i SISTEM SEMAKAN PRODUK HALAL BERASASKAN TEKNOLOGI WAP NIK MAZRULHAMDY BIN MOHAMMAD Laporan projek ini dikemukakan sebagai memenuhi sebahagian daripada syarat penganugerahan Ijazah Sarjana Muda Sains Komputer FAKULTI SAINS KOMPUTER DAN SISTEM MAKLUMAT UNIVERSITI TEKNOLOGI MALAYSIA NOVEMBER 2007
ii
iii
iv
v PENGHARGAAN Dengan Nama Allah Yang Maha Pemurah Lagi Maha Mengasihani Alhamdulillah, Segala Puji-pujian bagi Allah S.W.T. Selawat dan salam ke atas junjungan mulia Nabi Muhammad S.A.W, keluarga serta para sahabat baginda serta kaum Muslimin dan Muslimat. Bersyukur ke hadrat Illahi kerana kurnia dan limpahnya laporan akhir projek sarjana muda ini disiapkan. Ungkapan jutaan terima kasih yang tidak terhingga buat keluarga yang tercinta. Buat ayah dan mama tersayang yang tidak pernah jemu mencurahkan kasih sayang, nasihat dan dorongan. Penghargaan dan terima kasih ditujukan kepada penyelia projek, En Noh Abd Samad di atas tunjuk ajar serta nasihat yang diberikan sepanjang tempoh menyiapkan laporan dan pembangunan projek ini. Tidak dilupakan juga rakan-rakan seperjuangan yang membantu dalam menyiapkan laporan dan pembangunan sistem ini secara langsung dan tidak langsung. Jasamu tidak akan dilupakan. Akhir kata, hanya Allah Yang Maha Esa dapat membalasnya dan Membangun Bersama Islam.
vi ABSTRAK Permintaan terhadap produk makanan dan minuman yang halal semakin meningkat dan menjadi keperluan utama kepada masyarakat pada masa kini. Menerusi perkembangan pesat teknologi maklumat terutamanya dalam bidang komunikasi telah membuka ruang bagi penyelesaian kepada masalah yang berkaitan dengan kehendak dan keperluan harian manusia. Kewujudan sistem yang berasaskan teknologi tanpa wayar (WAP) ini membolehkan pengguna mengetahui status halal sesuatu produk makanan dan minuman dengan hanya menggunakan telefon bimbit mereka yang menyokong capaian WAP dan pada masa yang sama aduan boleh dibuat sekiranya terdapat produk yang diragui status halalnya. Selain itu, penggunan laman web digunakan untuk membolehkan JAKIM menguruskan rekod produk serta rekod aduan yang telah dihantar oleh pengguna. Secara tidak langsung JAKIM dapat mengenalpasti produk-produk yang melanggari peraturan penggunaan logo halal. Selain itu, turut membantu pengeluar mempromosikan produk-produk halal yang lain. Metodologi prototaip digunakan dalam pembangunan kerana proses penambahbaikan dapat dilakukan pada masa akan datang bagi memantapkan lagi fungsi yang ada. Kewujudan sistem ini sedikit sebanyak memberi impak yang berkesan dalam kehidupan harian kita.
vii ABSTRACT High demand for halal food and baverages is increasing day by day and had become more important for generations nowdays. Through information technology rapidly developed especially in communication, open an oppurtunity to solve human problems and fulfill basic needs. The existance of technology based on Wireless Application Protocol (WAP) enable user to identify food and beverages halal status via handphone has supported the WAP function and at the same time enable user to post a report if they curious about the product status. Beside that, through website, JAKIM be enable to manage product records and report submitted by user. Also JAKIM can identify products which is violated the usage of halal icons status. Thus, it helps manufacturer to promote their other halal products. In this system, evolution prototype being used to enable modification and enchancement in future. The existance of this system, gave a substantial impact on our daily life as a muslim.
viii KANDUNGAN BAB PERKARA HALAMAN JUDUL PENGAKUAN DEDIKASI PENGHARGAAN ABSTRAK ABSTRACT KANDUNGAN SENARAI JADUAL SENARAI RAJAH SENARAI SINGKATAN SENARAI ISTILAH SENARAI LAMPIRAN i ii iii iv v vi vii xii xiii xv xvii xviii 1 PENGENALAN PROJEK 1-5 1.1 Pengenalan 1 1.2 Latar Belakang Masalah 2 1.3 Matlamat 4 1.4 Objektif 4 1.5 Skop 4
ix 1.6 Justifikasi / Kepentingan 5 2 KAJIAN LITERATUR 7-25 2.1 Pendahuluan 7 2.2 Semakan Produk Halal Semasa 8 2.3 Analisis Masalah Mengenai Sistem Sedia Ada 9 2.4 Proses Permohonan Logo Halal 10 2.5 Protokol Aplikasi Tanpa Wayar (WAP) 12 2.5.1 Perbandingan Di antara Internet Konvensional dan Aplikasi Tanpa Wayar 14 2.5.2 Senibina WAP 14 2.5.2.1 Lapisan Aplikasi 16 2.5.2.2 Lapisan Sesi 16 2.5.2.3 Lapisan Transaksi 17 2.5.2.4 Lapisan Keselamatan 18 2.5.2.5 Lapisan Pengangkutan 19 2.5.3 Kelebihan dan Kelemahan WAP 19 2.6 Pembangunan Aplikasi WAP 20 2.6.1 Keselamatan dalam WAP 20 2.6.2 Komponen-komponen WAP 20 2.7 Wireless Markup Language (WAP) 21 2.8 Hypertext Preprocessor (PHP) 22 2.8.1 Kelebihan PHP 23 2.8.2 Kekurangan PHP 23 2.9 APACHE versi 2.2.4 23 2.10 Nokia Mobile Toolkit versi 4.1 24 2.11 Macromedia Dreamweaver MX 2004 25 2.12 Ringkasan 25
x 3 METODOLOGI 26-33 3.1 Pendahuluan 26 3.2 Metodologi Prototaip 27 3.2.1 Fasa Perancangan 28 3.2.2 Fasa Analisis 29 3.2.3 Fasa Rekabentuk 29 3.2.4 Fasa Implementasi dan Pengujian 30 3.3 Justifikasi Penggunaan Metodologi 30 3.4 Analisis Keperluan Sistem 31 3.4.1 Spesifikasi Perkakasan 31 3.4.2 Spesifikasi Perisian 31 3.5 Ringkasan 33 4 ANALISIS DAN REKABENTUK 34-66 4.1 Pendahuluan 34 4.2 Rekabentuk Senibina Sistem 35 4.3 Rajah Kes Guna 36 4.3.1 Model Rajah Kes Guna 37 4.3.1.1 Aktor Pengguna Sistem 38 4.3.1.2 Aktor Pentadbir Sistem 39 4.4 Keterangan Kes Guna 39 4.4.1 Keterangan Kes Guna untuk Pengguna 39 4.4.2 Keterangan Kes Guna untuk Pentadbir Sistem 41 4.5 Rajah Jujukan 42 4.5.1 Rajah Jujukan Pentadbir Sistem 42 4.5.2 Rajah jujukan Pengguna 43 4.6 Rekabentuk Antaramuka Pengguna 48 4.6.1 Antaramuka Pentadbir Sistem 48 4.6.1.1 Antaramuka Menu Utama 50 4.6.1.2 Antaramuka Senarai Pentadbir Sistem 51 4.6.1.3 Antaramuka Senarai Produk 52
xi 4.6.1.4 Antaramuka Senarai Pengeluar 53 4.6.1.5 Antaramuka Senarai Aduan 54 4.6.2 Antaramuka Pengguna WAP 55 4.6.2.1 Antaramuka Semakan Produk 56 4.6.2.2 Antaramuka Logo Halal 58 4.6.2.3 Antaramuka Info Halal 59 4.6.2.4 Antaramuka Aduan 60 4.7 Rekabentuk Pangkalan Data 61 4.7.1 Rekabentuk Pangkalan Data Logikal 62 4.7.2 Rekabentuk Pangkalan Data Fizikal 62 4.7.2.1 Jadual Pentadbir Sistem (Admin) 62 4.7.2.2 Jadual Produk 63 4.7.2.3 Jadual Pengeluar 64 4.7.2.4 Jadual Aduan 65 4.8 Ringkasaan 66 5 IMPLEMENTASI DAN PENGUJIAN 67-86 5.1 Pendahuluan 67 5.2 Teknologi Pembangunan Aplikasi 68 5.3 Implementasi 68 5.3.1 Aturcara Untuk Laman Web 69 5.3.1.1 Mengisytihar Pangkalan Data 69 5.3.1.2 Login ke Sistem oleh Pentadbir Sistem 70 5.3.1.3 Lihat Senarai Pada Pangkalan Data 73 5.3.1.4 Menambah Data Ke Dalam Pangkalan Data 74 5.3.1.5 Mengemaskini Data di Pangkalan Data 75 5.3.1.6 Memadam Data di Pangkalan Data 76 5.3.1.7 Proses Carian Data di Pangkalan Data 76 5.3.2 Aturcara Untuk Sistem Pada Telefon Bimbit (WAP) 76 5.3.2.1 Aturcara Untuk Semakan 77 5.3.2.2 Aturcara Untuk Aduan 79 5.4 Proses Pengujian 81
xii 5.4.1 Pengujian Kotak Hitam 82 5.4.2 Pengujian Kotak Putih 82 5.4.3 Pengujian Penerimaan 83 5.5 Pengujian Sistem 83 5.5.1 Pengujian Login Pentadbir Sistem 83 5.5.2 Pengujian Menambah Data 84 5.5.3 Pengujian Kemaskini Data 84 5.5.4 Pengujian Semakan Produk dan Pengeluar 85 5.5.5. Pengujian Aduan 86 5.6 Ringkasan 86 6 PERBINCANGAN DAN KESIMPULAN 87-90 6.1 Hasil dan Pencapaian 87 6.2 Masalah dan Kelemahan Sistem 88 6.3 Cadangan Pembaikan 89 6.4 Kesimpulan 90 RUJUKAN 92-93 LAMPIRAN A-H 94-131
xiii SENARAI JADUAL NO JADUAL TAJUK HALAMAN 2.1 Perbandingan antara Internet Konvensional dan Aplikasi Tanpa Wayar 14 2.2 Fungsi Pelayan Mikro Pada WAE 16 2.3 Kelebihan dan Kelemahan WAP 19 2.4 Komponen-komponen Asas WAP 21 4.1 Jadual Admin (Pentadbir Sistem) 63 4.2 Jadual Produk 64 4.3 Jadual Pengeluar 65 4.4 Jadual Aduan 66 5.1 Keputusan bagi Pengujian Login untuk Pentadbir Sistem 84 5.2 Hasil bagi Pengujian Memasukkan Data Baru 84 5.3 Hasil Pengujian Kemaskini Data 85 5.4 Hasil Pengujian Semakan dari Pengguna 85 5.5 Hasil Pengujian Aduan dari Pengguna 86
xiv SENARAI RAJAH NO. RAJAH TAJUK HALAMAN 2.1 Hubungan Antara Telefon Bimbit ke Internet 13 2.2 Himpunan Protokol 15 2.3 Kod Aturcara Untuk header WML 24 3.1 Metodologi Prototaip 28 4.1 Rekabentuk Senibina Sistem 35 4.2 Kes Guna Pentadbir Sistem 37 4.3 Kes Guna Pengguna 38 4.4 Rajah Jujukan bagi Pentadbir Sistem 43 4.5 Rajah Jujukan Pengguna bagi Menu Utama 44 4.6 Rajah Jujukan Pengguna bagi Menu Semakan 45 4.7 Rajah Jujukan Pengguna bagi Menu Logo Halal dan Info Halal 46 4.8 Rajah Jujukan Pengguna bagi Aduan 47 4.9 Laman Pertama Sistem 48 4.10 Login Pentadbir Sistem 49 4.11 Menu Utama 50 4.12 Senarai Pentadbir 51 4.13 Senarai Produk 52 4.14 Senarai Pengeluar 53 4.15 Senarai Aduan 54 4.16 Menu Utama 55 4.17 Menu Semakan 56 4.18 Menu Semakan Nama Pengeluar 57
xv 4.19 Menu Logo Halal 58 4.20 Menu Info Halal 59 4.21 Menu Aduan 60 4.22 Sub Menu Borang Aduan 61 5.1 Pengisytiharan Pangkalan Data Kaedah Wizard 69 5.2 Pengisytiharan Pangkalan Data Kaedah Biasa 69 5.3 Kod Aturcara PHP untuk Pentadbir Sistem 71 5.4 Kod Aturcara restrict access to page 72 5.5 Kod Aturcara Papar Senarai 73 5.6 Kod Aturcara Simpan Data ke Pangkalan Data 74 5.7 Kemaskini Data di Pangkalan Data 75 5.8 Kod Aturcara Memadam Data di Pangkalan Data 76 5.9 Kod Aturcara Menu Utama di Telefon Bimbit WAP 77 5.10 Kod Aturcara Semakan Melalui Bar Kod 78 5.11 Kod Aturcara Keputusan Semakan Melalui Bar Kod 78 5.12 Kod Aturcara Semakan Melalui Nama Pengeluar 79 5.13 Kod Aturcara Bagi Aduan 80 5.14 Kod Aturcara Bagi Aduan Menerusi Panggilan Telefon 80 5.15 Kod Aturcara Bagi Aduan 80 5.16 Kod Aturcara Keputusan Aduan 81
xvi SENARAI SINGKATAN ASP - Active Server Page CPU - Central Processor Unit GPRS - General Packet Radio Services HTML - Hypertext Markup Language JAKIM - Jabatan Kemajuan Islam Malaysia JAIN - Jabatan Agama Islam Negeri MAIN - Majlis Agama Islam Negeri OLAP - Online Analytical Processing OSI - Open System Interconnection PDA - Personal Digital Assistant PHP - Hypertext Preprocessor RAM - Random Access Memory ROM - Read Only Memory SSL - Secure Socket Layer SMS - Short Messaging System TCP/IP - Transmission Control Protocol/ Internet Protocol TLS - Transport Layer Security UML - Unified Modeling Language URL - Uniform Resource Locator WAE - Wireless Application Enviornment WAP - Wireless Application Protocol WDP - Wireless Datagram Protocol WML - Wireless Markup Language WSP Wireless Session Protocol WTLS - Wireless Transport Layer Security
xvii WTP - Wireless Transaction Protocol WWW - World Wide Web
xviii SENARAI ISTILAH BAHASA MALAYSIA BAHASA INGGERIS Cakera Keras Jalur Lebar Laman Web Katalaluan Log Masuk Log Keluar Papan Kekunci Pelayan Pelayan Mikro Rangkaian Tanpa Wayar Skrin Skrip Tanpa Wayar Tanpa Sambungan Telefon Bimbit Tetikus Tulisan Hard Disk Bandwidth Website Password Login Logout Keypad/keyboard Server Microbrowser Wireless Network Screen Script Wireless Connectionsless Handphone Mouse Text
xix SENARAI LAMPIRAN LAMPIRAN TAJUK HALAMAN A Carta Gantt Projek PSM 1 95 B Carta Gantt Projek PSM 2 97 C Carta Organisasi JAKIM 99 D Borang Kaji Selidik 101 E Antaramuka Sistem Sedia Ada (Portal Halal) 103 F Antaramuka Sistem Sedia Ada (SMS) 105 G Ralat Sistem 108 H Manual Pengguna 111
xx BAB 1 PENGENALAN 1.1 Pendahuluan Ketika ini terdapat pelbagai teknologi maklumat baru muncul dengan pesatnya disebabkan kadar permintaan dan keperluan yang tinggi oleh masyarakat pada masa ini dengan anggapan bahawa teknologi ini dapat memudahkan dan mempercepatkan kerja serta urusan masing-masing. Lantaran itu terdapat banyak aplikasi-aplikasi teknologi maklumat yang menggunakan kaedah aplikasi jenis berwayar seakan tidak relevan digunakan lagi. Oleh sebab itu teknologi protokol aplikasi tanpa wayar (WAP) dicipta untuk beroperasi pada peranti tanpa wayar bagi mencapai internet. Melalui teknologi ini, penghantaran maklumat seperti semakan produk halal boleh dicapai dengan mudah dan pantas di mana hanya diperlukan telefon bimbit sahaja. Secara asasnya WAP merupakan teknologi yang membolehkan pengguna mencapai aplikasi interaktif seperti melayari Internet dari telefon bimbit. Melalui WAP, kandungan yang disedia khusus bagi aplikasi ini akan dapat dilayari walaupun dengan menggunakan input melalui papan kekunci kecil dan monitor terhad di telefon bimbit. WAP juga dapat memberikan kebolehan lebih dari sekadar perkhidmatan pesanan ringkas atau Short Messaging System (SMS) seperti mana yang ditawarkan oleh telefon bimbit digital sekarang ini. Jika SMS membenarkan pesanan teks statik sahaja, aplikasi WAP pula boleh disediakan dalam bentuk gambar, teks dan bersifat interaktif. Adanya Sistem Semakan Produk Halal Berasaskan Teknologi WAP ini, pengguna dapat mengakses sistem ini menerusi telefon bimbit masing-masing di mana sahaja berada
xxi bagi memastikan bahawa produk yang mereka ingin beli tersebut adalah disahkan halal atau tidak. Sementara itu aduan boleh dibuat secara terus kepada pihak JAKIM sekiranya terdapat keraguan pada penggunaan logo halal sesuatu produk makanan dan minuman. Secara tidak langsung membantu pihak yang terbabit iaitu JAKIM dapat mengenalpasti pengeluar yang gagal mematuhi peraturan yang telah ditetapkan setelah mengambil kira aduan yang telah dibuat oleh pengguna menerusi sistem ini. Pengguna juga dapat melihat produk halal yang lain dari pengeluar yang sama sekiranya semakan tersebut menunjukkan status sijil sah halal atau status sijil tamat tempoh. Pada masa yang sama membantu pengeluar mempromosikan produk-produk halal mereka yang lain. 1.2 Latar Belakang Masalah Pada masa ini keperluan terhadap produk halal semakin meningkat. Justeru itu, pihak Jabatan Kemajuan Islam Malaysia (JAKIM) telah menyediakan sistem semakan produk halal di pasaran melalui sistem pesanan ringkas (SMS) bagi membolehkan orang ramai terutamanya pengguna untuk mengetahui status produk tersebut. Namun terdapat kelemahan dan kekurangan pada sistem tersebut. Pertama, sistem yang sedia ada tidak memaparkan dan menerangkan maklumat dengan terperinci, di mana selepas bar kod sesuatu produk yang hendak disemak dihantar ke 32728, pengguna hanya memperolehi maklumat berbentuk teks sahaja dalam tiga keadaan sahaja iaitu sijil sah, sijil tamat tempoh dan tiada dalam senarai serta maklumat syarikat iaitu pengeluar produk tersebut. Di samping itu, format bagi penggunaan untuk menulis perkhidmatan SMS adalah agak terhad untuk beberapa jenis model. Ini kerana terdapat beberapa model telefon bimbit yang lama mempunyai format capian untuk menggunakan SMS kurang dari 160 patah perkataan. Selain itu juga, perkhidmatan SMS tidak dapat menampung format yang berasaskan gambar. Sekiranyan gambar dapat dimuatkan bersama sistem semakan ini
xxii ianya dapat mengesahkan produk tersebut merupakan produk yang disemak oleh pengguna. Selain itu sistem sebelum ini tidak menyediakan fungsi yang membolehkan pengguna membuat laporan atau aduan sekiranya status produk tidak sah halal atau tiada dalam senarai JAKIM walhal terdapat logo halal pada produk tersebut. Di samping itu, pengguna tidak dapat melihat atau menyemak produk-produk yang lain dikeluarkan oleh syarikat terbabit. Sebagai contoh selepas semakan dibuat status produk akan dipaparkan, namun gambar produk yang disemak tidak dipaparkan dan pengguna tidak boleh melihat produk lain yang dikeluarkan oleh pengeluar terbabit. Sistem yang menggunakan SMS boleh dirujuk pada LAMPIRAN F. Selain kelemahan pada perkhidmatan SMS, penggunaan pada Internet juga dikenal pasti iaitu pengguna yang tidak mempunyai perkhidmatan Internet di rumah atau kesulitan untuk mencari kafe siber untuk membuat semakan serta laporan pada laman web JAKIM. Kesukaran untuk menggunakan laman web yang disediakan oleh pihak JAKIM kerana mempunyai pelbagai maklumat yang tidak berkaitan dengan cara untuk membuat semakan dan aduan. Sistem sedia ada yang berasaskan laman web boleh dirujuk pada LAMPIRAN E. Terdapat juga kelemahan kecil yang dikenal pasti iaitu waktu puncak atau terdapat proses menaik taraf daripada pihak provider menyebabkan sistem perkidmatan pesanan ringkat dan Internet gagal berfungsi dengan sempurna.
xxiii 1.3 Matlamat Matlamat projek ini ialah untuk menghasilkan sebuah sistem semakan produk halal dengan menggunakan WAP menerusi telefon bimbit yang dapat membantu khususnya pengguna untuk mendapatkan maklumat berkaitan dengan produk-produk halal dengan mudah dan jelas. Disamping itu, fungsi aduan dapat dibuat terus kepada JAKIM sekiranya terdapat produk yang diragui kesahihan status halalnya. 1.4 Objektif Objektif bagi projek ini adalah: i. Membangunkan sistem semakan produk halal yang sistematik dan mudah berasaskan WAP. ii. Menyediakan fungsi semakan untuk mengetahui status halal sesuatu produk dan fungsi aduan sekiranya terdapat produk yang diragui status halalnya. iii. Membolehkan pihak JAKIM mengenalpasti produk makanan dan minuman yang melanggar peraturan yang telah ditetapkan menerusi aduan daripada pengguna. 1.5 Skop Skop projek ini merangkumi seperti berikut: i. Mengedarkan borang kaji selidik bagi memahami dan mengetahui kehendak pengguna dalam memilih sesuatu produk. ii. Hanya kepada pengguna yang memiliki telefon mudah alih yang mempunyai capaian GPRS dan teknologi protokol aplikasi tanpa wayar (WAP). iii. Sistem ini dijalankan dengan merujuk kepada pihak JAKIM. iv. Semakan hanya tertumpu kepada produk berteraskan minuman dan makanan sahaja.
xxiv v. Pembangunan sistem ini dijalankan dalam persekitaran Windows XP. 1.6 Justifikasi/Kepentingan Projek sistem semakan produk halal ini akan dibangunkan sebagai tuntutan keperluan kepada pengguna yang berhak untuk mengetahui setiap produk yang mereka ingin miliki terutamanya produk yang berasaskan keperluan harian khasnya makanan dan minuman. Secara langsung dapat mengelakkan daripada orang ramai terutama pengguna daripada tertipu dengan produk yang terdapat di pasaran ketika ini. Ini kerana dalam Islam sendiri ada menyebutkan mencari yang halal adalah fardu kepada umatnya ianya bagi menjamin kesucian fizikal serta rohani setiap manusia. Faedah yang terdapat setelah projek ini setelah dihasilkan ialah: i. Dapat memudahkan serta mempercepatkan proses mengetahui status produk yang hendak dibeli. ii. Dapat memberi maklumat yang lengkap untuk sesuatu produk yang disemak. iii. Mengelakkan kekeliruan atau penipuan terhadap produk yang halal atau haram. iv. Memantau hasil produk yang dikeluarkan mestilah betul-betul mendapat pengesahan halal. v. Membantu pihak yang berkuasa mengambil tindakan sekiranya berlaku penipuan serta penyalahgunaan logo dan perkataan halal. vi. Membantu peningkatan atau melariskan hasil produk yang dikeluarkan. Pihak yang akan memperolehi faedah-faedah tersebut ialah: i. Orang ramai terutamanya pengguna yang hendak membeli sesuatu produk makanan dan minuman.
xxv ii. iii. Pihak berkuasa seperti JAKIM dan lain-lain. Pihak syarikat (pengeluar) yang mengeluarkan produk betul-betul halal.