрөөсөө задуу хүмүүстэй ийм амар хэл амаа ололцоно гэж бодож байсангүй. Лойд Би өөрийнхөө бодож байснаас илүү ухаантай бас шийдэмгий байсан. Бонита Би бусдын өөр байдлыг хүлээн зөвшөөрдөг. Жереми Сургуудь миний бодож байснаас хамаагүй хядбар байсан. Эмма Багш нар миний сонсож байсан шиг муу байгаагүй. Зүгээр л хичээхэд бодно. Тиарра Багш нар маань үнэхээр сайн хүмүүс. Бөү Миний бодож байснаас идүү их эрх чөдөө байсан. Райн Дунд сургуульдаа би муу сурлагатан байсан бол одоо би онц сур.лагатан болсон. Жэйсон Өдөр бодгон цаг тутамд хичээд хийх шаарддагагүй болсон. Элизабет Хичээлийн хагас жил маш хурдан өнгөрдөг.' Свен

2 т Д Мэдээж парадиг.мийн өөрчлөлт хийх амар зүйл биш. Калифорни мужийн Берклигийн их сургуулийн профессор Томас Күүн анх Парадигмийн өөрчлөлт гэсэн нэр томьёог Шинжлэх Ухааны Хувьсгалын Бүтэц номондоо хэрэглэсэн байдаг. Тэрээр ямарваа нэгэн шинжлэх ухааны хувьсгал нь хүмүүс хэвшмэл хуучны аргаа таягдан хаясан үед л гарах боломжтой болдгийг номондоо батлан харуулсан. Гэхдээ зарим тохиолдолд хэвшсэн зүйлийг өөрчлөхөд цаг хугацаа, хүчин чармайлт ордог билээ. Бусдын парадигмийг өөрчлөх нь өөрийнхийгөө өөрчлөхөөс хэцүү байх нь бий. Ихэнх түүхэн парадигмийн өөрчлөлт -үүд маш их эсэргүүцэлтэй тулгарсан байдаг. Жишээ нь, 1850-иад оны үед жирэмсэн эхчүүдийн 10 хүн тутмын нэг нь Төрөлтийн дараах халууралт гэдэг бохирын өвчнөөр хорвоог орхиж байв. Харин Унгарын эх баригч эмч Игнац Земмельвейс үзлэг болон төрөлтийн өмнө э.мч нар гарын ариун цэвэр сахиснаар бохирын эндэгдэл эрс буурч байгааг ажигласан байна. Гэвч тэр уг санаагаа бусад 3i\i4 нарт хэлснээр тэдний доог тохуу болоод зогсохгүй хүчээр ажлаа өгөхөөс өөр аргагүй байдалд орсон. Мэдээж өнөөдөр бид түүний Нянгийн онол зөв байсныг мэдэж байгаа. Амьдрал өөрөө бидний зохиосон парадигмийн өөрчлөлт -үүдээс бүрддэг. Та өөрийнхөө эсвэл бусдын парадигмийг өөрчлөхөөр шийдсэн бод танд гэвчээр, оролддого юун түрүүнд хэрэг болно гэдгийг санаарай. Гэвч эцэст нь та өөрчлөлтүүдийг хийж чадвал их сургуульдаа эсвэл амьдралдаа амжилтад хүрнэ гэдэгт итгээрэй. Томас Күүний үзэж байгаагаар шинжлэх ухааны хөгжил нь хувьслын жамаар бус харин "сэтгэн бодогчдын өдөөсөн тайван, сэтгэлгээний цуврал нээлтүүдийн үр дүнд бий болсон турэмгий хувьсгалын" ачаар хөгждөг. Ингэснээр "түгээмэл тогтсон нэг дэг жаяг нөгөөгөөр солигдцог." "Хүний оюун санаа шинэ санаанд хүртэл тэлсэн үед хэзээ ч хуучин хэвэндээ эргэж ордоггүй." Оливер Уэнделл Холмс, АНУ-ын шүүгч Парадигмийгөөрчлөх нь Өөртөө тохиоддож байсан эерэг парадигмийн өөрчдөдт -ийн талаар бичнэ үү? 1 Өөрчлөлтөөс өмнөх парадигмийн талаар бичнэ үү? Өөрчлөлтийн дараах парадигмийн талаар бичнэ үү? Өөрчлөлт хийх болсон шалтгаан? 31

3 Суурь Өндөр бүтээмжтэй оюутны 7 дадал "Чухал зүйлсийг хийж амьдар." Жимми Фаллон Ү Й Л Х Ө Д Л Ө Л - Д А Д Л Ы Н Х Ү Ч Та н&майг яагаад парадигмийн тадаар анхаарч яриад байгааг гайхаж ба:' з уу? Яагаад гэвэд парадигм биеэ авч явах байдадд нөдөөддөг. Харин биеэ авявах байдад нь таны бүх ҮЙА ХӨДЛӨЛД нөдөөддөг. Брианна бусдаас дутахгүй гэдгээ мэдмэгцээ өөрөөр биеэ авч явах бодсс Тэр идүү их хичээж, өөртөө итгэдтэй бодж бас хичээддээ идүү их анхаарам бодсон. Өөрөөр хэдбэд түүний өөрийгөө үнэдэх үнэдэмж нь түүний үй ДДЭ - нөдөө үзүүлсэн. Та дараагийн хэдэн хормыг дараах парадигмийг туршиж үзэхэд зарцуудаарай. Би бүтэхгүй оюутан. Ийм парадигмтай шадгалт өгөх, багштайгаа ярилцах, мэргэжлээ сонгох, эсвэл багаар ажилдах тадаар бодосх. үзээрэй? Та магадгүй өөрийн алдаандаа уучлал гуйж, шадтаг шалтгаан хайзадхуурч бас хойш сууж эхэлнэ. Эцсийн эцэст ийм байдал танд хэрэгтэй гэ - i Харин одоо дараах парадигмийг оролдоод үз. Би сайн оюутан байж чадна. Ийм парадигмтай шалгалт өгөх, багпггайгаа яридцах, мэргэжлээ со: эсвэл багаар ажиддах тадаар дахин нэг бодоод үзээрэй? Бүх зүйл амжилтгай болох магадлал хавыүй өндөр. Та өөртөө итгэлтэйгээр ярьж, бусдын нүд р эгцдэн харж, бас өөрийн аддаанаас сурадцах болно. Яагаад гэвэл таны ҮЗ?. БОДОЛ таны ҮЙЛ ХӨДЛӨЛД шууд нөлөөддөг. Тэгэхээр би асууя: Таны би-парадигм юу вэ? Та их сургуульд амжилттү суралцаж чадах уу? Та өөрийнхөө амьдралыг удирдах уу эсвэл амьдрал тань Би-Парадигмийн зөрчил Заримдаа танд эерэг бодон сөрөг боддууд төрөх нь бий. 5к_ u 1. Өөртөө гутарсан үеэ дүрсдэн бичээрэй. Тухайн үед та ямар үйддэд хийсэн бэ? Үр дүн нъ к байв? 2. Өөртөө итгэдтэй бас цогдог байсан үеэ дүрсдэн бичээрэй. Тухайн үед та ямар үйддэд хийс- = бэ? Үр дүн нь юу байв? 32 удирдах уу? Таны хариудтууд энд маш чухад. Учир зөвхөн та өөрөө их сургуудьд бодон амьдрадд амжз: гаргаж чадах эсэхээ шийднэ. Та өөрийн боддоо өөрчидж чадвад та үйд хөддөдөө өөрчидж чадна. Энэ зарчим таны бусадтаг хариддах харидцаанд бас адидхан нөдөө үзүүддэг. 7_ ш бусдын тадаарх бодод тэдэнтэй харидцах хариддаа: тодорхойддог. Үүнийг Адабамагийн оюутан ГэйдиГ: жишээн дээрээс харна уу. Би их сургуульд байхдаа хамт амьдардаг оюутнуудынхаа талаар таагүй бодолтой явдаг байса- Хэн нэг нь аяга тавгаа угаахгүй орхих үед, хэн нэг нь _ дөлөөр чимээ шуугиан гаргах үед би бас л бухимддаг f e * Сүүлдээ би тэдний нэг бүрийнх нь алдаа дутагдлыг кч< ~

4 т Д болсон. Гэхдээ би үнэндээ дотны найзгүй ганцаардмал нэгэн байсан. Тэгээд нэг өдөр надад гэнэтийн явдал тохиолдсон. Тэр үед манай өрөөний нэг найз маань хэрэг болгон надад туслахаар ирсэн. Түүнийг надад туслахаар ирсэнд би үнэхээр гайхсан. Учир нь тэр манай өрөөнийхнөөс хамгийн ядаргаатай санагддаг нь байсан юм. Уг явдлын дараа би ач санах үүднээс түүнд аль болох сайн хандаж эхэлсэн. Тэр ч эргээд надад сайнаар хандах болсон. Энэ үеэс эхлэн би түүний авьяаслаг, тусч гэх мэт сайн талуудыг олж харж эхэлсэн. Түүнчлэн миний хувьд түүний сайн талууд нь муу талуудаа нөхөж эхэлсэн төдийгүй удалгүй бид салж хагацашгүй сайн найзууд болж чадсан. Энэ хугацаанд манай өрөөний бусад хүүхдүүд надад ядаргаатай санагдсан хэвээр байсан нь би тэдний сул талууд дээр анхаарлаа хандуулсан хэвээрээ байснаас болсоныг ойлгох хүртэл надад нэлээдгүй хугацаа шаардагдсан юм. Энэ нь намайг тэдний талаар илүү ихийг мэдэж, сайн талуудыг нь тодорхойлоход түлхэц болж чадсан. Үүнийг хийхэд надад хүнд байсан боловч аажмаар би тэдний сайн талуудыг олж харж чадсан төдийгүй энэ нь эргээд бидний харилцааг ойртуулж өгсөн юм. Төд удалгүй би өөрийгөө олон сайн найзтай азтай нэгэнд тооцох болсон билээ. Гэйл сөрөг парадигмаа эерэг парадигмаар өөрчилсний дараа түүний бусдад хандах хандлага нь дагаад өөрчлөгдсөн. Ингэснээр бусад хүмүүс ч гэсэн түүнд хандах хандлагаа өөрчилж сайнаар хандах болсон. Өөрөөр хэлбэл, нэг талын парадишийн өөрчлөлт нөгөө талын парадигмийг мөн адил өөрчиддөг гэсэн үг. ТА ҮҮН И Й Г МЭДЭХ ҮҮ? X ба Ү-н онол Мандайддын парадигмийн тадаарх сонгодог судадгааг Масачүсэтсийн Технодогийн их сургуудийн профессор Дугдас МакГрегор хийсэн байдаг аад оны үед тэрээр удирдагчид бусад хүмүүсийн тадаар дараах хоёр парадигмтай байдгийг тогтоосон. Үүнийг X ба Ү-н онод гэж нэрдэдэг. X УДИРДАГЧ БУСДЫГ: Ү УДИРДАГЧ БУСДЫГ: Залхуу Зосаршгүй Өөрийгөө удирдах чадваргүй Сохроор дагагч Санаачилгагүй Зөвхөн мөнгө болон тогтвортой ажлын байрны төлөө ажил хийдэг гэж хардаг. Ажиллах дуртай Тэмүүлэлтэй Бие даасан Хариуцлагатай Санаачилгатай Алсын хораатай гэж хардаг. 1 Өөрийгөө X удирдагч гэж төсөөдөөрэй. Энэ тохиоддодд та ажидчдадаа хэрхэн хандах вэ? Та тэдэнд ажид даадгаад орхиж чадах уу? Та тэдний санаа боддыг сонсох уу? Одоо та өөрийгөө Ү удирдагчаар төсөөдөөд үз. Энэ тохиоддодд та ажидчдадаа хэрхэн хандах вэ? Та тэдэнд итгэж, санаа боддыг нь сонсох уу? Та тэдэнд байнга хянадт тавьж ажиддах уу? Адиваа удирдагчийн бусдад хандах ханддага нь түүний мандайддын хэв маягийг бүрдүүддэг. Үүний адидаар таны бусдад хандах ханддага таны тэдэнтэй яаж харидцах харидцааны хэв маягийг тодорхойддог. 33

5 Суурь Өндөр бүтээмжтэй оюутны 7 дадал Парадигм, үзэд бодол үйл хөддөлийг захирдаг шиг таныг удирддаг. Тан: цэвэрч байддын парадигм ганы хэр цэгцтэй болон ариун цэвэрч байдлыг тодорхойлно. Таны архины талаарх парадигм таныг хэр их архи уухыг ший_ Таны'Аүнгийн талаарх парадигм таны хэр их давтлага хийхийг зохицуулдаг. Иймээс таны парадиг.м таны өдөр тутмын ҮЙА ХӨДЛӨЛИЙГ удирдан чиглүүлдэг. ТА ҮҮН И Й Г МЭДЭХ ҮҮ? Хамгийн түгээмэл 10 муу зуршил 1. Худад ярих 2. Хоцрох 3. Хайнга хандах 4. Хурууны үеээ дуугаргах 5. Хэхрэх, унгах 6. Хэтэрхий эмх цэгцтэй байдадд донтох 7. Хариуцдагагүй байх 8. Хоргодоо тоодох 9. Хойш суух 10. Тамхитатах Усан тэнэгийн хэрхэнмуу зуршлаасаа саяах гарын авяага номын хэсгээс "Би гэртээ ирлээ, хөргөгчөө ухаад юм идлээ Ахиж давраад Твинки идлээ Тосгууртаа бөөлжөөд Тэгээд би унтдаг." - Тов Ло, "Дадал" дууны хэсгээс Дадлаа эзэмшихүй Өмнө нь хэасэнчаэн, таны байнга хийдэг ҮЙЛ ХӨДАӨЛ 6 оа таны дахюм. Шүдээ тогтмол угаах, дасгал хийх, хичээлээсээ хоцрох гэх мэт зарим дадлуудыг та хэсэг хугацааны туршид хэвпгүүлэх замаар олж авдаг. Магаддуй зь. өөрийнхөө болон бусдын итгэлийг алдах эсвэл айдаст автах гэх мэт илэрхз: Г Ү дадлуудаа анзаардаггүй байж мэднэ. Хэрвээ та хэт олон тооны үр бүтээмжгүй дадлуудтай бол та дадлаас хамааралтай үр бүтээмжгүй хүн гэсэн үг. Хэрвээ та өдөр г зургаан цаг зурагг. дэагэц ширтдэг бол та ж и а д гурван сарыг хий дэмий өнгөрүүлж байгаа хэр Дөрвөн жилийн хугацаанд дэмий өнгөрүүлсэн хугацаа бүтэн жил болно. Ө - ш хэлбэл та нэг жил их сургуульд илүү сурсантай тэнцэнэ. Нөгөө талаараа. хз_ Шс тогтмол дасгал хийх болон зөв хооллох дадалтай бол та илүү сэргэг, эрч байх 6 оаом жтой. Таны дадал таныг ямар оюутан байхыг шийднэ. Таны дадал хаанаас бий боддог вэ? Таны парадигмаас бий болдог. Хэр гүн суурьтай парадигм байна, төдий чинээ амь бөхтэй дадал байна. Ихэнх то х ио лдоад хүмүүс парадигмаа өөрчлөлгүйгээр дадлаа өөрчлөх гэж үздэг. T i шинэ жилийн хамгийн түгээмэл зорилтуудыг мэдэх үү? Жингээ хасах Өрөө төлөх Тамхинаас гарах Харин биелэгдэх нь ховор. 34

6 т Яагаад? Яагаад гэвэл хүмүүс эх үүсвэртэй нь бус үр дагавартай нь тэмцэх гэж оролддог. Тэд жингээ хасахын гулд бага идэхийг хичээдэг. Эсвэл тамхинаас гарахын тулд тамхи татахаа багасгахыг оролддог. Гэвч энэ бол түр зуурын аргацаалт бөгөөд төд удалгүй тэд буцаад муу дадалдаа орчихдог. Хэрвээ та муу дадлаа бүрэн хаяхыг хүсвэд парадигмаа өөрчлөөрэй. Ү Р Д А Г А В А Р - Ө Н Д Ө Р Б ҮТЭ Э М Ж И Й Н Х Ү Ч ҮЗЭЛ БОДОА ҮЙЛ ХӨДЛӨЛД нөлөөлдөгтэй адил ҮЙЛ ХӨДЛӨЛ ҮР ДАГАВАРТ нөлөөлдөг. Би Исопын алдарт Алтаар өндөгдө1ч галуу гэдэг ёгг үлгэр дээр жишээ авъя. Нэг өглөө ядуу тариачин галуугаа цул алтан өндөг гаргасан байхыг мэджээ. Магнай хагартлаа баярласан тариачин эр тэр өдрөөс эхлэн галуугаа асрахын дээдээр асарч гэнэ. Гайхамшигт галуу ч хариуд нь өдөр бүр нэг алтан өндөг гаргаж түүний гэр бүлийг баян чинээлэг болгож байжээ. Нэг өдөр тариачин эрийн шунал хөдөлж галууны бүх алтан өндгийг нэг дор авахаар гэдсийг нь хүүлж гэнэ. Харамсалтай нь гэдсэнд нь алтан өндөг байгаагүй ба галуу ч тэр дороо үхжээ. Тариачин эр удалгүй буцаад ядуу тарчиг амьдрах болсон гэдэг. Үлгэрийн сургамж нь юу байв? Тариачны ташаа парадигм /Үзэл Бодол/ түүнд галууны бүх алтан өндөг хэвлийд нь байгаа гэж итгүүлсэн. Иймээс тэр галууг төхөөрч /Үйл Хөдлөл/ бүх алтыг авахаар шийдсэн. Гэвч эцсийн үр дүн нь /ҮР Дагавар/ түүний бодсоноор болоогүй. Хэрвээ тариачин эр зөв парадигмтай буюу галуу өдөрт нэг л өндөглөдөг гэж боддог байсан /Үзэл Бодол/ бол бүх зүйл өөрөөр эргэх байсан. Тэр галуугаа хайрлан хамгаалж /Үйл Хөдлөл/ галуу ч түүнд өдөр болгон нэг цул алтан өндөг "Муу зуршлыг эрт гээх тусмаа сайн." - Еврей онч үг гаргаж өгнө. Ингээд тэр гэр бүдтэйгээ баян чинээдэг амьдарч, амар сайхандаа жаргаж бодох байдаа /Үр Дагавар/. Заримдаа бид тариачин эр шиг аягдадаг. Зүгээр д гадуугаа төхөөрчихдөг. Жишээ нь, өөрийгөө хэтэрхий их дайчидж, цаг наргүй хичээдээ хийж эцэст нь ядаргаанд ордог. Эсвэд гэр бүд, найз нөхдөө умартан, борви бохис хийхгүй ажиддасаар эрүүд мэнд, гэр бүдгүй болж үлддэг. Эсрэгээрээ, өндөр бүтээмжтэй байх гэдэг нь та цаг үргэлж сэтгэд хангадуун байж аажмаар эцсийн зорилгодоо хүрэхийг хэлнэ. Гэйл бусдын талаарх парадигмаа өөрчилж чадсанаар түүний хандлага өөрчлөгдөж үр дүнд нь тэрээр өрөөний хүүхдүүдтэйгээ сайн найзуудтай болж чадсан. Яаж? Тэр өрөөгөө биш парадигмаа өөрчилж чадсанд гол учир нь 35

7 "Та ямар ч авьяастай байгаад хичээл зүтгэл гаргалгүйгээр амжилтад хүрч чадахгүй." - Карол С.Двек, сэтгэл зүйч байгаа юм. Түүний адилаар Брианна өөрийнхөө чадварын талаарх парадип- z өөрчилснөөр туүний хандлага өөрчлөгдөж, сурлага нь сайжирсан. Яагаад гэ:- энэ бүсгүйчүүд одоо бүхнийг өөрөөр ХАРсан, ХИИсэн, ХҮРТсэн. Стэнфордын их сургуулийн профессор Карол Двек 20 жилийн туршид хийсэн судалгаан дээрээ тулгуурлан бичсэн Сэтгэлгээ номондоо хамгийн түгээмэл тохиолддог сэтгэуүгээний хоёр төр.лийн талаар бичсэн байдаг. Түүк: х үзсэнээр ихэнх хүмүүс хаалттай эсвэл нээлттэй сэттэлгээтэй / эсвэл пара.-.тд байдаг. Хаалтгай сэтгэлгээтэй хүмүүсийн ою щ ухааны боломж хязгаартай о-"ш бол нээлтгэй сэтгэлгээтэй хүмүүс насан туршдаа шинэ зүйлд суралдах чадваг j байдаг байна. К.Двекийн олж мэдсэнээр бол дээрх хоёр сэтгэдгээний алинтай байхаас зүйл шалтгаалдаг. Үүнд: ХААЛТТАЙ СЭТГЭЛГЭЭТЭЙ ХҮН НЭЭЛТТЭЙ СЭТГЭЛГЭЭТЭЙ ХҮН! Миний сэтгэлгээний чадамж, зан араншин Оролдлого хийснээр би сэтгэлгээний Үзэл Бодол өөрчлөгдөх боломжгүй. Би бол би. чадамжаа нэмэгдүүлж чадна. Үргэлж Оролдлого гаргаад нэмэргүй. хөдөлгөөнт байдалд байдаг. Үйл Хөдлөл Сорилтоос зайлсхийдэг. Бэрхшээлтэй тулгарах үед аморхан шантардаг, биеэ өмгөөлдөг. Шүүмжлэл хүлээж авдаггүй. Бусдын амжилтад үргэлж атаархдаг. Сорилтоос буцдаггүй. Бууж өгдөггүй. Шүүмжлэл тусгаж авдаг. Бусдын амжилтаас үлгэр дуурайл а=а т Үр Дүн Зогсон байдалд эрт орж чадвараа бүрэн Өөрийнхөө чадамжаас давж гарч ил\-. «* ашиглаж чадахгүй. амжилтад хүрч чадна. Таны парадигмууд /сэтгэлгээ/ таны сонголт болон үйл хөдлөлд байнгл нөлөөлдөг гэдгийг санаарай. Таныг нээлтгэй сэтгэлгээтэй болно гэдэгт би н - байна. Одоо цөөн хэдэн хормыг та өөрийнхөө сургууль болон амьдралынх талаарх парадигмийг тодорхойлоход зарцуулаарай.

8 т Хар-Хий-Хүрт Ta дараах Хар-Хий-Хүрт-ийн жишээг уншаад, өөрийн бодит жишээнүүдийг нэмнэ үү. Мөн жишээ бүр дээр парадигм/хар/, хандлага/хий/ болон үр дүнг/хүрт/ тодорхойлж бичээрэй. 5 о ХАР ХИЙ ХҮРТ \ Би тооны хичээлийг үзэн яддаг. Би тооны хичээлээ аль болохоор тасалдаг. Би шалгалтдаа тэнцээгүй бөгөөд ангидаа дахин суралцах хэрэгтэй болсон. Манай багш уйтгартай. Би хичээлийн үеэр өөр дэмий зүйл хийж сатаардаг. Багш ч миний байдлыг тэвчээгүй бөгөөд энэ нь миний дүнд нөлөөлсөн. Байнга дасгал хийх нь хичээлээ сайн хийхэд тусалдаг. Би долоо хоногт дөрвөн удаа тогтмол дасгал хийдэг. Миний дархлаа сайжраад зогсохгүй хичээлийн үеэр илүү соргог байдаг. V J Зарчмыг амьдралынхаа төв болгох нь Зөв парадигм бодон өндөр бүтээмжтэй дададтай бодох миний мэдэх хамгийн сайн арга бод цагийн уртад шадгарсан, нийтдэг өндөр бүтээмжийн зарчим дээр төвдөрүүдэх явдад юм. Тэгвэд Төв гэдэг нь яг юу гэсэн үг вэ? Хүмүүс одон парадигмтай байдаг бодовч тэдний нэг эсвэд хоёр парадигм нь бусдаасаа онцгойрч тухайн хүний амьдрадыг үзэх үндсэн үзэд бодон хувирдаг. Ингэснээр тухайн хүний төв нь түүний өөртөө итгэх итгэд, мэддэг чадвар бодон хүч чаддаа авах эх үүсвэр боддог. Зарчмаас идүүтэйгээр эд зүйдс, хувь хүнийг төвөө бодгосон дараах жишээнүүдтэй танидцана уу. Эд зүйлс дээр төвлөрсөн. Хэрвээ бид амьдрадаа биет эд зүйдс дээр төвдөрүүдбэд бидний аз жаргад бидэнд байгаа эд зүйдсээр хэмжигдэх бодно. Бидэнд шинэ бүх зүйдс хэрэгтэй. Шинээр гарсан технодогийн ододтуудыг бид өөрийн бодгох ёстой. Шинэ хувцасны загвар? Бид үүнийг хамгийн түрүүнд өмсөх ёстой. Яагаад? Яагаад гэвэд биднийг биет эд зүйдсэд төвдөрсөн парадигм маань удирдан чигдүүддэг. Иймээс бид өөртөө байгаа эд зүйдсээрээ өөртөө итгэх итгэдээ хэмжихэд хүрдэг. "Энэ дэлхий дээр ханаж цадатлаа аваад ч барагдахгүй их зүйл бий." - Патрик Дойл, зохиолч 37

9 Өндөр бүтээмжтэй оюутны 7 дадал Дэлгэцэн д$эр төвлөрөх. Орчин үед зурапын, компьютерийн, rap угасн: болон бусад зүйлсийн дэдгэц хаа сайгүй байх болсон. Хэрвээ бид амъдралаа эдгээр дэлгэцэн дээр төвлөрүүлэх юм бол хэмжээлшгүй их цаг хугацааг зураг үзэх, видео тоглоом тоглох эсвэл гар утсаараа оролдсоор өнгөрөөх болно. Заг т үед бид олон дэлгэцийг нэг дор ашигладаг ба энэ нь бидэнд өөр зүйл хийх боломж олгодоггүй. Найз охин/залуу дээр төвлөрсөн. Энэ бол хамгийн түгээмэл төв. Гэвч 5г найз залуу эсвэл найз охиноо төв болговол бидний амьдрал тухайн хүнээс шалтгаалах болно. Бодлогогүй үг тухайн д о аоо хон о ги й н ажлыг баллах аю\ Таны өөртөө итгэх итгэл найз залуу эсвэл охины тань тантай хэрхэн харьца:- 'i хариацаанаас шууд хамаардаг. Сургууль дээр төвлөрсөн. Хэрвээ бид сургууль дээр хэт их төвлөрвөл 5ү цаг хугацаагаа хичээл хийхэд зарцуулж, амралт, найз нөхөд, зугаа цэнгээн, \>г амрахад хүртэл цаг гаргаж чадахгүйд хүрдэг. Цагаа хэмнэх үүднээс эрүүл зсш:: i х ооаноос татгалзан, түргэн хоол сонгох болно. ШаАгалтын дүн таны өөртөгитгэх итгэлийг тодорхойаох тул унасан эсвэл хангалтгүй үнэлгээ авсан ша.ил бүр сэтгэаийн асар хүнд дарамт болдог. Би олон жилийн өмнө бизнесийн с\ү>гуульд сурч байхдаа хэсэг хугацаан сургууль дээр төваөрч үзсэн. Би эрүүл мэндээ зоаин, хичээлдээ амжилт гаргг_ : донтох болсон. Би дасгал хийхийг дэмий цаг үрсэн хэрэг гэж үздэг байсан төдийгүй өдөр бүр хичээлээ хийж, бусдаас илүү гарахад бүх цаг хугацаагаа зарцуулж байв. Эхэндээ бүх зүйл хэвийн байсан боловч жилийн дараагаас н; хуримтлагдсан сгресс миний эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлж энэ нь эргээд м; ::: с\ү5лагад м\атаар нөаөө/аж эхэлсэн юм. ТА ҮҮН И Й Г МЭДЭХ ҮҮ? Бид бүгдээрээ дэлгэц Өсвөр насны хүүхэд өдөрт дунджаар 10 цаг 45 минутыг ямар нэгэн дэлгэц ишртэж өнгөрүүмэг. Үүнээс 5 цагийг нь цахим сүажээнд зарц)у/\даг байна.

10 Эд зүйлс Мөнгө Ажил Таны ТӨВ юу вэ? Гэр бүл f Кевин, өнөөдөр чи аморч ' байгаа биз дээ. LМагадгүй чи хэтэрхий ажяын j \ хэнээтэй байх шүү. Би Наргиан цэнгээн Найз залуу/ охин Сургууль Ажил дээр төвлөрсөн. Хэрвээ бид ажил мэргэжлээ төв болговол бидний өөр гөө итгэх итгэл мөн түүгээр хэмжигдэх бо/шо. Та ажлын газрын хүмүүсээс өөр танилгүй болж зөвхөн ажлын талаар л үргэлж ярьдаг болно. Байнга илүү цагаар ажиллаж, ээлжийн амралттай үедээ ч байнга утаснаасаа зүүтдээстэй байх болно. Донтолт дээр төвлөрөх. Бид донтуудагч хэрэглээ болох архи, тамхи, мансууруулагч бодис зэргийг төв болгосноор амьдралаа бүр мөсөн сүйрүүлдэг. Хүмүүс спорт, мөнгө эсвэл наргиа цэнгээнийг төвөө болгосноор амьдралын утга учир болох гэр бүл, найз нөхөд болон ажил сургуулийг мартах үе бий. Гэхдээ та энэ төвүүдийн алинд ч найдах хэрэггүй. Яагаад гэвэл та бүх мөнгө, найз нөхөд, эрүүл мэндээ эсвэл утсаа ч алдаж болно. Тэр үед та тулах төвгүй хоцрох юм. Харин та зарчмуудыг төвөө болгосноор дээрх бэрхшээлээс айхгүй байж болно. Зарчим гэж юу вэ? Зарчим төвтэй байх Ямар ч зүйл боломжтой орчлон ер гөнцийг төсөөлөөд үз. Заримдаа нар өглөө манддаг харин заримдаа үгүй. Хавцлаас урсаж буй ус нэг бол доошоо эсвэл дээшээ урсдаг. Алимны үрнээс алим эсвэл сарнай ургах боломжтой. Хэн мэдлээ? Иймэрхүү зүйлс Бүх зүйл боломжтой орчлон -д тохиолддог. Аз болоход бид бүх зүйл боломжтой ертөнцөд бус таамаглах боломжгүй ч гэсэн бодит ертөнцөд амьдардаг. Бодит ертөнц дээр бидний найдаж болох зарим зүйлүүд байдаг. Түүнийг бид зарчмууд эсвэл байгалийн хууль гэж нэрлэдэг. Эдгээр зарчмууд бол мөнхийн бөгөөд тэд одоо ч дундад зууны үеийнхээс "Чухал зарчмууд хөдөлшгүй байх хэрэгтэй." - Абрахам Линкольн 39

11 Суурь Ө н д ө р бүтээмжтэй оюутны 7 дадал өөр^еря Щ^нө^^:нй^зви5^нэа уд\р^д МшМштарМа^Мадар^Мррйэк^зашиь М вшт(м ш'(ивди. ^»кьш ^үй^невц г\вийүйапвүй/м өн,з^1]^өв1?^чвд^д'1ьш тасан1үлс^ рв едетөдатюда^шадар'ии^^1рн^^1^йтаваэрэк,'ёрэсхкестой. Мөнхийн агаад нийтлэг. Урьдчилан тооцоолж болохуйц үр дүнд хүргэдэг. Шашинтай холбоогүй. Биднээс ангид. Биднээс үл хамааран оршдог. Нотлогдсон үнэн. Татах хүч бол зарчмын нэг жишээ юм. Татах хүч байнга байсаар ирсэн тиймээс мөнхийн зүйл юм. Татах хүч дэлхийн хаана ч үйлчилдэг ба хэнийг - шашин шүтлэг, нас хүйс, үндэс угсаагаар ялгаварладаггүй тул нийтлэг юм. I ТА ҮҮН И Й Г МЭДЭХ ҮҮ? Хоёр биетийн бие биедээ татагдах хүчийг татах хүч гэнэ. Дараах тохгьёотой, F=~ _ f бол тухайн биетийг дэлхий өөр лүүгээ татаж буй хүч m бол тухайн биетийн масс g бол татах хүчний тогтмол mg бол m болон g-н үржвэр "Хүн бүр байгаяийн хуулийг дагах болон эс дагах эрхтэй байдаг. Уг сонголт нь эцсийн үр дүнг ямар байхыг тодорхойлдог. Хэн ч өөрийн хийсэн сонголтын үр дүнгээс зугтаж чадаагүй бөгөөд зугтах боломжгүй билээ." - Алфред Монтаперт, зохиолч Та татах хүчинд итгэх, итгэхгүй нь чухал биш төдийгүй энэ нь нотдогл: s үнэн тул маргах аргагүй. Та зүгээр л сандал дээрээс үсрээд үзээрэй. Иймээс та татах хүчийг өөртөө ашигтайгаар эсвэл ашиггүйгээр ашиг.и: боломжтой боловч та үүнийг огт ашиглахгүй байх ямар ч боломжгүй юм. Та ногооны хүлэмжтэй болохоор шийдлээ гэж төсөөлье. Хэрвээ та ха^ -* үрээ тарьж, хангалтгай усалж тордвол намар амттай ногоо хурааж авах нь дамжиггүй. Гэвч та үр суулгах ажлаа хойшлуулсаар намар бүгдийг хийнэ гэ:- м энэ боломжтой юу? Мэдээж үгүй. Яагаад гэвэл байгаль өөрийн гэсэн хуу.үг.. Зарчим ч мөн адил хуультай бөгөөд үүнийг ургацын хууль гэнэ. Яхчар нэгэн хичээл дээр та дээрхтэй ижил төстэй зарчмуудын талаар у: :ж байх. Гэхдээ таны хувийн амьдрал болон харилцааны амжилтууд юу вэ? Т _ гэсэн ижил төстэй зарчмууд үйлчилж байгаа юм биш биз? Мэдээж. Шударга зан, хүндлэл, туйлбартай байдал болон нинжин сэтт ш аваад үз. Энэ зарчмууд цаг хугацаа, хил хязгаар, ёс заншлыг үл харгалзан оршин байдаг. Та эдгээр зарчмуудын эсрэг болох шударга бус зан, үл хүн._ туйлбаргүй байдал болон хатуу сэтгэл гэх мэт зарчмууд дээр тулгуурлан а- - ш гаргах талаар нэг төсөөлөөд үзээрэй. 40

12 ^вз-вфета дүаич» ваврэк юроойё стой. ЗАРЧМУҮД Мөнхийн агаад нийтлэг. Урьдчилан тооцоолж болохуйц үр дүнд хүргэдэг. Шошинтай холбоогүй. Биднээс ангид. Биднээс үл хамааран оршдог. Нотлогдсон үнэн. Татах хүч бол зарчмын нэг жишээ юм. Татах хүч байнга байсаар ирсэн тиймээс мөнхийн зүйл юм. Татах хүч дэлхийн хаана ч үйлчилдэг ба хэнийг - шашин шүтлэг, нас хүйс, үндэс угсаагаар ялгаварладаггүй тул нийтдэг юм. ТА ҮҮН И Й Г МЭДЭХ ҮҮ? Хоёр биетийн бие биедээ татагдах хүчийг татах хүч гэнэ. Дараах томъёотой, F=~_ f бод тухайн биетийг дэлхий өөр лүүгээ татаж буй хүч m бол тухайн биетийн масс g бол татах хүчний тогтмол mg бол m болон g-н үржвэр "Хүн бүр байгалийн хуулийг дагах болон эс дагах эрхтэй байдаг. Уг сонголт нь эцсийн үр дүнг ямар байхыг тодорхойлдог. Хэн ч өөрийн хийсэн сонголтын үр дүнгээс зугтаж чадаагүй бөгөөд зугтах боломжгүй билээ." - Алфред Монтаперт, зохиолч Та татах хүчинд итгэх, итгэхгүй нь чухад биш төдийгүй энэ нь нотдогд; үнэн туд маргах аргагүй. Та зүгээр д сандал дээрээс үсрээд үзээрэй. Иймээс та татах хүчийг өөртөө ашигтайгаар эсвэл ашиггүйгээр ашигла: боломжтой боловч та үүнийг огт ашиглахгүй байх ямар ч боломжгүй юм. Та ногооны хүлэмжтэй болохоор шийдлээ гэж төсөөлье. Хэрвээ та хаь_ үрээ тарьж, хангалггай усалж тордвол намар амтгай ногоо хурааж авах нъ дамжиггүй. Гэвч та үр суулгах ажлаа хойшлуулсаар намар бүгдийг хийнэ гэ? энэ бодомжтой юу? Мэдээж үгүй. Яагаад гэвэл байгаль өөрийн гэсэн хуулы ъ Зарчим ч мөн адил хуультай бөгөөд үүнийг ургацын хууль гэнэ. Ямар нэгэн хичээл дээр та дээрхтэй ижил төстэй зарчмуудын талаар р : байх. Гэхдээ таны хувийн амьдрал болон харилцааны амжилтууд юу вэ? Тз: я гэсэн ижил төстэй зарчмууд үйдчилж байгаа юм биш биз? Мэдээж. Шударга зан, хүндлэл, туйлбартай байдал болон нинжин сэтг: аваад үз. Энэ зарчмууд цаг хугацаа, хил хязгаар, ёс заншлыг үл харгалзан оршин байдаг. Та эдгээр зарчмуудын эсрэг болох шударга бус зан, үл хүнл туйлбаргүй байдал болон хатуу сэтгэд гэх мэт зарчмууд дээр тулгуурлан а.\:- гаргах талаар нэг төсөөлөөд үзээрэй.

13 7 Д Эд зүйлс Мөнгө Ажил Гэр бүл ЗАРЧИМ Би Наргиан цэнгээн Найз залуу/ охин Сургууль Миний туршлагаас харахад мөнхийн, нийтлэг зарчмуудыг төвөө болгосон хүмүүс амжилтгай явдаг. Тэд илүү тогтвортой байдаг. Тэдний үнэт зүйлс зарим нэг хамелеон мэт хүмүүсийнх шиг өдөр өдрөөр эсвэл өөр өөр нөхцөл байдал бүрт тохирох гэж өөрчлөгддөггүй. Сонирхолтой нь хэрвээ та бусад төвүүдэд амжилт гаргахыг хүсвэл эхлээд зарчмыг төвөө болгоорой. Өөрөөр хэлбэл, хэрвээ та сайн найз залуу эсвэл охин байхыг хүсвэл эхлээд зарчмыг төвөө болго. Хэрвээ та сайн эцэг эх байхыг хүсвэл мөн адил зарчмыг тэргүүнд тавиарай. Та шударга зан, хүндлэл, тууштай болон хүнлэг байдал гэх мэт зарчмуудыг эрхэмлэснээр олон найз нөхөдтэй болж, сайн оюутан цаашлаад ажилтан болж амьдралдаа а.мжилт гаргаж өндөр бүтээмжтэй хувь хүн болох боломжтой. Үүнийг зарчим төв гэй манлайлал гэдэг бөгөөд таныг үргэлж амжилтын оргил өөд аажмаар хөтлөх болно. Гэвч дээрх зарчим нь богино хугацаанд амжилтад хүрэхэд зориулагдаагүй юм. Бид амар хялбар аргаар амьдрах гэсэн хүмүүс буюу заль мэх, худал хуурмаг байдлаар бусдын дээр гарах гэж оролддог хүмүүсийг мэднэ. Тэд амжилт олж болох боловч энэ нь хэзээ ч удаан хугацаанд үргэлжилдэггүй. Эцсийн дүндээ зарчим үргэлж ялдаг. "Зөв зүйяийг бүү өөрчия, ингэвээс хүмүүс танд найдах бояно.. Та өөртөө зарчмыг бий боягон түүнийгээ чандяан мөрд. Эхяээд өөрийн зарчмуудаа зөв гэдгийг мэд. Тэгээд өөрөөрөө бай." - Египетийн хаан Акенатон, МЭӨ 14 дүгээр зуун 41

14 Суурь Өндөр бүтээмжтэй оюутны 7 дадал М АНЛАЙЛЛЫ Н ХИЧЭЭЛ: Гэрэлт цамхгийн зарчим Хүмүүс надаас зарчмыг тодорхойдж өгөөч гэж хүсэхэд би дараах зохис- u түүхийг ярьж өгөх дуртай. Манантай шөнө дадай дээр явж буй аварга байлдааны хөлгийн ахмад өе ш нь дөхөж буй нэг усан онгоцны дохионы гэрлийг олж харжээ. Ахмад к- -* онгоцонд, Чиглэлээ өмнө зүгг 10 хэмээр өөрчил. гэсэн дохиог дохио дамжуулагчаараа дамжуулжээ. Хариу ч ирлээ. Чиглэлээ хойд зүгг 10 хэмээр өөрчил гэв. Ахмад ч мөчөөгөө өгсөнгүй, Би хөлгийн ахмад байна. Чигдэлээ өмне : ян 10 хэмээр өөрчил. гэж дахин дамжуулуулав. Би нэгдүгээр зэргийн усан цэрэг байна. Чигдэлээ хойд зүтт 10 хэмээр өөрчид. гэсэн хариу иржээ. Энэ хариу хөлгийн ахмадын тэвчээрийг барсан төдийгүй тэр, Бид байлдааны хөлөг онгоц байна. Чигдэлээ Ө1\шө зүгг 10 хэмээр өөрчи.\!'ъ-:ш; хариу явуулав. Гэтэл нөгөө тал. Бид гэрэлт цамхаг байна. Чиглэлээ хойд зүгг 10 хэмз:-т өөрчид. гэж хариу өгчээ. Эцэст нь хэн чиглэлээ өөрчилснийг таагаарай. Цол үүнд хамаагүй. Санаа бодол ч мөн адил хамаагүй. Гэрэлт цамхаг х.з зш ч хөдлөхгүй. Зарчим бол гэрэлт цамхагтай адил хөдөлшгүй зүйл юм. Ахмадтай адид, бид нэг бол чигдэлээ өөрчилнө эсвэд хадан хясаа мөрг- сүйрэхээс өөр арга зам байхгүй юм. Тэгэхээр зарчим төвтэй байх гэсэн нь юу гэсэн юуг хэлээд байгаа юм бол? Зарчим төвтэй хүмүүс шийдвэрээ зарчим дээр тулгуурлан гаргадаг. Тэд шийдвэрээ хэн нэгний үгээг зат хамгийн ашиггай хувидбар дээр тулгуурлан гаргадагг Үүнийг л зарчим төвтэй 1манлайлал гээд байгаа юм. Шударга занг жишээ болгон авч үзье. Хэрвээ та зарчим төвтэй бол гарах үр дүнгээс үл хамааран та үр ф үнэнийг өчиж байх бодно. Та сайн дүн авч болох 6af т шалгалтан дээрээ хуудахгүй. Эсээгээ хоцроосон байсзя г худал шалтаг зохиож хэлэхгүй. Мөн та хэзээ ч өрөөк» оюутнуудаас хулгай хийхгүй. Та хөдөлшгүй зарчмуудыг төвөө болгосноор өнл- ' бүтээмжтэй хувь хүн болно. Жишээ нь: Та өөрийгөе шударга хүн гэж боддог бол та хэзээ ч шударга бус з- ' хийхгүй. Үр дүнд та хэзээ ч шударга бус зүйлтэй хол'«:«ш зэмд унахгүй бөгөөд та өөртөө бүрэн итгэдтэй байх щ Энэхүү номонд би 7 дадлыг нэг бүрчлэн Xap-Xiif Д: 42

15 Тойргийн хамт заах болно. Би танд зарчим төвтэй дадал нь үргэлж амжилтад хүргэдэг гэдгийг харуулна. Та зарчмыг хатуу чанд мөрдвөөс амьдрадын хатуу бэрхэд өвдөг сөгдохгүй гэдэгтээ итгэдтэй байж болно. Тэгэхээр энэхүү өндөр бүтээмжгэй хувь хүнийг төрүүлдэг мөнхийн, нийтлэг зарчмууд гэж юу вэ? Доктор Стефен Кови хүн төрөлхтний олон зууны турш бүтээж ирсэн судар бич1үүдийг судалж байхдаа эдгээр зарчмуудыг тодорхойлохыг оролдож байсан. Тэр маш их цаг хугацаа зарцуулсан бодовч эцэст нь год түлхүүр ТА ҮҮН И Й Г МЭДЭХ ҮҮ? Аят шиг бай. Алтан дүрэм буюу Бусдаар хүндлүүлэхийг хүсвэл эхлээд өөрөө бусдыг хүндэл гэсэн зарчим нь алтан дүрэм гэж тодорхойлогдохоосоо өмнө оршин байсан / 1600-аад оны үеэс адтан хууль хэмээн годорхойлогдох болсон/. Энэхүү зарчим нь эртний Вавилон, Египет, Перс болон Хятадад хэрэглэгддэг байсан. зарчмуудыг олж тоггоон Үр бүтээлтэй хүмүүсийн 7 дадал номондоо эмхэтгэн бичсэн бидээ. Өнгөрсөн жилүүдэд, надад олон хүмүүс хандаж, Юу гээч, 7 дадал надад манай ёс заншид, уламжлал эсвэд тэр гүн ухаантны сургаалийг санагдуулдаг гэж хэлдэг. Хариуд нь би тэдэнд, Тиймээ, тэгж байгаа биз гэж хариулдаг. Яагаад гэвэл зарчмууд бол бидний өмч буюу хүн төрөлхтний ололт юм. Бүх цаг үеийн any соёл иргэншил, гүн ухаантнууд, зарчмууд хэчнээн чухал болохыг зааж сургасаар ирсэн билээ. Иймээс 7 дадал нь тодорхой нэг соёд иргэншил, шашин эсвэд гүн ухаанаас үүсээгүй бөгөөд дэлхийн хаана ч хэнд ч адил тэгш үйлчилдэг мөнхийн, нийтдэг зарчмууд дээр тулгуурласан зүйл юм. Мөн дадлууд нь хэзээ ч хуучрахгүй бөгөөд га үүний тусламжтайгаар амжидтад хүрч чадна гэдэггээ бүрэн иттэлтэй байж бодно. "7 дадалд суулгаж өгсөн санаанууд бол эртний зарчмууд юм. Иймээс дээрх дадлууд үр дүнтэй төдийгүй ямар ч орны бүх насны хүмүүст нөлөөлөх чадвартай байдаг." - Жим Коллинз, "Сайнаас Агууд Дэвшихүй" номын зохиолч Д ҮГН Э Л Т Их сургуудьд бодон амьдраддаа амжидт гаргах түдхүүр бод өндөр бүтээмжтэй даддуудыг хэвшүүдэх явдад юм. Гэхдээ хуучин даддаа өөрчдөх амар биш бодовч та парадигмаа өөрчидснөөр үүнийг хийх бодомжтой. Таны ерөнцийг үзэх үздийг парадигм бүрдүүддэг. Өөрөөр хэдбэд та өөрийгөө бодон бусдыг хүрээдэн байгаа орчноо өөр өөр парадигмаар хардаг. Заримдаа таны пардигмууд зөв харин зарим тохиоддодд буруу байдаг. Парадипм содигдохыг парадигмийн өөрчдөдт гэж нэрдэдэг. Таны парадигмууд ядангуяа би-парадигмууд таны зан чанарыг тодорхойддог. Жишээ нь, та өөрийгөө бүрэг гэж боддог бод адь бодох шинэ хүмүүстэй танилцахаас зайдсхийдэг байж магадгүй. Гэвч та өөрийгөө өөртөө итгэдтэй нэгнээр төсөөдж чадвад таны зан чанар өөрчдөгдөх бодно. Энэхүү ид шидийн учиг нь та өөрийгөө хэрхэн үздэгг байгаа юм. 43

16 Суурь Өндөр бүтээмжтэй оюутны 7 додал "Хандлага болон зарчмууд ямар нэгэн замаар нэгтгэгдэх ёстой" - Шарлот Бронте Таны даддууд таныг өндөр бүтээмжтэй эсвэд бүтээмжгүй бодгодог. Өк. - бүтээмжтэй байна гэдэг нь өөрийн зорилгодоо байнга хүрч, амжилт гаргах : гадуугаа асран хамгаалж алтан өндгөө байнга авна гэсэн үг. Муу дадлаа гээд сайн дадалтай бодох хамгийн шилдэг арга бол өөрийн парадигмаа өөрчл- - Мөн үр дүнтэй парадигмтай болохын тулд зарчмуудыг та төвөө болгох ёст Та үр дүнтэй зарчмуудыг амьдралынхаа гөвөө болгосноор таны амъдрад те js чинээ тоггеортой болж бүтээмж өсөх болно. 7 дадлууд нь бүрэн нотлогдс - бүтээлтэй зарчмууд дээр суурилсан бо/шо. Та дээрх зарчщддыг хэрэгжүүдэх үүднээс дараагийн хуудсанд буй Анх алхам хэсгийг туршаад үзээрэй. Түүнчдэн, Мэргэжилтний зөвлөгөө булан: Их сургуульд хэрхэи суралцах нь гэсэн зөвлөгөөг анхааралтай уншаад у:: т ДАРААГИЙН СОНИРХОЯТОЙ ЗҮЙЛС Та дараагийн бүдэгт гадаа аянга цахиучж, шуурга болж байсан ч энэ бүхнийг хэрхэн өөрчи.чж цэлмэг нартай болгох талаар суралцах болно. ИЙ1\ 1ээс нохмоо битгий хойш тавиарай.

17 T Д Анхны алхам 1. Бусдад зааж - Ө өрөө сурах. Хар-Хий-Хүрт Тойргийн талаар гэр бүлийн нэг гишүүндээ зас»к өгөөрэй. Таны парадигмууд /Х а р / таны зан авирт /Х и й / хэрхэн нөлөөлж ямар үр дүнд / Хүрт/ хүргэдэг талаар жишээ аваарай. 2. Ө өртөө байдаг "Би тийм ч найрсаг хүн биш" эсвэл "Би өглөө эрт босож чаддаггүй" гэх мэт сөрөг парадигмийг олоорой. Тэгээд өнөөдөртөө уг парадигмийн эсрэг арга хэмжээ аваарай. 3. Энэ бүлэгт дурдагдсан найз нөхөд, мөнгө, наргиа цэнгээн, эцэг эх, сургууль, эд зүйлс, найз залуу/охин, ажил гэх мэт төвүүдийг эргэн санаарай. Энэхүү төвүүдээс таны сонгож болох төв юу в э? Уг төв нь таны амьдралд хэрхэн нөлөөлөх вэ? 4. Зарчмууд бол нийтлэг, мөнхийн бөгөөд нотлогдсон байдаг. Үүнтэй ижил 10 өөр зарчим болон байгалийн хуулийг бодож олоорой. 5. Таны одоогийн байдал ямор нэгэн зарчмыг зөрчихөд хүргэж байна уу? Хэрвээ тийм бол та үүнийгээ хэрхэн залруулах вэ? 6. Та өөртөө таалагддаггүй нэг хүний талаар бодоорой. Тухайн хүний талаарх таны парадигм юу в э? Таны парадигм зөв ү ү? Та үүнийгээ өөрчлөх шаардлагатай ю у? 7. Та толинд харах бүртээ өөрийнхөө талаар нэг сайн зүйл хэлээрэй. 8. Таны бодлоор зарчим төвтэй гурван хүнийг нэрлэнэ үү? а. Ь. с. 9. Таны амьдралд тохиолдож буй бэрхшээлүүд юу вэ? Тухайн бэрхшээлүүдийн ард буй парадигмуудыг тодорхойлоорой. Эдгээр парадигмуудыг хэрхэн өөрчлөх вэ? 45

18 Суурь Өндөр бүтээмжтэй оюутны 7 дадал Мэргэжилтний Зөвлөгөө Би ерөнхий хичээлүүд дээр амжилт гаргах чадварын талаар зөвлөгөө өгч чадах тохиромжтой хүниг хаа сайгүй хайсан. Яагаад гэвэл ерөнхий хичээлүүд нь их сургуульд амжилтгай еуралцах суурь мэдлэг 6 билээ. Би тэр хүнийг олж чадсан бөгөөд түүнийг Айлин Трейси гэдэг. Тэрээр хэд хэдэн нэр хүндтэй их сургуулиудын дипломтой. Түүний зөвлөгөө бодит төдийгүй таны сурлагад нөлөөлөхүйц зарим нэг сан_ мөн санал болгосон байгаа. Би танаас түүний зөвдөгөөг хичээнгүйлэн судлахыг хүсэж байна. Түүний зөвлөгөөнүүд танд их сургуульд суралцах талаар бяцхан Парадигмийн өөрчлөлт -ийг авчирч юуны v - Айлин Трейси, Бакалавр, Оксфордын их сургууль. Магистр, Зүүн Лондонгийн их сургууль Их сургуульд хэрхэн суралцах вэ? Айлин Трейси, Бакалавр, Оксфордын их сургууль. Магистр, Зүүн Лондонгийн их сургууль Их сургуудьд гэрийн даадгавар, унших материал гээд бүх зүйл i\iaiii их байдаг. Иймээс оюутнуудад үр дүнтэй суралцах чадварууд зайлшгүй хэрэггэй болдог. Бага зэргийн суралцах чадвар л ганы ачаанаас хөнгөлж, дүнг өргөх болно. Гэвч оюутнууд суралцах чадварыг эзэмшихээс хойш суудаг төдийгүй Болоод д ирсэн. Болох л байлгүй. Нэгэнт хийх юм их байхад дээрээс нь нэмээд яах вэ? гэсэн хандлагатай байдаг. Шинэ зүйлд суралцах нь амаргүй гэдэг нъ мэдээж. Тиймээс таны унших хүсэлгүй байж мэдэх чадваруудын оронд хийж болохгүй 10 зүйлсийг танилцуулъя. Эдгээр зөвлөгөөнүүд танд сургуулиа шууд хаях бодол төрүүлж магадгүй бөгөөд эдгээр нь их сургуульд бүтэлгүйтэх шалгарсан аргууд юм. 1. Идэвхгүй хэлбэрээр суралц. Идэвхгүй суралцсанаар та шалгалтдаа бүдэрч болох боловч бусдаараа тийм ч муугүй шүү. Учир нь та идэвхтэй байхаас зайлсхийж чадна. Та сурсан зүйлээ өөрийн арга барилаар дахин бүтээхийг идэвхтэй сурах гэдэг. Өөрөөр хэлбэл өөрийн үгээр тайлбарлах, хялбаршуулсан зураг болгох, санаандаа дүрслэх, хураангуйлах үйл явцыг хийс: идэвхтэй суралцаж байгаа хэг Гэхдээ энэ бүхэнд та цаг зар1г ет хэрэг гарна. Харин идэвхгүй суралцсанаар та тэмдэгдэлээ... к нэг унших эсвэл чухал хэсгүү с гоё тодруулахад л болно. Ин: - е та юм сурах үүргээс чөлөөдө: зогсохгүтй юу ч хийгээгүй гэх давхар чөлөөлөгдөнө. Яагаал га тэмдэглэлээ цэгцэлж, чуха. зүйлсийг тодруулахад багагүй х\тацааг ширээний ард өнгөг ~ешүү дээ. Тийм үү? 2. Сурсан зүйлсээ давтах хэр: т Та шинэ зүйл сурлаа гэж бо Гайхалтай! Харин одоо та \л мартахгүйн тулд яах ёстой вэг Дараах арга бол маш үр дүш: * шүү. Хэсэг завсарла. Тэгээл г * зүйлээ эргэн давт / өөр ~ : хэлбэл гол зүйдүүдийг с_ л байгаа эсэхээ ша/\га/. Т: = дараа өдөр хүртэл хойш i тавиарай. Яагаад гэвэл таг амарч байх үтедээ с\трсан : з зүйлүүдээ боловсруулж эс з санахад хялбар байдлааг хадга.ддаг. Д араагайн өдөр нь дах давтаарай. Тархи шөн: * злрш цэгцлэх ажлаа хийсз* тул үүнд ХЭДХЭН МИН)ГГЬ1> а х\тацаа шаардагдана. Ингэснээр та сурсан зүй. в ДОАОО хоногийн турш мартахгүй болно.

19 ш т Д Долоо хоногийн дараа гурав дахь удаагаа давтаарай. Тэгээд сарын дараа дөрөв дэх удаагаа давтаарай. Сүүлийн буюу тав дахь удаагийн давтлагаа шалгалтын өмнө хийгээрэй. Ингэснээр та сурсан зүйлээ хэзээ ч мартахгүй болно. Дээрх зааврыг яг дарааллын дагуу мөрдөх шаардлагагүй гэдгийг санаарай. Хамгийн гол нь бид сурсан зүйлсээ давтахгүй бол богино хугацаанд мартдаг бөгөөд доод тал нь таван удаа, уртсах давтамжтай давтсанаар сэргийлж болно. Гэхдээ хэнд ингэж бага багаар давтах цаг зав байх билээ. Зүгээр шалгалтын өдөр бүгдийг давтсан нь хамаагүй дээр. 3. Өөртөө амралт өгөх хэрэггүй. Бүх хичээлээ дуусгаж байж ширээнээсээ босох зорилго тавиарай. Яагаад гэвэл их сургуу.-үийн хичээл таны бүх цаг завыг авах бөгөөд үүний төлөө таныг найз нөхөд, гэр бүлийнхэн тань өрөвдөх болно. Өндөр бүтээмжтэй оюутнууд хичээлээ богино давтамжтай дундаа амралггай хэлбэрээр хийдэг. Учир нь хүний анхаарал ялашуяа ямар нэгэн зүйл унших үед 40 минутын дараагаас л суларч эхэлдэг. Гэхдээ иймэрхүү арга барилтай оюутнууд онц сурдаг ба тэдэнд найз нөхөд байдаггүйг хүн бүр мэднэ. 4. Логикийн тусламжтай суралц. Эртний Грекээс үүсэлтэй хамгийн үр дүнтэй тоггоох арга бол мнемоникс буюу оюун санаандаа дүрслэх урлаг юм. Та хэсэг бүлэг түлхүүр үгс, жишээ нь 12 зурхайн ордуудыг цээжлэх шаардлага гарлаа гэж бодъё. Мэдээж логикийн тусламжтай цээжилнэ гэдэг бүтэшгүй хэрэг. Гэхдээ та дараах зүйлсийг дүрслэн бодоод үзээрэй. Хонь, үхэр талд бэлчиж байна гэнэ. Хажууд нь ихэр эгч дүү хоёр хоньчин байж бай гал нэг сайн эр гарч ирээд эгчийг нь үнстэл мэлхий болоод хувирчээ. Айсан эр арслангийн аманд орчихож гэнэ. Үлдсэн охин нь жинлүүр дээр хилэнц хорхой тавиад нум сум мэт харватал цаана иъ байсан матрыг оночихжээ. Шархадсан матар усандаа орохдоо эрэг дээр байсан бумбыг хагалсанд дотроос нь загас гарч иржээ. Хөөх! Ийм галзуу хүний өдрийн тэмдэглэл шиг ү.үгэр насанд хүрсэн оюутнуудад биш хүүхдүүдэд л таарна. Мнемониксийг мартсан нь дээр. 5. Эцсийн хугацаанаас ай. Ер нь эцсийн гэсэн үггэй юм болгоноос болгоомжлох нь зөв байх, тийм үү? Алдарт зохиолч Марк Твен түвэг ихтэй, цаг шаардсан нүсэр ажлуудыг амжуулж чаддаг нууц нь тэднийг хийж болохуйц жижиг хэсгүүдэд хуваан хамгийн багаас нь эхэлдэг байсан гэж дурссан байдаг. Өөрөөр хэлбэл тэр өөртөө ОАОН жижиг эцсийн хугацаануудыг өгдөг байсан. Магадгүй тэр энэ олон эцсийн хугацаануудаа эмхлээд цагийн хуваарь гаргадаг байсан байх. Иймээс ноён Твен Америкийн аадарт зохиоауудаа туурвихын хажуугаар бусад ажлуудаа амжуулдаг байсан биз. Гэхдээ бид түүнийг 1910 онд эцсийн замд нь үдсэн билээ. Эцсийн хугацаа түүнийг яасныг харж байгаа биз? 6. Төгс төгөлдөр бай. Унших ёстой номын адд дэаэм урт жагсаалтаа нэг хараарай. Багш нар үүнийгээ оюутнуудад бус харин бусад багш нарт гайхуулах гэж гаргасан юм шиг байгаа биз. Гэхдээ энэ талаар нэг их бодоод хэрэггүй

20 Өндөр бүтээмжтэй оюутны 7 дадал биз. Зүгээр жагсаалтанд байгаа _бүх номыг нэг бүрчлэн, үг үсэг гээлгүй уншицгаая. Харин өндөр бүтээмжтэй оюутнууд үүнд нэг их сэтгэл гаргадаггүй бөгөөд аль болох хялбар арга хайдаг. Тэд чухад номнуудыг тодорхойдж, уншихын оронд гүйдгэн харж, интернетээс номын агуулгыг хайж, гол утгыг ойлгож бас хажуугаар нь сагс тоглож амждаг. Хууран мэхлэгчид! 7. Шалгалтад бэлтгэх явцдаа сэтгэл санааны хямралд ор. Ер нь шалгалтад бэлтгэнэ гэдэг иймэрхүү сүр дуулиантай асуудал байх албагүй. Хэрвээ та хичээлдээ анхаарал тавьж байсан бол тэ.мдэглэлүүдээ дахин нэг харчих. Шалгалтад ирэх магадлалтай асуултуудыг тодорхойлж бэлтгэлээ ханга. Багшийн асууж болох асуудтад бэлтгэхийн сацуу асуултад яаж хариулахаа 10 минутын хугацаанд бодоорой. Оюутнууд шалгалтад бэлтгэхдээ сэтгэл санааны хүнд дарамтад ордог. Тэд үг үсэг бүрийг цээжлэхийг хичээдэг бөгөөд ихэнх нь шалгалтад ирэх1уй зүйлүүд байдаг. Гэхдээ ингэснээр хэн ч сайн үр дүнд хүрч чадахгүй бөгөөд зүгээр л утгагүй зүйл. Харин гол зүйлүүдийг мэдэж байснаараа сайн дүн авах боломжтой. Багш нар ч гол зүйлүүдийг шалгалтад оруулдаг бөгөөд энэ нь ойлгомжтой хэрэг юм. 8. Нойроо хас. Архаг нойргүйдэл хүний оюуны итгэлцүүрийг бууруудаад зогсохгүй ажлын бүтээ1чжид сөргөөр нөлөөлдөг нь тогтоогдсон байдаг. Иймээс тархины мэс засадчид заавал тогтмол унтдаг байна. Гэхдээ үүнд га санаа зоволтгүй. Та тархины мэс засалч болох гэж байгаа бшх дээрээс нь шалгалт дууссаны даг - хүссэнээрээ унтаж болно шүү дзн 9. Хичээл орж байх үед унтаж амар. Таны тархи минутанд 80( үг бодовсруулж ойдгох чадваргай бол жирийн хүн үүний дөрөвш: " НЭГТЭЙ 'ГЭНЦЭХ хэмжээний үгийг мөн хугацаанд хэлж чаддаг. Хичээлийн дундуур сэргэг байх зг арга бод товч тэмдэглэл хөтлөх. шалгалтад ирж болох асуултуулы бодож бичих гэх мэт байж бо.\к Гэхдээ зүүрмэглэх эсвэл сонссон бүхнээ сараачих нь илүү хялбар Хэрвээ та дараа нь юу сараачсав: _ уншиж чадвал пгүү дээ. 10. Өөрийн үнэлэмжээ сонс. Таны өөртөө итгэх итгэл бод т- _ өөрийгөө үнэлэх үнэлэмжийг дүнгээр танъ дамжуулан илэрхийлэгч юм. Зарим үед энз таныт бүхнийг хүндээр тусгаж авахад нөлөөлдөг: Энэ хичээ. миний үхэх сэхэхэд нөлөөлнө.' Энэ танд зөвхөн ирээдүйг харуулна: Би гурван жилийн дараа сургуулиа төгсөөд жаргад.. \ амьдрах болно. Эсвэд өнгөрсш ' Би өмнө нь алдаа гаргасан. Дахиад алдах нь тодорхой. Заримдаа таныг онцгой нэгэн гэж итгүүлэхийг оролдох болое - ганцаардуулна: Надад хэний ч гусламжхэрэггүй, Надад на.у_/ 1 гэх хүн байхгүй. Мөн ганы өөрийгөө үнэлэх үнэдэмж танк: бусадтай харьцуулан баярлуул* с гомдоож болох юм: Тэр надаа: илүү/д)пгуу яагаад гэвэл надаас хөгшин/залуу, илүү боломжтог боломжгүй гэх мэтчилэн үргэлжилнэ. Таны үнэлэмжийн нүдээр харвад сайн дүн таныг 48

21 Суурь Өндөр бүтээмжтэй оюутны 7 дадал биз-. Зүгээр жагсаалтанд байгаа бүх номыг нэг бүрчлэн, үг үсэг гээлгүй уншицгаая. Харин өндөр бүтээмжтэй оюутнууд үүнд нэг их сэтгэл гаргадаггүй бөгөөд аль болох хядбар арга хайдаг. Тэд чухал номнуудыг тодорхойлж, уншихын оронд гүйдгэн харж, интернетээс номын агуулгыг хайж, гол утгыг ойлгож бас хажуугаар нь сагс тоглож амждаг. Хууран мэхлэгчид! 7. Шалгалтад бэлтгэх явцдаа сэтгэл санааны хямралд ор. Ер нь шадгалтад бэлтгэнэ гэдэг иймэрхүү сүр дуулиантай асуудал байх адбагүй. Хэрвээ та хичээлдээ анхаарал тавьж байсан бод тэмдэглэлүүдээ дахин нэг харчих. Шалгалтад ирэх магадлалтай асуултуудыг тодорхойлж бэдтгэлээ ханга. Багшийн асууж болох асуудтад бэлтгэхийн сацуу асуултад яаж хариулахаа 10 минутын хугацаанд бодоорой. Оюутнууд шалгалтад бэлттэхдээ сэтгэл санааны хүнд дарамтад ордог. Тэд үг үсэг бүрийг цээжлэхийг хичээдэг бөгөөд ихэнх нь шалгалтад ирэхгүй зүйлүүд байдаг. Гэхдээ ингэснээр хэн ч сайн үр дүнд хүрч чадахгүй бөгөөд зүгээр л утгагүй зүйл. Харин гол зүйлүүдийг мэдэж байснаараа сайн дүн авах бодомжтой. Багш нар ч гол зүйдүүдийг шалгалтад оруулдаг бөгөөд энэ нь ойлгомжтой хэрэг юм. 8. Нойроо хас. Архаг нойргүйдэл хүний оюуны итгэлцүүрийг бууруулаад зогсохгүй ажлын бүтээмжид сөргөөр нөлөөлдөг нь тогтоогдсон байдаг. Иймээс тархины мэс засалчид заавал тогтмол унтдаг байна. Гэхдээ үүнд та санаа зоволтгүй. Та тархг я! мэс засалч болох гэж байг т дээрээс нь шалгалт дууссак ш хүссэнээрээ унтаж болно пг- 9. Хичээл орж байх үед унтz -i амар. Таны тархи минутак үг боловсруулж ойлгох ча.даи1 бол жирийн хүн үүний дөт-arfl НЭГТЭЙ ТЭНДЭХ ХЭМЖЭЭНИЙ X мөн хутацаанд хэлж ча.л.мг Хичээлийн дундуур сэргэ: ' ш арга бол товч тэмдэглэл хе шадгалтад ирж болох ас\~ 'л бодож бичих гэх мэт бай- -я Гэхдээ зүүрмэглэх эсвэд с г з ш бүхнээ сараачих нь илүү х- ~ж Хэрвээ та дараа нь юу car д чэв ташиж чадвал шүү дээ. 10. Өөрийн үнэлэмжээ сонс. Таны өөртөө итгэх итгэл * т өөрийгөө үнэлэх үнэлэлогз дүнгээр тань дамжуудан илэрхийдэгч юм. Зарим. зе таныг бүхнийг хүндээр ту: 7 авахад нөлөөлдөг: Энэ хзгчэе миний үхэх сэхэхэд нөлөе Энэ танд зөвхөн ирээдүйг хар\улна: Би пүэван жи. _ ' дараа с)үэгуулиа төгсөөд -../п в амьдрах бодно. Эсвэл өн:- -гзт Би өмнө нь алдаа гаргас^ Дахиад алдах нь тодорхой. Заримдаа таныг онцгой н;- ш ГЭЖ ИТГүүЛЭХИЙГ ОрОЛДОХ -3» ганцаардуулна: Надад х:-: ту^сламж хэрэггүй., Нал^ ш гэх хүн байхгүй. Мөн такз» өөрийгөө үнэлэх үпэлэ.\г,- ~яив бусадтай харьцуулан баяг '» гомдоож болох юм: Тэр -ЯВ идүү/дутуу яагаад гэвэл н:.ж хөгшин/залуу, илүү болоү^я боломжгүй гэх мэтчилэн үргэджилнэ. Таны үнэлэмя шш нүдээр харвал сайн дүн т_х:лг 8

22 т Д ялагч болгодог бол муу дүн эсвэл хэсэгхэн залхуурал таныг азгүй нэгэн болгодог. Энэ бүгд үнэнээс хол зөрөхгүй болов уу. Амьдрал боломж болон тусч хүмүүсээр дүүрэн байдаг ба цаашдаа таны ааш зан дүнгээс илүү чухал гэдгийг ойлгоорой. Гэхдээ миний үгэнд итгээд хэрэггүй шүү. Айлин Трейси бол суралцах чадварын зөвлөх бөгөөд Лондонд өөрийн бизнесээ явуулж Английн болон олон улсын оюутнуудад хэрхэн өндөр бүтээмжтэй болох талаар зөвлөгөө өгдөг. Тэрээр Шалгалтад Амжилт Гаргах Хөтөч номын зохиогч төдийгүй БиБиСи телевизээр гарч, олон нийтлэл бичиж олон арван сургуулиудад лекц уншсан туршлагатай. Оксфордын их сургуулнйг улаан дипломтой төгссөн төдийгүй магистрын зэргээ зүүн Лондонгийн их сургуульд хамгаалсан. Түүний талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг дараах цахим хуудаснаас авч болно.

23 Өндөр бүтээмжтэй оюутны 7 дадал 4 Ашигласан материалууд Cerf, Christopher and Victor S. Navasky, The Experts Speak: The Definitive Compendium of Authoritative Misinformation, Villard, 1998, 35, 171, 182, 208, 209, 237, 261. Dweck, Carol, Mindset: The New Psychology of Success, Ballantine Books, 2007, 245. Gutelle, Sam, Social Media Habits of Teenagers, Social Media Week, June 11, Kuhn, Thomas, The Structure of Scientific Revolutions, University of Chicago Press, The Lighthouse, Reader s Digest, Dec. 1983, contributed by Dan Bell.

24 ДАДАЛ 1 Проактив бай Сонголт хийж сурах дадал Амжилт бол өөрөө явагдах шаталтын үр дүнд бий болдоггүй. Харин та өөрийгөө асааж өгөх хэрэгтэй. - А р н о л ь д Г ласов ЭНЭ БҮЛЭГТ ТА ДАРААХ ЗҮЙЛСЭД СУРАЛЦАНА: С анаачилга гаргах. Ө ө р и й н цаг а га а р ы г тодорхойлох. Идэвхтэй үг, хэллэг хэрэглэх. Н өлөөллийн хүрээгээ тэлэх. С ө р ө г зурш луудаа хаях. Д о н то л то о с сэргийлэх. Түүнчлэн мэргэжилтний зөвлөгөөг сонирхоорой...

25 Дадал 1 Өндөр бүтээмжтэй оюутны 7 дадал Дадал 1: Проактив байх н ь бусад бүх дадлуудыг эзэмших суурь болдог. Уг дадал нь тань шиг их сургуулийн оюутныг өөрийн амьдрал болон боловсролдоо илүү их хариуцлагатай хандах хандлагыг бий болгодог. Дадал 1 п р о а к т и в б а й ХАРИЛЦАН ХАМААРАЛ Р 1 s НИЙТИЙН ЯЛАЛТ Дадал 4 ХАМТДАА ХОЖ БИЕДААСАН БАИДАЛ Дадал 3 ХАМГИЙН ЧУХЛЫГ ЭХЭНД ТАВЬ Дадал6 хүчээ нэгтгз 52 Оюутан байхдаа мэдэх ёстой байсан зүйлүүд Энэ үнэхээр үнэн зүйл юм. Амьдрадын 90 хувь нь шадтгааддаг. Иймээс хичээддээ шамдаарай. Өгдөө хичээдээсээ битгий хоцроорой. Кор гни, Бостоны Их Сургуудь Миний хувьд нэгдүгээр дамжаа хамгийн хэцүү байсан. Таныг хичээлдээ явах, даалгавраа хийхийг шаардах нэг ч хүн байхгүй. Иймээс хичээлээ таслалгүй явж, гэрийн даалгавраа тэр дор нь хийж сураарай. Учир нь үлдсэн гурван жилээ эхний жилд гаргасан алдаануудаа засахад зориулах тийм ч сайхан зүйл биш болов уу. Жордан, Ютагийн Их Сургуудь Тууштай байх нь авьяас чадвар, мэддэгээс и еургуудь бодон амьдрадд хэрэг боддог. Нарп - идүү хичээдээ хий. Та ангидаа хамгийн ухаан адбагүй. Зүгээр д хамгийн ажидсаг хичээнгүй Женнифер, Пүрдүгийн Их Сургуудь Та өөрийнхөө боловсролд өөрөө л санаа тавих ёстой. - дагадгүй хичээд зүтгэл гаргаж суралцах хэрэгтэй. Өөрт бүх нөөц бололцоо, боломжоо ашигла. Жанита, Маврикийн Технологийн Их Сургуудь Хэрвээ та хичээлээ таслалгүй явж, п с - даалгавраа хиигээд оаивал энэ тии.ч - :з? биш. Барути, Өмнөд Африкийн I Энэ бол дунд сургууль биш. Таны хичээлдээ явах :. д таны мэдэх хэрэг. - Жаки, Хавайн Их Сургууль

26 т с Д БОДИТ СОНГОЛТ: Өөрийнхөө амьдралыг цогцлоох нь Френк МакКейн өдссөн байв. Тэр Хойд Каролайн мужийн Хөдөө Аж Ахуй, Техникийн Р1х Сургууль буюу ХААТ -ийн гуравдугаар дамжааны оюутан бөгөөд оройн хоолны цаг дөхсөн тул гурван найзын хамтаар хоол идэхээр ойролцоох зоогийн газар оржээ. Энэ мэдээж олон сая оюутнуудын өдөр бүр хийдэг энгийн зүйд мэт санагдаж магадгүй. Гэхдээ тэдний хувьд дээрх үйл явдад 1960 оны 2 дугаар сарын 1-ний өдөр тохиосон юм. Үнэндээ Френк болон түүний найзууд амь насаараа дэнчин тавьж байсан юм. Тэд Африк гарадтай Америк оюутнууд байсан бөгөөд тэдний үйлчлүүлэхээр орсон газар нь Хойд Кародайн мужийн Грийнсборо хотын хуудиар зөвхөн цагаан арьстан үйлчлүүлдэг зоогийн газар байсан юм. Тэд ширүүн эсэргүүцэлтэй тулна гэдгээ мэдэж байсан бидээ. Гэхдээ тэд дээрх сонголтоо ул суурьтай 'гшгаасны эцэст гаргасан төддйгүй Френк шударга бус байдалтай хүчирхийлэлгүй, тайван замаар Тайван тэмцяээ хоёр дахь өдрөө үргэяжлүүлж буй дөрвөн хар арьст оюутнууд. Зөвхөн цагаан арьст хүмүүст үйлнилдэг Вүүлворт зоогийн газар, Грийнсборо хот, Хойд Каролайн муж. Зүүн гар талаас: Жозеф МакНийл, Фронклин МакКейн, Билли Смит, Кларенс Хендерсон тэмцэгчид бодох Махатма Ганди бодон Мартин Аютер Кингийн тадаар уншиж судадсан байсан. Тэрээр шударга бус байдадгай тайван замаар тэмцэж чадна гэдэгтээ итгэдтэй байсан. Френк, Тэр сандад дээр хэдхэн хором суусны дараа надад гайхадтай мэдрэмжүүд төрж эхэдсэн. Эрх чөдөө, нэр гөр гэх 1чэт. Надад үнэхээр гайхадтай байсан бөгөөд өөрийгөө хэнд ч дийддэшгүй бодсон мэт төсөөдж байсан гэж хожим дурссан байдаг. Тэд үйдчдүүдэхийг хүсэхэд зоогийн газрын менежер татгадзаад зогсохгүй хөөжээ. Мөн тэднийг бороохой барьсан цагдаа хүдээж байдаа. Гэвч оюутнууд хөддөөгүй бөгөөд энэ байдад хэсэг хугацаанд өөрчдөгдөөгүй байна. Уурдаж бухимдсан менежер зоогийн газраа эрт хаасан бөгөөд оюутнууд ч хоосон ходоодтой буцжээ. Тэдний баатардаг үйдс бусад хүмүүсийн сонорт хүрсэн бөгөөд дараагийн өдөр мөнөөх газарг үйлчдүүдэхээр очсон хар арьст оюутнуудын тоо 20- иор нэмэгдсэн байна. Долоо хоногийн дотор тайван суух тэмцэл 300 хүнтэй бодтлоо өргөжсөн бөгөөд цагаан арьст оюутнууд ч нэгдэх болсон. Удалгүй уг гайван тэмцэл орон даяар өрнөсөн бидээ.

27 Дадал 1 Өндөр бүтээмжтэй оюутны 7 дадал "Таныг аз жаргалтай байлгах зүйлийг хий. Хэрвээ таны одоо хийж байгаа зүйл танд таалагдахгүй бол соль. Хэрвээ таны сүүлийн таван жилийн туршид явж ирсэн зам танд тохирохгүй болсон бол шинийг эхлүүл." - Эрлиэн, Амстердамын Их Сургуулийн оюутан Тайван рмцэд хийж байсан оюутнууд эддвээр дарамтлуулж байсан. Хүмүүс тэдэн рүү элсэн чихэр, гич, кетчлтг асгаж, хэл амаар доромжилж бүр ална хэмээ;: сүрдү^дж байв. Заримдаа тэд цохиулж, өндгөөр шидүүлж байсан. Мөн олон оюутнууд шоронд орсон боловч Гандитай адид тэдний нэг нь ч хүчирхийлэл хэрэгдэн сөрж тэмцээгүй. Тэд эеддгээр үйлчлүүлэхийг хүссээр байсан бидээ. Энэхүү гутамшиггай үйд явдал олои хүмүүсийг сэтгэлийнхээ 1ун рүү өнгийхөд хүргэсэн бөгөөд удалгүй уг хууль АНУ даяар хүчингүй болсон бидээ. Өнөөдөр тэдний сууж байсан газарт дурсгалын пайз байрдуулсан байдаг бөгөе сандад, ширээг Смитсионаны Хүрээлэнд үзмэр бодгон гавьсан. Мөн тэдний хөшөөг төрөлх сургууль ХААТ-т босгож, тэдний улс эх орондоо оруулсан хувь нэмрийг үүрд мөнхөдсөн байдаг. Бид дэдхийг түймэрдэхийг хүсээгүй. Харин бусадтай адил суугаад хоод идэхийг л хүссэн. Бид хүмүүнлэг нийгмийн дугуй ширээнд бусадтай мөр зэрэп: е суух эрхтэй гэж бодсон гэж Френк олон жилийн дараа дурссан байдаг. Френк МакКейн болон түүний нөхөд хойш суугаагүй бөгөөд бусад хүмүүс тэдний ирээдүйг бүтээхийг хүсээгүй. Тэд зориггой алхам хийснээр ирээдүйгээ бүтээж чадсан. Харин бид үүнийг дадад 1 буюу санаачидгатай байх гэж нэрлэд:- Уг дадад нь таныг үүрэг хариуцлагатай байж өөрийнхөө ирээдүйг өөрөө бүтээх арга барилд сургана. Мэдээж одоо Френкд тулгарсан шиг ноцтой бэрхшээл байххүай ч та дараах чухал шийдвэрийг гаргах ёстой. Та гараа хумхин сууж ирээдүйгээ ирэхийг хүлэ:: үү? Эсвэл санаачидга гарган өөрийнхөө хүссэн ирээдүйг цогцдоон бүтээх үү? Хэрвээ та проактив оюутан бод өөрийнхөө амьдралд болон боловсролдо эзэн болдог гэсэн үг. Та хичээдээ болон мэргэждээ сонгодог. Та хэзээ сэрэх, хэ: = амрахаа мэддэг. Та найз нөхдөө сонгож, цагаа хэрхэн өнгөрүүлэхээ шийддэг. Т Френк шиг хүндрэл бэрхшээлтэй халз тулан, ядан дийдж чаддаг. Өөрөөр хэлб:-. та хөдгийн ахмад юм. Проактивын эсрэг тад бол риактив юм. Риактив оюутнууд амьдралдаа болон боловсролдоо хариуцлагагүй ханддаг. Тэд үргэдж бусдаас буруут хайдаг байдаг төдийгүй/ Би шалгадтаа онц өгч болох байсан боловч найз маань нада тэмдэглэлээ өгөө1уй. / нөхцөл байддаас бас шадтаг/ Хичээлд явахад гадаа дэндүү хүйтэн байсан / олж чаддаг. Риактив оюутан хохирогч/ Багш намайг заавал унагахаар шийдсэн байсан / байх дуртай. Эсвэл тэд бусдаар өөрийнхөө аждыг хийлгэх / Ээж, та ирээд миний хувцаснуудыг угаагаад өгөөч. Би нэг д хийж чадахгүй байна. Таныг ход байгаа гэдгийг мэдэж байна. Гэхдээ л... / дур : _i байдаг. Энэ бүлэгг бид таныг хэр зэрэг проактив оюутан болох мөн хэрхэн одоо байгаагаасаа илүү приосактив бодох тадаар үзнэ. Хэрвээ та Дадал 1-ийг хэвигүү л чадвад Хар-Хий-Хүрт тойрог таны нэг хэсэг болох боломжтой.

28 т с Д Д А Д А Л 1 -И Й Г М Ө Р Д Л Ө Г Б О Л ГО Д О Г Х Ү М Ү Ү С : Х А Р Та юу хийхээ өөрөө л сонгоно. Таны ирээдүй бол таны сонголтын үр дүн. ХҮРТ Таны хүссэн ирээдүй. хий Санаачилга гаргах Эерэг үг хэллэг хэрэглэ Өөрийн нөлөөллийн хүрээгээ өргөжүүлэх Сөрөг дадлуудаа хаях Донтолтоос сэргийлэх П Р О А К Т И В Б А Й Х П А Р А Д И Г М Проактив дадалтай хүмүүс бусдаас өөрөөр сэтгэдэг. Хэрвээ та проактив парадигмтай бол: Танд юу ч тохиолдсон гэсэн та юу хийхээ өөрөө сонгох эрхтэй. Таны ирээдүй бол таны сонголтын шууд үр дүн юм. Чөлөөтэй С онгох Эрх Та өөрийн үйд хөддөдөө чөдөөтэй сонгох эрхтэй. Хэн ч таны хүсэд сонирхдоос гадуур үйд хөдлөд хийлгэж чадахгүй. Та өөрийгөө ямар ч тусламж дэмжлэг авах боломжгүй нөхцөлд бусдын бүрэн эрхшээлд байна гээд төсөөлөөд үз. Өөрийг тань эрхшээлдээ байлгаж буй хүмүүс таныг үзэн яддаг гөдийгүй тарчлаан зовоох хүсэлтэй. Дэлхийн Хоёрдугаар дайны үеэр нацистуудын үхлийн лагерьт хоригдож байсан, Еврей сэтгэл мэдрэлийн эмч Виктор Франкл яг ийм нөхдөл байдалд байсан юм. Тэрээр дайны дараа бичсэн алдарт Амьдралын Утга Учрын Эрэлд номондоо дайны харгислалыг тэр дундаа өөрийнх нь нүдэн дээр хийн камерт хороогдсон эцэг эх, ах болон эхнэрийнхээ талаар дурдсан байдаг. Үхлийн лагериас зөвхөн тэр дүүгийн хамт амь гарч чадсан. Франкл анагаахын оюутан байхдаа тухайн үед хүний ааш занг тодорхойлдог хоёр гол онол болох удамшлын болон орчны хүчин зүйлүүдийн талаар судалсан байдаг. Удамшлын онол нь тухайн хүний ааш зан үеэс үед удамшдаг гэж үздэг. Энэхүү онолын нэг сул тал нь хүмүүст өөрийгөө өмөөрөх шалтаг болж өгдөг. Манай өвөө түргэн ууртай хүн байсан. Аав маань ялгаагүй мөн би ч бас түргэн ууртай. Иймээс миний энэ зан засагдахгүй. 55

29 Дадал 1 Өндөр бүтээмжтэй оюутны 7 дадал "Та өөртөө хариуцлагатай байх ёстой. Та цаг агаар эсвэл нөхцөл байдлыг өөрчилж чадахгүй боловч та өөрийгөө өөрчилж чадна." - Жим Рон, бизнес эрхлэгч, зохиолч Харин орчны онол нь хүний ааш зан удамшаад зогсохгүй тухайн хүний өссөн орчин, гэрийн хүмүүжид, найз нөхөд гэх мэт гадна орчны нөхцөл байдал тухайн хүний төлөвшилд нөлөөлдөг гэж үздэг. Үүнээс үзэхэд удамшлын болон орчны хүчин зүйлүүд таныг хэн болохыг тодорхойлоход үүрэг гүйцэтгэдэг. Гэвч ФранкАын хорих лагерьт харсан зарим зүйлсийг дээрх хоёр онолоор тайлбарлах боломжгүй байсан. Жишээ нь: Хорих лагерьт байхад бусдыг халамжилж, сүүлийн хэрчим талхаа харамгүй өгдөг байсан хоригдлуудыг би санадаг. Мэдээж тийм хүмүүс цөөхөн байсан ч гэсэн энэ нь нэг зүйлийг нотолсон юм. Хүнээс эд зүйлс, эрх чөлөө бүр амь насыг нь булаан авч болох боловч ямар ч нөхцөлд түүний хандлагаа сонгох эрх чөлөөг булаах боломжгүй байдаг. Франкл хүмүүсийн хандлагаа өөрөө сонгох халдашгүй эрх чөлөөний талаарх онолоо ийнхүү нээсэн юм. Хүнийг шоронд хорьж, гэр бүлийг нь хөнөөж, өөрийг нь тамлан зовоосон ч тухайн хүн үүнд хэрхэн хандахаа зөвхөн өөрөө л шийднэ гэсэн үг. Энэ эрх бол халдашгүй дархан юм. Түүний удамшил эсвэл орчны нөлөөллөөс үл хамааран тухайн хүн өөрөө л хандлагаа тодорхойлж чадна. Франкл дайнаас амьд үлдэж чадсан азтай хүн юм. Тэрээр олон зуун шавь нартаа өөрийн нээсэн онолын талаар зааж сургасан төдийгүй түүний онол сэтгэл зүй судлалын салбарт үнэтэй хувь нэмэр оруулсан билээ. Түүний онолоор таны хэн байх нь удамшлын болон орчны нөлөөллөөс илүүтэйгээр таны өөрийн сонголтоос шалтгаалдаг. Та өөртөө тохиолдсон, тохиолдож буй болон тохиолдох үйл явдлуудад хэрхэн хандахаа өөрөө шийдэх бүрэн эрхтэй юм. Хүний хандлагын талаарх гурван онол УДАМШЛЫН онол ОРЧНЫ ОНОЛ СЭТГЭЛ ЗҮЙН ОНОЛ "Удамшил намайг бий болгодог." "Орчин намайг бий болгодог." "Миний сонголтууд намайг бий болгодог." 56 Та өөрийгөө "шатрын хүү" гэж хардаг уу. Эсвэл "шатарчин" гэж хордаг уу? Таны амьдралын бүтээлч хүч Хэрвээ та проактив бод та ямар амьдрад сонгохоо бүрэн шийдэж чаддаг. Зөвхөн та д өөрийнхөө ирээдүйг босгож чадна. Энэ бод проактив байх хоёр дахь парадипч юм. Вашинггоны Их Сургуулийн боловсрол, сэтгэл судлалын профессор Ричард Дэ Чармс хүмүүсийг шатрын хүү болон шатарчин гэж хоёр хуваадаг. Мэдээж шатрын хүү бол хамгийн хүчгүй дүрс бол шатарчин тухайн дүрсийг өөрийн хүслээрээ удирддаг. Хэрвээ та өөрийгөө шатрын хүүгээр төсөөлж байвал та амьдралыг урсгалаар нь өнгөрөөхөөс өөр аргагүй. Та нийгмийн эсвэл орчныхоо зо аиос болон дуусна гэсэн үг. Харин та шатарчин бол бүх хяналтыг гаргаа авч, хэн байхаа өөрөө тодорхойлж чадна. Чармсын үзэж байгаагаар дээрх хоёр парадигмийн аль нэгийг соыгосноор таны амьдралын хэв маяг тодоройлогддог байна. Мэдээж хэн ч амьдралдаа тохиолдож буй бүх зүйаийг хянах боломжгүй. Удамшлын, орчны, сайн, муу гэх мэт хянах боломжгүй маш олон зүйлүүд то х иоаддог. Гэхдээ та проактив парадигмтай байснаар ирээдүйгээ ТО Д О рх О Й А О Х боломжтой.

30 т с Ө 7 Д П Р О А К Т И В О Ю У Т А Н Дахин сануулахад, таны парадигм таны үйл хөдлөлийг удирддаг. Проактив оюутан дараах үйл хөдлөлийг дадал болгосон байдаг. Үүнд: Санаачилга гаргах Өөрийн цаг агаарыг тодорхойлох Идэвхтэй үг, хэллэг хэрэглэх Нөлөөллийн хүрээгээ тэлэх Сөрөг дадлуудыг хаях Донтолтоос сэргийлэх Санаачияга гаргах Проактив хүмүүс дагах бус дагуулдаг. Тэд эхлэн санаачлагчид байдаг. Ингэснээр тэд санаачилга гарган ажил бүтээж чаддаг. Санаачилгатай байх нь түрэмгий, дураараа эсвэл бусдад төвөг учруулах гэсэн үг биш. Харин өөрийн нөөц бололцоо болон бүтээлч сэтгэлгээн дээрээ тулгуурлан ямар нэгэн зүйлийг хийж бүтээх гэсэн санааг агуулдаг. Герман улсын Готтингэн Их Сургуулийн оюутан Үтэгийн жишээг би дурдах дуртай. Түүнд сургуулийн ойролцоо амьдрах газар хэрэггэй байсан боловч бүтд хуучирч муудсан байсан. Бусад оюутнуудын адил үүнийг тэвчиж болох байсан боловч тэр хотын арай гайгүй дүүрэгт байр хайхаар шийдсэн. Тэнд очмогцоо Үтэ өөрийнхөө талаар болон амьдрах газар хайж буйгаа тайлбарлан бичсэн цааснуудыг тэр хавийн байрнуудаар тараасан байна. Удалгүй түүнтэй нэгэн ахимаг насны патентын хуульч холбогдон тохилог зочны өрөөгөө хямд үнээр түрээслүүлэх хүсэлтэй байгаагаа мэдэгдсэнээр Үтэ тэнд гурван жил амьдарсан. Үр дүн нь юу байв? Үтэ бусадтай адил урсгалаа дагаагүй. Тэр санаачилга гарган хүссэндээ хүрч чадсан. Надад их сургуулиа төгсөх жилээ гадаад хэлний хэдэн кредит цуглуулах шаардлага гарсан юм. Гэхдээ байгаа ангиуд нь надад таалагдаагүй бөгөөд би өөрөө өөртөө анги зохиохоор шийдсэн юм. Хичээлийн хөтөлбөрөө гаргаад тэнхимийн эрхлэгчдээ танилцуулахад намайг дэмжээд зогсоогүй их маггаж билээ. Үр дүнд нь би шаардлагатай кредит цагаа цуглуулж чадсан төдийгүй өөрийн хүссэндээ хүрч чадсан. Хэрвээ танд нөхцөл байдал таалагдахгүй байгаа бол санаачилга гарган, өөрийн хүссэнээр өөрчлөх хэрэгтэй. Наполеоны тухай ийм нэгэн түүх байдаг. Их тулааны өмнө нэг офицер нь түүнээс тулалдааны нөхцөл байдлын талаар ямар бодолтой байгааг нь асуужээ. Хариуд нь тэр, Нөхцөл байдал аа? Би нөхцөл байдал ямар байхыг шийддэг гэж хэлсэн байдаг. Проактив хүмүүс Наполеоны адил нөхцөл байдлыг удирдаж чаддаг. Тэд английн жүжгийн зохиолч Бернард Шоогийн хэлсэн дараах үгийг мөрдлөг болгодог. Тэрээр хэлэхдээ, Хүмүүс үргэлж хувь зохиолд буруугаа тохож байдаг. Харин би хувь зохиолд итгэдэггүй. Энэ дэлхий дээр амжилтгай яваа хүмүүс үргэлж сайн хувь зохиол хайж байдаг бөгөөд хэрвээ олж чадахгүй бол өөрсдөө бий болгодог. Хэрвээ та проактив хүн бол санаачилгатай байж хүссэн хичээлээ ав, эрүүл мэнддээ анхаар эсвэл ажил олж хий. Амьдралаас үгүй гэсэн хариулт хэзээ ч битгий хүлээж ав. Нөхцөл байдлыг өөртөө тааруулан өөрчилж, их сургуулиа амьдралынхаа нэгэн маргагдашгүй хэсэг болго. "Та хүссэн зүйлээ яг одооноос эхлүүл. Нөхцөл байдал хэзээ ч тохиромжтой байдаггүй." - Дорис Лессинг, зохиолч 57