Монгол улсын Өмнөд бүсийн (ӨГБ) газар доорх усны үнэлгээ Урьдчилсан дүгнэлт оны 9-р сар

Transcription

1 Монгол улсын Өмнөд бүсийн (ӨГБ) газар доорх усны үнэлгээ Урьдчилсан дүгнэлт 2008 оны 9-р сар Өнөөгийн болон ирээдүйн усны хэрэгцээ Өмнөд говийн бүс (ӨГБ) нутаг дахь уул уурхайн аж үйлдвэрийн усны хэрэгцээ 2,000 байна гэж тооцоолж байгаа бөгөөд үүний 220,000 нь үндсэн дөрвөн уурхайн хэрэгцээ юм: Оюу толгой (60,000), Таван толгой (76,000), Цагаан суварга (32,000) болон Шивээ-Овоо (,000). Цаашид энэ хэрэгцээ 300,000 болтол өсч, 2020 гэхэд бүр илүү нэмэгдэх магадлалтай байна. Эдгээр тооцоог илүү сайтар нягталж, ашиглах байдал, шаардагдах чанарын хувьд тодруулах хэрэгтэй юм. Бусад үйлдвэрийн газруудад шаардагдах усны хэрэгцээ харьцангүй бага бөгөөд ӨГБ нутгийн эдийн засгийн хөгжлөөс хамаарч нэмэгдэх магадлалтай байна. Даланзадгад, Мандалговь, Сайншандын хот суурины усны өнөөгийн хэрэгцээ 2,0 (бүх хүн амын тоо 60,000) байна. Усны хэрэгцээ хөдөө орон нутгийн дотоод хэрэглээнд 3,000 (хүн амын тоо 90,000), мал услахад 32,000 тус тус шаардагдахаар байна. Хот суурин болон хөдөө орон нутгийн ундны усны хэрэгцээ ӨГБ нутгийн эдийн засаг хөгжихийн хэрээр нэмэгдэх бөгөөд 2020 он гэхэд 25,000-35,000 болтол нэмэгдэж болзошгүй байна. Хөдөө аж ахуйд газар доорх усыг хэрэглэх явдал хязгаарлагдмал бөгөөд хөдөө орон нутгийн тосгоны фермерийн аж ахуйн хэрэгцээ ч бага юм. Борооны үед болон борооны дараа газрын гадаргууд үүсэн бий болдог булаг шанд, горхины усыг ашигладаг усалгаатай газар тариалан бага хэмжээгээр бий. Аялал жуулчлал болон байгаль орчинд хэрэглэх өнөөгийн усны хэрэгцээ нь уул уурхай, ундны ус болон малын усалгааны хэрэгцээтэй харьцуулахад мөн л бага юм. Газар доорх усны ашиглалт Хөдөө орон нутгийн усны өнөөгийн хэрэгцээнд гол төлөв уламжлалт энгийн гар аргаар гаргасан болон уурхайн 7000 худаг ашиглагдаж байна. Эдгээр худаг нь гүнзгий биш (< 20 м) бөгөөд гар насос болон хувингаар усыг нь татаж ажиллуулдаг байна. Мөн нэлээд тооны гүнзгийрүүлсэн уурхайн худаг (гүн нь м) болон ашиглалтын өрөмдмөл худаг (гүн нь м) байгаа бөгөөд эдгээрийн өчүүхэн хэсэг нь л (8-20%) ашиглагдаж байна (бүгд 200-2). Хот суурины усны хэрэгцээнд ашиглалтын худгийг ашигладаг. Төрөл бүрийн худагний ердийн ундарганы түвшинг үндэслэн тооцоолоход нийт усны ундарга нь барагцаагаар 40,000 байгаа бөгөөд энэ нь нийт хот суурин болон хөдөө орон нутгийн усны хэрэгцээнд ижил хэмжээтэй байгааг харуулж байна. Газар доорх усны нөөц боломж ӨГБ нутгийн гидрогеологи нь дээд хэсгийн ус агуулах давхаргын тэжээгдэл хомс, төрөл бүрийн гүн, хэмжээ, чулуулаг, ундрага бүхий, ялангуяа чанар муутай ус агуулсан давхарга ихээр тасалддаг зэрэг шинж чанартай юм. Хамгийн сүүлийн үеийн газар доорх усны нөөцийн тооцоог Доктор Жадамбаа хийж төрөл бүрийн ус агуулах давхаргын ангиллаар үзүүлсэн байна (Хүснэгт ).

2 Хүснэгт. Газар доорх усны нөөцийн тооцоо (Жадамбаа, 2007) км 2 ногдох Газар доорх усны нөөцийн тооцоо Ус агуулах давхаргын ундарга () ангилал (л/сек) Дундговь Өмнөговь Дорноговь Өндөр ундрагатай > Дунд зэрэг ундрагатайгаас хэсэгчилсэн өндөр ундрагатай Сул ундрагатайгаас дунд зэрэг ундрагатай Сул ундрагатай Үндсэндээ газар доорх усгүй < Бүгд Хүснэгт -д байгаа тоо хэмжээг ус агуулах давхаргын гүн болон тэжээгдлийг үндэслэн хийсэн ангиллын аргачлалаар нягтлан гаргасан юм. (Хүснэгт 2, 3): Бага гүнд орших газар доорх ус (< м): гол төлөв голын сав, хөндийд орших ус агуулах давхарга байна. Энэ нь борооны усны нэвчилтээс тэжээгдэж байдаг. Эдгээр ус агуулах давхарга нь хөдөө орон нутгийн усны хэрэгцээний үндсэн эх үүсвэр болж байдаг. Борооны уснаас тэжээгдэх явдал харьцангүй бага боловч цаг уурын ижил төстэй Хятад улсын говь цөлд хийсэн судалгаагаар (эх үүсвэр #) жилийн тэжээгдлийн хэмжээ -2 мм/жил байгааг харуулж байна. Мандалговийн орчинд хийсэн судалгаа (эх үүсвэр #) мөн тодорхой хэмжээний тэжээгдэл байгааг харуулсан юм. Эдгээр тоо хэмжээ нь бусад цөлөрхөг, хагас цөлөрхөг нутагт (Калахарийн цөл, эх үүсвэр #) байдаг хэмжээнд дүйцэхүйц байна. ӨГБ нутаг (3,000 км 2 ) жилдээ мм/жил буюу (75 ) усны тэжээгдэлтэй байна. Үүний дөнгөж % нь буюу 0,000 хэмжээний ус бага гүнд орших газар доорх усны түвшинд хүрч очдогийг энэ тоо харуулж байна. Гүнд орших газар доорх ус (-70 м). 970-аас 980-аад онуудад газар доорх усны олон тооны судалгаа (> ) хийгдсэн байна. Эдгээр судалгаануудад м гүнд (өрөмдлөгийн машины хүчин чадал хязгаарлагдмал байсантай холбоотой) орших ус агуулах давхаргууд хамрагдсан байна. Геологийн мэдээллийн төвд эдгээрийн ихэнх тайлангууд бий. Судалгаанд (i) шавхалтын хугацаа жил, (ii) газар доорх усны нөөцийн хомсдол 40-60% байхаар тооцоолон ус агуулах давхарга дахь газар доорх усны нөөцийг тогтоосон байна. Судалгаанд Таван толгой, Цагаан суварга, Шивээ-Овоогийн усны хангамжийн эх үүсвэр болох ус агуулах давхаргууд хамрагдсан юм. Гэсэн хэдий ч эдгээр тооцоонд бүрэн итгэхэд зарим хэмжээгээр эргэлзээтэй хэвээр байна. Их гүнд байрлах газар доорх ус (> 200 м) Овон Толгойн уурхайн орчинд саяхан хийсэн Гүний хоолойн газар доорх усны судалгаагаар энэ нь судалгаанд хамрагдах ѐстой их гүнд байрлах хамгийн эхний ус агуулах давхарга (> 70 м) тогтоогдсон байна. Цаашид газар доорх усны түвшин ус агуулах давхаргын дээд хэсгээс доошлохгүй гэж тооцоолох юм бол энэ ус агуулах 2

3 давхаргаас 40 жилийн хугацаанд хэмжээний усыг шахах боломжтой гэсэн дүгнэлтийг дээрх судалгаагаар гаргасан байна. Судалгаа хийгдэж байгаа их гүнд байрлах бас нэг ус агуулах давхарга Таван толгойн уурхайн баруун хойд хэсэгт оршиж байна (шалгах хэрэгтэй). Цаашдын судалгаануудаар их гүнд байрлах бусад ус агуулах давхаргууд ӨГБ нутагт байгааг тогтоож магадгүй юм. Хүснэгт 2. Газар доорх усны нөөцийн тооцоо Ус агуулах давхаргын төрөл Гадаргуугийн ус агуулах давхарга Үзүүлэлт Хэмжээ Дундговь Өмнөговь Дорноговь талбай тэжээгдлийн алдагдал үр өгөөж бүхий тэжээгдэл км мм/жил % 74,0 02, , , ,000 49,35 55 < 200 м гүнд орших ус агуулах давхарга байхгүй тооцоологдсон нөөц 0, , , >200 м гүнд орших ус агуулах давхарга Гүний хоолой Бусад? 60, БҮГД л/сек 3,055 4, , , , ,274 Газар доорх усны нөөц Газар доорх усны бүх нөөцийн тооцоог (нөхөн сэргээгдэх болон үл нөхөн сэргээгдэх) Хүснэгт болон 2-т байгаатай мөн адил хэмжээгээр гаргав. Хайгуулаар тогтоогдсон газар доорх усны нөөц нь бага хэмжээтэй байна. Энэ нь бүх газар доорх усыг үр өгөөжтэй ашиглаж чадахгүйтэй холбоотой. Тэжээгдлийн 20% -ийг бага гүний худгаас болон булаг горхиноос шавхан авч, их гүнд байрлах газар доорх ус агуулах давхаргын (< м) усны нөөцийн % -ийг үр өгөөжтэй ашиглаж чадна гэж тооцоолон газар доорх усны бүх нөөцийг нэгтгэсэн байдлаар гарган хүснэгт 3-т үзүүлэв. Хүснэгт 3: ӨГБ нутгийн газар доорх усны нөөцийн тооцоо Ус агуулах давхаргын төрөл Гадаргуугийн ус агуулах давхарга Үзүүлэлт Хэмжээ Дундговь Өмнөговь Дорноговь талбай тэжээгдэл ашигтай хэсэг нөөц боломж км мм/жил % 74, , ,

4 < 200 м гүнд орших ус агуулах давхарга байхгүй тооцоологдсон нөөц ашигтай хэсэг нөөц боломж % 0, , , , , ,000 >200 м гүнд орших ус агуулах давхарга Гүний хоолой Бусад? 60, БҮГД л/сек 46, ,4 99 3,30 69,726 62,964 Хүснэгт 3-т үзүүлсэн тоо хэмжээгээр нийт газар доорх усны нөөц 0,000 байгаа нь 2020 онд уул уурхай, эрчим хүчний салбар болон хот суурин, хөдөө орон нутгийн усны хэрэгцээнээс илүү хэмжээтэй байгааг харуулж байна. Газар доорх усны тооцоологдсон нөөц, боломжийн хувьд зарим эргэлзээ байхын зэрэгцээ ӨГБ нутагт төрөл бүрийн газар доорх ус нэлээд хэмжээгээр байх магадлалтай. Энэ нь газар доорх усны томоохон масштабын хайгуул хийх талаар дараа дараагийн алхмыг хийх хэрэгтэйг харуулж байна. ӨГБ нутгийн усыг олж илрүүлэх хувилбарууд ӨГБ нутгийн цаашдын усны хэрэгцээг хангах талаар 2 хувилбар бий: тухайн нутаг дэвсгэрт байгаа газар доорх усны нөөцийг олж илрүүлэх эсвэл алслагдмал зайд орших гадаргуугийн усыг зөөвөрлөх. Эдгээр хувилбарууд үндсээрээ ялгаатай. Нэг нь гадаргуугийн усыг шугаман хоолойгоор татах төвлөрсөн систем бөгөөд (тогтсон чанар бүхий устай) нөгөө нь маш олон тооны жижиг хангамжаас (худагнууд) төрөл бүрийн чанар бүхий усыг аль ойр орших хэрэглэгчид хүргэх төвлөрсөн бус арга юм. Ийм учраас эдгээр аргуудыг хослох нь нэг их сайн хувилбар биш хэдий ч гадаргуугийн усны хувилбарт, тухайлбал шугаман хоолой тавигдаагүй газарт, эсвэл гадаргуугийн усыг зөөвөрлөх системийн нөөц хангамж байдлаар гүний усыг ашиглах явдал зайлшгүй шаардагдах юм. Монголын үндэсний усны хөтөлбөрийг дэмжих төвөөс усны хэрэгцээний талаар гаргасан тооцоонд үндэслэн эдгээр хоѐр хувилбаруудын үзүүлэлтүүдийг харьцуулж дараах байдлаар үзүүлэв. Хүснэгт оны усны хэрэгцээ Тооцоолж буй хэрэгцээ Эх үүсвэр Ус хэрэглэгч л/сек Гадаргуугын ус Газар доорх ус Эрчим хүч, уул уурхайн салбар Шивээ овоо

5 2 Цагаан суварга Оюу толгой Таван толгой Бүгд Хот суурины усан хангамж 5 Мандалговь 0 6 Даланзадгад Чойр Сайншанд Замын үүд 0 Сумын төв 0 болон хөдөө Бүгд Хөдөө аж ахуй ба байгаль орчин Мал аж ахуй Газар тариалан Байгаль орчин Бүгд Бусад НИЙТ Хувилбар. Алслагдмал зайд орших гадаргуугийн усыг зөөвөрлөх ӨГБ нутаг руу гадаргуугийн усыг зөөвөрлөх хоѐр төлөвлөгөө бий: Хэрлэн-Говь шугаман хоолойн төсөл (HGP) болон Орхон-Говь шугаман хоолойн төсөл (OGP). HGP төслийн хүрээнд 540 км урт шугаман хоолой тавьж Хэрлэн голоос 0 л/сек бүхий усыг Шивээ-Овоо, Сайншанд, Замын Үүд болон салаа хоолойгоор Цагаан суварга руу зөөвөрлөнө. OGP төслийн хүрээнд 740 км урт шугаман хоолой тавьж Орхон голоос 20л/сек усыг Таван толгой, Оюу толгой болон салаа хоолойгоор Мандалговь, Даланзадгадруу насасоор шахаж хүргэнэ. Энэ системд 20 MWt хүчин чадал бүхий усан цахилгаан станц орох юм онд ӨГБ нутгийн усны хэрэгцээ 6000 л/сек байна гэсэн тооцоо бий, үүний 4000 л/сек нь HGP болон OGP төслийн хүрээнд хангагдана, үлдэх 2000 л/сек усыг газар доорх усаар хангах юм (Хүснэгтээс үзнэ үү). Энэхүү хүснэгтээс харахад усны % нь уул уурхай, эрчим хүчний салбарт, 30% нь газар тариаланд (усжуулсан) хэрэглэгдэхээр байна. Хот суурин болон хөдөө орон нутгийн хэрэгцээ 7% байна. Байгаль орчны усны хэрэгцээг энд тусгайлан тооцож гаргаагүй байна. HGP төслийн нийт хөрөнгө оруулалтыг 400 сая ам.доллар гэсэн тооцоог 2005 онд хийсэн байна оноос хойш эрчим хүч, гангийн үнэ эрс өссөнийг харгалзан үзэх юм бол энэ өртөг мөн нэлээд хэмжээгээр нэмэгдэх магадлалтай. OGP төслийн тооцоо бидэнд байхгүй, гэхдээ HGP төслийнхөөс илүү өндөр байх нь мэдээж, учир нь энэ төсөл илүү их хүчин чадалтай, илүү урт шугаман хоолойтой юм. 5

6 Энэхүү хоѐр төслийн хүрээнд одоо байгаа газар доорх усны нөөцийн ихэнх хэсгийг ашиглах (эсвэл саяхан төлөвлөсөн) асуудал болон ӨГБ нутгийн хэрэгцээг урт хугацааны туршид хангах асуудлыг шийдэх юм. Энэхүү хувилбар нь энэ бүсийн ирээдүйн эдийн засгийн хөгжлийн төлөв усны эрэлт хэрэгцээг маш ихээр нэмэгдүүлэх тул ӨГБ нутагт байгаа газар доорх усны нөөц боломж нь усны урт хугацааны эх үүсвэр болж чадахгүй гэсэн тооцоог гаргасан байна. Хувилбар 2: Газар доорх усыг олж илрүүлэх Нөөц боломж Газар доорх усны тооцоолж буй нийт нөөц нь ӨГБ нутгийн ойрын ирээдүйн эдийн засгийн хөгжлийг дэмжихэд хангалттай юм. Гэхдээ л энэ тооцоог нягталж шалган ус агуулах давхарга болон газар доорх усны (тоо хэмжээ болон чанарын) орон зайн болон хөндлөн тархалтын нарийвчилсан үнэлгээг хийх шаардлагатай юм. Энэ мэдээлэл дээр үндэслэн газар доорх усны олдоц болон усны хэрэгцээ хоѐрын хооронд байж болох зөрөө, эдгээрийг яаж шийдвэрлэх зэргийг тусгасан ӨГБ нутгийн газар доорх усыг олж илрүүлэх төлөвлөгөөг боловсруулан гаргаж болох юм. Энэ үнэлгээг төрөл бүрийн агентлаг, байгууллагуудад (Геологийн мэдээллийн төв, Экологийн хүрээлэн, БОЯ, хувийн компани, эксперт/хувь хүн зэрэг) байгаа маш олон мэдээ, тоо баримтыг цуглуулахаас эхэлж газар доорх усны нөөцөд цогц үнэлгээ хийх зорилгоор нэгтгэх хэрэгтэй юм. Дараах асуудлуудыг онцгойлон авч үзэх шаардлагатай: - Бага гүнд орших ус агуулах давхаргын үр өгөөж бүхий тэжээгдэл болон ус хамгаалах арга хэмжээ, газар доорх усны хадгалалтын системийг (Энэтхэг, Иемен, Зүүн Африк зэрэг бусад орны туршлагыг ашиглан) нэвтрүүлсэнээр энэ усны хэмжээг нэмэгдүүлэх боломжийн үнэлгээ онуудад хийгдсэн судалгаанд дэлгэрэнгүй дүн шинжилгээ хийж нягтлан шалгах. Эдгээр судалгаа нь үнэ цэнэ ихтэй, маш олон хатуу мэдээлэл (өрөмдлөг, геофизикийн судалгаа, ус агуулах давхаргын сорьц, химийн шинжилгээ болон гидрогеологийн нарийвчилсан зураг) агуулж байдаг. - Их гүнд (> 200 м) орших ус агуулах давхаргын нөөц боломжийн үнэлгээ - Газар доорх усны системийн талаар ерөнхий ойлголт өгөх болон одоо мэдэгдэж байгаа газар доорх усны нөөц өнөөгийн усны хэрэгцээг хангаж чадахгүй байгаа газрыг тодорхойлоход шаардагдах нэмэлт судалгаа хийх үндэслэл боловсруулах - Усны хэрэгцээг, ялангуяа үндсэн хэрэглэгч болох уул уурхай, эрчим хүчний аж үйлдвэрийн хэрэгцээг байгаа нөөцөд тохируулах. Г азар доорх усыг олж илрүүлэх Газар доорх усаар хангана гэдэг нь худаг гаргах, насосны систем байрлуулах, эрчим хүчээр хангах, хэрэглэгчийн цэгт хүргэх хоолой татах зэрэг ажлуудыг хийнэ гэсэн үг. Бидний хийж буй судалгааны энэ үе шатанд газар доорх усыг олж илрүүлэх ажлыг алслагдмал зайнаас ус зөөвөрлөх хувилбарын өртөгтэй харьцуулан тооцоо хийхэд шаардагдах хангалттай мэдээ, тоо баримт байсангүй. IMMI? д байсан Оюу толгойн уурхайн мэдээллээс үзэхэд 75 км урт шугаман хоолой бүхий 40 ашиглалтын худагт (60,000 хэмжээний ус гаргадаг 0 /худаг) 75 сая ам.долларын хөрөнгө оруулсан байна. Энэ тоо (2007 оны) нэг м 3 ус/өдөр бүхий тогтоосон хүчин чадалд 2 ам.долларын хөрөнгө оруулсаныг харуулж байна. Хэрлэн говийн шугаман хоолойн төслийн бүрэн хүчин чадалд энэ тоог ашиглан тооцох юм бол ийм хэмжээний газар доорх усны хангамжид шаардагдах хөрөнгө 6

7 оруулалт нь усыг цэвэршүүлэхэд зарцуулах өртгийг оруулахгүйгээр бараг 60 сая ам.доллар байна. Хэрлэн говь төслийн товч танилцуулгад (2006) Усны төвөөс тодорхойлсоноор энэ тооцоог 200 сая ам.доллар гэж дурьдсан байсан. Газар доорх усны хувилбарын нэмэлт өртөгт газар доорх усны нарийвчилсан үнэлгээнйи өртөг болон тасралтгүй удирдлага, мониторингийн (дараагийн бүлэгт бий) өртөг орно. O&M? газар доорх усны хангамжийн (төвлөрсөн бус) системийн өртөг нь 20-30%-аар өндөр байна (энэ системийн төвлөрсөн бус шинж чанартай холбоотой). Удирдлага ӨГБ нутгийн газар доорх усны удирдлагын бүтэц/нэгж нь эдгээр байгаа бүх мэдээллийг байршуулах, цаашид явуулах судалгааг зохион байгуулах, нэгтгэн зангидах, судалгааг нягталж баталгаажуулах, газар доорх усны нөөцийг төрөл бүрийн хэрэглэгчид хүргэх ажлыг хянах, лиценз олгох асуудлыг зохицуулах, мониторинг хийх зэрэг ажил үүрэг гүйцэтгэхэд шаардлагатай юм. Их гүнд орших ус агуулах давхарга дахь газар доорх ус ихэнхдээ уулын чулуулагт агуулагдах тул тэжээгдэж чаддаггүй юм. Эдгээр нөхөн сэргээгддэггүй газар доорх усны нөөцийг олж илрүүлэх талаар тодорхой стратеги, үүний дотор хомсдолын зэрэглэл тогтоох (тодорхой улирал цагт хувиар гаргасан хомсдол ) аргачлал, заавар байдаггүй. Уулын чулуулагт агуулагдах газар доорх усыг ашигладаг бусад бүс нутгийн туршлагыг судалж нэвтрүүлж болох юм. Газар доорх ус байгаа хэдий ч тоо, чанарын хувьд шаардлагад нийцэхгүй байх нь элбэг. Ийм учраас газар доорх усыг олж илрүүлэх төлөвлөгөөг хэрэгцээг удирдан зохицуулах хувилбаруудтай уялдуулах шаардлагатай (усыг дахин ашиглах, усыг хэмнэх, ногоон/хөх/саарал ус). Мөн мониторинг хийх/зохицуулах ажил нь газар доорх усыг амжилттай олж илрүүлэхэд чухал элемент болж байдаг. Хувилбаруудыг харьцуулсан байдал Шийдвэр гаргах явцад техникийн болон санхүү-эдийн засгийн хувьд хэрэгжих боломжийг судлахаас гадна бусад хэд хэдэн асуудлыг харьцуулж үзэх шаардлагатай байдаг. Үндэсний хэмжээнд, бүс нутгийн болон орон нутгийн түвшинд гол сонирхогч талууд харьцуулалт хийн шүүн ярилцах ѐстой асуудлуудыг тоймлон доорх хүснэгтээр харууллаа. Хүснэгт 5. Газар доорх усны болон гадаргуугийн усны хувилбаруудыг харьцуулсан байдал Асуудал Газар доорх усыг олж илрүүлэх Гадаргуугийн усыг зөөвөрлөх Хэд хэдэн ашиглалтын Танилцуулга худгийн талбай гаргах замаар Хэрлэн говь төсөл (0 л/сек) гүнд (> м) орших газар болон Орхон говь шугаман доорх усны 3,000 м3/өдөр хоолойн төсөл (20 л/сек). (4000 л/сек) нөөц боломжийг олж илрүүлэх Тэмдэглэл Бага гүнд орших газар доорх усыг оруулаагүй Усжуулалтанд бага хэмжээний ус хэрэглэдэг 7 Хөдөө аж ахуйд хэрэглэх усыг оруулна

8 Барилга байгууламжийн өртөг Үе шаталсан хэрэгжилт O&M өртөг O&M туршлага Цахилгаан эрчим хүчний хангамж Усны чанар Эх үүсвэрийн найдвартай байдал Хангамжийн найдвартай байдал Орон зай эзэлсэн байдал Байгаль орчны нөлөөлөл болон анхаарах асуудал Нийгэмд үзүүлэх нөлөөлөл Улс төрийн хүлээн зөвшөөрсөн байдал Газар эзэмшсэн байдал Хил дамнасан асуудал Цаг уурын өөрчлөлт Гадаргуугийн усны хөрөнгө оруулалтын бараг % Тийм Гадаргуугийн усныхаас өндөр Төвлөрсөн биш учраас илүү төвөгтэй Төвлөрсөн биш Байршлаас хамаарч өөр өөр байна. Ундны усны болон бусад зориулалтаар хэрэглэхэд цэвэршүүлэх шаардлагатай Зарим талаар эргэлзээтэй, төлөвлөх болон хэрэгжүүлэхэд (мониторинг хийхэд) нөөцтэй байх ѐстой Төвлөрсөн биш учраас илүү өндөр ӨГБ нутаг даяар ерөнхийдөө тархсан байгаа Бага гүнд орших газар доорх ус болон булаг шандад нөлөөлөх байдал Ургамалд нөлөөлөх байдал Чулуулагт агуулагдах усны уурхайд бага зэрэг нөлөөлнө Худаг болон шугаман хоолойнууд тавих зориулалтаар Байхгүй, хил дамнасан ус агуулах давхарга байхаас бусад тохиолдолд Нөлөөллийн үнэлгээ шаардагдана үгүй Төвлөрсөн (хүчдэл нэмэгдүүлэгч станц) Сайн бөгөөд хяналтад байдаг. Зөвхөн ундны зориулалтын усны хангамжийг цэвэршүүлэх хэрэгтэй Голын урсацад гарсан өөрчлөлт (уур амьсгалын өөрчлөлт) Далангийн тогтвортой байдал Эрсдэлтэй. Хуримтлуулж хадгалах байдлаар нөөц бий болгох? Шугаман хоолой бүхий газар л ус байна. Нэмэлт газар доорх усны хангамжийн асуудлыг авч үзнэ Гол болон голын ус хэрэглэгч нарт нөлөөлөх байдал Хоолойн гэмтэл Шугаман хоолой тавихаас бий болох нөлөөлөл Шугаман хоолой болон насосууд Тийм (зарим голууд Хятад улстай залгаа хилийг дамжин өнгөрдөг ) Нөлөөллийн үнэлгээ шаардагдана Урьдчилсан дүгнэлт 8

9 - ӨГБ нутгийн газар доорх ус нь одоогоор уул уурхай, эрчим хүч болон хот суурин, хөдөө орон нутгийн ундны усны хэрэгцээг хангах ганц эх үүсвэр болж байна. - Тооцоологдож буй газар доорх усны нөөц боломж нь ӨГБ нутгийн усны хэрэгцээг 0-5 жилийн хугацаанд хангахад хүрэлцээтэй байх магадлалтай, гэхдээ газар доорх усны хэмжээ, чанарын орон зайн болон хөндлөн тэнхлэгийн үнэлгээг илүү нарийвчлан хийх, мөн газар доорх усны асуудлыг удирдан зохицуулах чадварлаг агентлаг/байгууллага байгуулах шаардлагатай. - Газар доох усны нарийвчилсан үнэлгээг хийж, ирээдүйн усны хэрэгцээг илүү нарийвчлан тогтоосны дараа урт шугаман хоолой барих хувилбарыг усны нөөцтэй холбон дахин үнэлж үзэх шаардлагатай. - Усны хэрэгцээний үүднээс үндсэн уул уурхай болон эрчим хүчний аж үйлдвэрийн (эдгээр нь 2020 оны усны хэрэгцээний % хэрэглэнэ гэсэн тооцоотой) удирдлагуудтай уулзан тэдний ирээдүйн усны хэрэгцээ болон энэ хэрэгцээг хангахад газар доорх усны нөөц хүрэлцээтэй эсэх талаар ярилцах шаардлагатай. Үүнд мөн уул уурхай, эрчим хүчний аж үйлдвэрийн хөгжилтэй холбогдон бий болох хот суурин газрын ундны усны болон орон нутгийн хүнсний бүтээгдхүүний усалгааны усны хэрэгцээг оруулж тооцох шаардлагатай. - Хөдөө аж ахуйн зориулалтын усны хэрэгцээг гадаргуугийн усаар хангах хувилбарыг (хүчин чадлын 20% ) хэрэгжүүлэх эдийн засаг болон нийгмийн боломжийг судлах хэрэгтэй. - Хөдөө орон нутгийн усны хэрэгцээ (хүн амын хэрэглээ, мал болон туслах аж ахуй) сарнимал бөгөөд тэжээгдэл болон бага гүнд орших ус агуулах давхаргын илүү нарийвчилсан судалгааны (жижиг масштабын тэжээгдэл болон хадгалах системийг хамарсан) үр дүнд үндэслэн бага гүнд орших ус агуулах давхарга дахь усны нөөцөөс хангах боломжтой гэж үзэж болох юм. - Дэлхийн банкны Газар доорх усны удирдлагын зөвлөх багаас (GWMATE) газар доорх усны удирдлагын төлөвлөгөөг боловсруулах талаар, тухайлбал техникийн, зохицуулалтын болон зохион байгуулалтын чиглэлээр цаашдын зааварчилгааг өгч бусад орнуудын тэргүүн туршлага, арга ажиллагааг танилцуулах боломжтой юм. - - wb M:\Mining\Mining TA 2007\Infra need to Gobi region\workshops Sep 2008 Dalanzadgad UB\Report - Groundwater translation2.doc :5:00 9